სოხუმი

ქალაქი
სოხუმი Аҟəа
გერბი
ქვეყანა	საქართველო
ავტონომიური რესპუბლიკა	აფხაზეთის არაფხაზეთის არ
მუნიციპალიტეტი	სოხუმის მუნიციპალიტეტი
კოორდინატები	43°00′12″ ჩ. გ. 41°00′55″ ა. გ.
ადრეული სახელები	სებასტოპოლისი, დიოსკურია, ცხუმი, სუხუმ-ყალე
ამჟამინდელი სტატუსი	1848
ფართობი	27 კმ²
ცენტრის სიმაღლე	20 მეტრი
ოფიციალური ენა	აფხაზური ენა და რუსული ენა
მოსახლეობა	62,914 კაცი (2011)
სასაათო სარტყელი	UTC+3 და მოსკოვის დრო
სატელეფონო კოდი	+7 840 22x-xx-xx
საფოსტო ინდექსი	384900
საავტომობილო კოდი	ABH
ოფიციალური საიტი	https://www.sukhumcity.ru/
სოხუმი ვიკისაწყობში

სოხუმი (აფხ. Аҟəа, „აყ°ა“ (აყუა)) — ქალაქი საქართველოში, აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის დედაქალაქი და სოხუმის მუნიციპალიტეტის ადმინისტრაციული ცენტრი. ქალაქად გამოცხადდა 1848 წელს. მოსახლეობა 120 ათასი (1991 წ.). სოხუმი კონფლიქტამდე საქართველოს ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი სამრეწველო, სატრანსპორტო (საზღვაო პორტი, რკინიგზის სადგური, აეროპორტი), კულტურული და საკურორტო-ტურისტული ცენტრი იყო.

1992-1993 წლის აფხაზეთის კონფლიქტის შემდეგ ქალაქმა დაკარგა თავისი მნიშვნელობა. 1993 წლის 27 სექტემბერს, აფხაზმა სეპარატისტებმა, ადგილობრივი სომეხი და ჩრდილო-კავკასიელი მოხალისეებისა და რუსული ჯარის დახმარებით შტურმით აიღეს სოხუმი. თითქმის ერთი წლის მანძილზე განუწყვეტელი დაბომბვებისა და შეტევების შედეგად ქალაქი ძლიერ დაზიანდა, მთლიანად განადგურდა ინფრასტრუქტურა. აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის ლეგიტიმური მთავრობის ინფორმაციით, ბრძოლების შედეგად ქალაქში განადგურდა 10 000-ზე მეტი შენობა.

სოხუმი გაშენებულია უმთავრესად მდინარეების გუმისთისა და კელასურის ქვემო დინებათა შორის მოქცეულ დაბლობ-ვაკეზე, მისი სამხრეთ-აღმოსავლეთი ნაწილი — მდინარეებს ბესლეთსა და კელასურს შორის მდებარე ვიწრო სანაპირო დაბლობ-ვაკეზე. ქალაქის დასახლება ვრცელდება გორაკ-ბორცვებზე, რომლებიც ზღვისპირა ვაკეს ჩრდილო-აღმოსავლეთით ესაზღვრება. სოხუმის ფართობია 27 კმ².

სახელწოდება

ქალაქი ძველბერძნულ წყაროებში მოხსენიებულია „დიოსკურიას“ (ბერძ. Διοσκουριάς) სახელით, რომელსაც უკავშირებენ არგონავტთა ლაშქრობის მონაწილე ტყუპი ძმების — კასტორისა და პოლიდევკეს (დიოსკურების) სახელს. არის მოსაზრება, რომლის მიხედვითაც „დიოსკურია“ ადგილობრივი — კოლხური (ლაზ-მეგრული) წარმოშობის სახელია — „დიო-/დია-“ — დედა, ქალღმერთი, „-სკური“ — წყალი, მდინარე, ანუ „წყლის დედა/მდინარის ქალღმერთი“. ძველ ქართულ წყაროებში ქალაქი ნახსენებია როგორც „ცხუმი/ცხომი“, რაც ეტიმოლოგიურად მომდინარეობს სავარაუდოდ რცხილას (სვან. „ცხჳიმრა“, „ცხჳიმ“; კოლხ. „ცხიმური“) ან თევზის (კოლხ. „ჩხომი“) სახელებიდან. ქართული „ცხუმი-დან“ მიღებულია მისი თურქიზებული ფორმა „სუხუმ“ (თურქ. Suhum), რამაც შემგდომში ფართო გავრცელება ჰპოვა სხვადასხვა ენებში, მათ შორის თავად ქართულში. ქალაქს ამჟამად აფხაზურად ეწოდება „აყჳა“ (აფხ. Аҟəа), რაც გვიანდელი მოვლენაა და მომდინარეობს ჩრდილოეთ კავკასიიდან ჩამოსახლებულ აფხაზურ-ადიღეურ ტომთა ციხე-ქალაქის სახელწოდებიდან. დასახლება მსგავსი სახელწოდებით (ლათ. Acua) დატანილია XVII–XVIII საუკუნეების ევროპულ რუკებზე მდინარე ყუბანის შუა წელის უბანში (ჯაკომო გასტალდი, ნიკოლას ვისხერი, გერჰარდ მერკატორი, რობერტ გრინი, ჰენდრიკ ჰონდიუსი და სხვ.).

ძველ და მერმინდელ დასავლეთ ევროპულ წყაროებში ქალაქი მოხსენიებულია სხვადასხვა სახელებით: სებასტოპოლი, სავასტოპოლი, სავატოპოლი, სანატოპოლი, ფავასტა, პორტო მეგრელო, ისგაური და სხვა, როგორც ქალაქი და ნავსადგური კოლხეთში, ხოლო შემდგომ სამეგრელოს ქვეყანაში, საქართველოში. XVIII საუკუნის ფრანგულ გეოგრაფიულ გამოცემებში კი სოხუმი სამეგრელოს დედაქალაქადაა აღნიშნული (ჟან ბაპტის ლუი კლუე, ნიკოლ დელაკრუა და სხვ.).

ისტორია

სოხუმის მიდამოები დასახლებულია ძველი ქვის ხანიდან. გვიანდელი ბრინჯაოს ხანიდან აღმოსავლეთ შავიზღვისპირეთის მნიშვნელოვანი პუნქტია. ძვ. წ. VI საუკუნეში მილეთელმა ბერძენმა ვაჭრებმა აქ სავაჭრო ფაქტორია დიოსკურია დააარსეს. ძველი დიოსკურიის ნანგრევები ამჟამად მოქცეულია წყალქვეშ, სოხუმის ყურეში. ძვ. წ. I საუკუნეში რომაელებმა დაიპყრეს, შემდგომში ააგეს ციხესიმაგრე და ქალაქს სებასტოპოლისი უწოდეს. VI საუკუნის დასაწყისში სოხუმი ბიზანტიის გამგებლობას ემორჩილება. 542 ირან-ბიზანტიის ომის დროს, ბიზანტიის იმპერატორ იუსტინიანე I-მა გაიყვანა ჯარები სოხუმიდან და დაარღვია მისი სიმაგრე. 565 მანვე აღადგინა ქალაქი და ციხესიმაგრე. სოხუმი კვლავ დაწინაურდა. VIII საუკუნის ბოლომდე სოხუმი აღმოსავლეთ შავიზღვისპირეთში ბიზანტიელთა ერთ-ერთი საყრდენი პუნქტი იყო. 736 ქალაქი დაარბია არაბთა ლაშქარმა მარვან იბნ მუჰამადის (მურვან ყრუ) სარდლობით. VIII საუკუნის ბოლოდან სოხუმი ცხუმის საერისთავოს ცენტრია. აქვეა საეკლესიო კათედრალი, საქართველოს ფეოდალური სახელმწიფო ძლიერების ხანაში (XI-XIII სს.) სოხუმი კვლავ აყვავებას განიცდის. XIV საუკუნის დასაწყისიდან გენუელები (იტალია) სავაჭრო ფაქტორიას აარსებენ. 1451 წელს ქალაქი მცირე ხნით ოსმალებმა აიღეს. მეორედ ოსმალებმა ქალაქი აიღეს XVI საუკუნის II ნახევარში. 1578 წელს მათ ააშენეს ოთხკუთხა ფორტი ქონგურიანი გალავნით.

ლამაზი მდებარეობის გამო ოსმალები სოხუმს „მეორე სტამბოლს“ ეძახდნენ. სოხუმი აფხაზეთში ოსმალთა ბატონობის დასაყრდენი გახდა. 1724 ოსმალებმა აქ არსებული ციხესიმაგრე კიდევ უფრო გაამაგრეს და სუხუმ-კალე (სოხუმის ციხე) უწოდეს. 1725 და 1728 წლებში ადგილი ჰქონდა ანტიოსმალურ აჯანყებებს, მაგრამ ქალაქი ოსმალთა ხელში რჩებოდა. 1771 წელს აჯანყების შემდეგ ქალაქი განთავისუფლდა, მაგრამ მცირე ხნით. ოსმალებმა იგი კვლავ დაიკავეს. XVIII საუკუნის ბოლოს სოხუმი აფხაზეთის მთავრის რეზიდენციაა. ოსმალთა ბატონობის ხანაში ქალაქი დაქვეითდა. იგი ტყვეებით ვაჭრობის ერთ-ერთი პუნქტი გახდა.

1810 წელს სოხუმი და აფხაზეთის სამთავრო რუსეთის ქვეშევრდომი გახდა. XIX საუკუნის 30-იან წლებში დაიწყო სოხუმის აღორძინება. 1832 წელს გაიხსნა საბაჟო, 1846 წელს ნავსადგურად გამოცხადდა, 1847 წლიდან კი ქალაქის სტატუსი მიიღო. ყირიმის ომის დროს, 1855 წლის ოქტომბერში, აფხაზეთის სამთავრო და სოხუმი დაიკავეს ოსმალებმა. 1856 წლის 27 მაისს ოსმალები გავიდნენ სოხუმიდან. 1864 წელს სოხუმის მოსახლეობა იყო 304 ადამიანი. 1892 წელს სოხუმმა საქალაქო თვითმმართველობის უფლება მიიღო. 1915 წლისთვის სოხუმის მოსახლეობა შეადგენდა 40000 ადამიანს.

1993 წლის 27 სექტემბრიდან ქალაქს აკონტროლებენ აფხაზი სეპარატისტები. საქართველოს პარლამენტის მიერ 2008 წელს მიღებული კანონის თანახმად, ოკუპირებულია რუსეთის ფედერაციის მიერ.

სოხუმის ისტორიული რუკები

• 
  ფრაგმენტი ანტონიო ლაფრერის (1512–1577) რუკიდან
• 
  გერჰარდ მერკატორი, ამსტერდამი, 1630 წ.
• 
  გერჰარდ მერკატორი (1512–1594), 1609 წ.
• 
  ჯაკომო გასტალდი (1500–1566). ფრაგმენტი
• 
  ნიკოლას ვისხერი, 1690, ამსტერდამი. ფრაგმენტი
• 
  ჰენდრიკ ჰონდიუსი, 1636. ფრაგმენტი
• 
  ჯაკომო გასტალდი (1500–1566). ფრაგმენტი
• 
  რობერტ გრინი, 1686. ფრაგმენტი
• 
  ჯონ სპიდი, ლონდონი, 1676. ფრაგმენტი
• 
  ტიმოთე გაბაშვილი, იმერეთის სამეფოს რუკა, 1778
• 
  ჟან ბაპტის ლუი კლუე, ფრაგმენტი "Géographie Moderne"-დან, პარიზი, 1787.
• 
  ჟან ბაპტის ლუი კლუე, ნაწყვეტი ტექსტიდან. პარიზი, 1787.
• 
  F. Élie de la Primaudaie, 1848
• 
  The new encyclopaedia or Universal Dictionary of arts and sciences. ტომი XIX. ლონდონი, 1807. ფრაგმენტი
• 
  Dictionaire geographique portatif ou description des royaumes, republiques, villes, eveches, duches, comtes, marquisats, ports, et fortresses des quatre parties du monde. Laurent Eschard, Paris, 1806.
• 
  Geographie Moderne, tome second, Nicolle de la Croix, Paris.
• 
  გილერმო სოლერის პორტოლანის ფრაგმენტი (1385 წ.). წითელ ფონზე გამოსახული ხელით აღნიშნულია დადიანის სოხუმი (სევასტოპოლი) – დადიანის სამთავროს დედაქალაქი. პორტოლანი დაცულია პარიზის ეროვნულ ბიბლიოთეკაში

ღირსშესანიშნაობები

ბაგრატიონთა ეპოქის (XI ს.) ნანგრევები, ბოტანიკური ბაღი, სტალაქტიტური მღვიმეები სოფელ შრომასთან, უნიკალური ფერმა-ლაბორატორია — პრიმატარიუმი. სოხუმში არის ცხუმ-აფხაზეთის ეპარქიის კათედრა და რეზიდენცია.

გალერეა

• 
  სოხუმის მერია
• 
  თამარის ხიდი
• 
  ხედი სოხუმზე, 1915 წ.
• 
  სოხუმი სატელიტიდან
• 
  სუხუმ-კალე, ციხესიმაგრე XIX საუკუნის დასაწყისში

ცნობილი სოხუმელები

• დემეტრე II (აფხაზთა მეფე)
• თეოდოს I
• კონსტანტინე I (აფხაზთა მეფე)
• კონსტანტინე II (აფხაზთა მეფე)
• ლეონ I (აფხაზეთი)
• ლეონ I (აფხაზეთი)
• ლეონ I (აფხაზეთი)
• გურამ გაბესკირია
• ანატოლი კაჭარავა
• დემნა გვასალია
• ნიკა გვარამია
• ვერა ქობალია
• გურამ ოდიშარია
• კახა კინწურაშვილი
• ნიკანდრო ბასილაია
• ვიქტორ სანეევი
• ლევან ჩილაჩავა
• ზურაბ კოპალიანი
• დიანა ღურწკაია

იხილეთ აგრეთვე

• აჰბიუქი
• გუად-იხუ
• დიოსკურია

რესურსები ინტერნეტში

• ამინდი სოხუმში
• ვებ კამერა
• მოსახლეობის აღწერა-2011