სპექტრული კლასი

მორგან-კინანის სპექტრული კლასიფიკაცია

სპექტრული კლასები — ვარსკვლავთა კლასიფიკაცია მათი გამოსხივების სპექტრის, უპირველეს ყოვლისა ფოტოსფეროს ტემპერატურით.

დაწყებით მიახლოვებიასას ვარსკვლავის გამოსხივების სპექტრი აბსოლუტურად შავი სხეულის გამოსხივებას უახლოვდება, რომლის ტემპერატურა მისი ფოტოსფეროს ტემპერატურას უდრის. იგი შეიძლება შევაფასოთ ვინის ძვრის კანონის მეშვეობით, მაგრამ ეს მეთოდი ვერ გამოდგება დაშორებული ვარსკვლავებისთვის. უფრო ზუსტ მეთოდს ოპტიკური სპექტროსკოპია წარმოადგენს რომლის სპექტრებში შეგვიძლია შთანთქვის ზოლების ხილვა, რომლებსაც განსხვავებული ინტენსივობა გააჩნიათ ვარსკვლავის ტიპის და ტემპერატურასთან დაკავშირებით.

ძირითადი (ჰარვარდის) სპექტრული კლასიფიკაცია

ვარსკვლავთა თანამედროვე (ჰარვარდის) სპექტრული კლასიფიკაცია დამუშავდა ჰარვარდის უნივერსიტეტის ობსერვატორიაში 1890 - 1924 წლებში და ტემპერატურულ კლასიფიკაციას წარმოადგენს, რომელიც დაფუძვნებულია ვარსკვლავთა სპექტრების დასხივებასა და შთანთქმის ფარდობითობას.

ვარსკვლავთა ძირითადი (ჰარვარდის) სპექტრული კლასიფიკაცია

კლასი	ტემპერატურა, K	ნამდვილი ფერი	ხილვადი ფერი	მასა, M☉	რადიუსი, R☉	ნათება, L☉	წყალბადის ხაზები	წილი მთავარ რიგში, %
O	30 000—60 000	ცისფერი	ცისფერი	60	15	1 400 000	სუსტი	~0,00003
B	10 000—30 000	თეთრ-ცისფერი	თეთრ-ცისფერი და თეთრი	18	7	20 000	საშუალო	0,13
A	7500—10 000	თეთრი	თეთრი	3,1	2,1	80	ძლიერი	0,6
F	6000—7500	ყვითელ-თეთრი	თეთრი	1,7	1,3	6	საშუალო	3
G	5000—6000	ყვითელი	ყვითელი	1,1	1,1	1,2	სუსტი	8
K	3500—5000	ფორთოხლისფერი	ყვითელ-ფორთოხლისფერი	0,8	0,9	0,4	ძალიან სუსტი	13
M	2000—3500	წითელი	ფორთოხლისფერ-წითელი	0,3	0,4	0,04	ძალიან სუსტი	> 78

სპექტრული კლასი — ნათების დიაგრამა (ჰერცშპრუნგ — რასელის დიაგრამა)

კლასის შიგნით ვარსკვლავები ქვეკლასებად იყოფა 0 (ყველაზე ცხელი) — 9 (ყველაზე ცივი). მზეს გააჩნია თავისი G2 კლასი და ფოტოსფეროს ტემპერატურა 5780 K. ექვივალენტია.

იერკის კლასიფიკაცია ნათების ჩათვლით (МКК)

სპექტრის სახეს განაპირობებს ვარსკვლავის გარე ზედაპირის სიმკვრივე, რომელიც თავის მხრივ დამოკიდებულია მისი მასასა და სიმკვრივეზე, და საბოლოო ჯამში ნათებაზე. ნათებაზე ძლიერ დამოკიდებული არიან SrII, BaII, FeII, TiII რაც გიგანტ და ჯუჯა ვარსკვლავებში სხვაობას იწვევს.

სპექტრის და ნათების დამოკიდებულება ასახულია უფრო ახალ იერკის კლასიფიკაციაში, რომელიც იერკის ობსერვატორიაში დაამუშავეს რომელსაც აგრეთვე МКК უწოდებენ (მის ავტორთა ინიციალებიდან (მორგან, უილიამი, კიკან, ფილიპე, კელმანი, ედეტი)).

ამ სპეციფიკაციის შესაბამისად ვარსკვლავს ჰარვარდის სპექტრული კლასი და ნათების კლასი ენიჭება.

• I — ზეგიგანტები
• II — კაშკაშა გიგანტები
• III — გიგანტები
• IV — სუბგიგანტები
• V — ჯუჯები (მთავარი მწკრივიდან)
• VI — სუბჯუჯები
• VII — თეთრი ჯუჯები

ესეიგი თუ ჰარვარდის კლასიფიკაცია განსაზღვრავს აბსცისას ჰერცშპრუნგ - რასელის დიაგრამაზე, იერკის კი მდებარეობას ამ დიაგრამაზე. იერკის კლასიფიკაციის დამატებით უპირატრსობად ითვლება ვარსკვლავის სპექტრის სახეობით შეაფასოთ მისი ნათება და შესაბამისად მის ხილვად ზომით - მანძილი (სპექტრული პარალაქსის მეთოდით).

მზეს, როგორც ყვითელი ჯუჯა, G2V იერკის სპექტრული კლასი გააჩნია.

დამატებითი სპექტრული კლასები

აგრეთვე ზოგიერთ სხეულებისთვის განასხვავებენ დამატებით სპექტრულ კლასებს:

• W — ვოლფ - რაიეს ვარსკვლავები, ძალიან მძიმე და კაშკაშა ვარსკვლავები რომელთა ტემპერატურა 70000 K აღწევს და სპექტრებში ინტენსიური ემისიური ხაზებით გამოირჩევა.
• L — ვარსკვლავები ან ყავისფერი ჯუჯები 1500—2000 K ტემპერატურით და მეტალების შენაერთებებით ატმოსფეროში.
• T — მეთანის ყავისფერი ჯუჯები 700-1500 K. ტემპერატურით.
• Y — ძალიან ცივი ყავისფერი ჯუჯები 700 K. ნაკლები ტემპერატურით.
• C — ნახშიროვანი ვარსკვლავები, გიგანტები ნახშირის მაღალი შემცველობით. ადრე R და N კლასებს ეკუთვნოდენ.
• S — ცირკონის ვარსკვლავები
• D — თეთრი ჯუჯები
• Q — ახალი ვარსკვლავები
• P — პლანეტარული ნისლიანობები

მახასიათებლები კლასში

ზოგიერთ ობიექტებს აღენიშნება დამატებითი განხვავებები სპექტრში. რომ აღინიშნოს ეს განსხვავებები ემატება პრეფიქსები ან პოსტფიქსები.

• c — ღრმა ვიწრო ხაზები
• d — ჯუჯა
• e — ემისია (წყალბადის ემისია O-ვარსკვლავებში)
• em — ემისია მეტალთა ზოლებში
• ep — პეკულარული ემისია
• eq — ემისია უფრო მოკლე ტალღაზე
• f — ჰელიუმის და ნეონის ემისია O-ვარსკვლავებში
• g — გიგანტი
• k — ვარსკვლავთაშორისი ხაზები
• m — მეტალთა ძლიერი ხაზები
• n — დიფუზური ხაზები
• nn — ძალიან გათხაპნილი დიფუზური ხაზები
• p — პეკულაზული სპექტრი
• s — სწრაფი ხაზები
• sd — სუბჯუჯა
• wd — თეთრი ჯუჯა
• wk — სუსტი ხაზები

მნემონიკა

ჰარვარდის კლასიფიკაციის ძირითადი თანმიმდევრობის დასამახსოვრებლად არსებობს მნემონიკური ფორმულები:

• ინგლისურად: Oh Be A Fine Girl/Guy, Kiss Me.

ლიტერატურა

• Serikof., Звездные пары, info-news, 2013. — P. 62—63, 300 p, ISBN 0-521-58570-8, ISBN 978-0-521-58570-5 .

რესურსები ინტერნეტში

• Libraries of stellar spectra, D. Montes, UCM
• Spectral Types for Hipparcos Catalogue Entries
• Stellar Spectral Classification, Richard O. Gray and Christopher J. Corbally
• Merrifield, Michael; Bauer, Amanda; Häußler, Boris. (2010)Star Classification. Sixty Symbols. Brady Haran for the University of Nottingham.