ქიმიური წონასწორობა

ქიმიური წონასწორობა — სარეაქციო სისტემის მდგომარეობა, როდესაც პირდაპირი და საპირისპირო რეაქციის სიჩქარეები ერთმანეთს გაუტოლდება. ქიმიური წონასწორობის დამყარების შემდეგ რეაქციაში მონაწილე ნივთიერებების კონცენტრაცია უცველელი რჩება, მაგრამ რეაქცია შეიძლება მაინც მიმდინარეობდეს. ამ დროს რეაქცია პირდაპირი და საპირისპირო მიმართულებით გრძელდება, თუმცა დროის ერთეულში ისეთივე რაოდენობის რეაქციის პროდუქტები მიიღება, რამდენიც კვლავ საწყის ნივთიერებად იშლება. ამიტომ, ქიმიურ წონასწორობას დინამიკურ, ან მოძრავ წონასწორობას უწოდებენ.

ქიმიურ წონასწორობაზე მოქმედი ფაქტორები:

1) ტემპერატურა

ტემპერატურის გაზრდისას წონასწორობა გადაიხრება ენდოთერმული რეაქციის მიმართულებით, ხოლო შემცორებისას — ეგზოთერმული რეაქციის მიმართულებით.

2) წნევა

წნევის გაზრდისას წონასწორობა გადაიხრება რეაქციის იმ მიმართულებით, სადაც ნივთიერებათა რაოდენობა (მოლებში) ნაკლებია, შემცირებისას კი პირიქით. ეს პრინციპი მხოლოდ აირადი ნივთირებების შემთხვევაში მოქმედებს.

3) კონცენტრაცია

რეაქციის პროდუქტების კონცენტრაციის გაზრდისას წონასწორობა გადაიხრება რეაგენტთა მხარეს, ხოლო რეაგენტთა კონცენტრაციის გაზრდისას პროდუქტების მიღების მხარეს.

კატალიზატორი არ მოქმედებს ქიმიურ წონასწორობაზე, რადგან იგი თანაბრად ზრდის როგორც პირდაპირ, ასევე საპირისპირო რეაქციის სიჩქარეს.

დამოკიდებულება, რომლის შესაბამისადაც მოქმედებენ ზემოთ დასახელებული ფაქტორები ქიმიურ წონასწორობაზე პირველად ასახა ცნობილმა ფრანგმა ქიმიკოსმა, ანრი ლე შატელიემ. 1885 წელს მან თავისი პრინციპი ასეთი სახით წარადგინა:

   „ყოველი სისტემა, რომელიც მდგრად ქიმიურ წონასწორობაშია და ის უნდა დაექვემდებაროს გარეშე ზემოქმედებას, რომელიც მიმართულია მისი ტემპერატურის ან კონდენსაციის შესაცვლელად რომელიმე ნაწილში, ან მთლიანად ყველგან, მაშინ შესაძლებელია თავისთავად მოხდეს მხოლოდ ისეთი შინაგანი ცვლილებები, რომელიც გამოიწვევს ტემპერატურის ან კონდენსაციის შეცვლას იმ მიმართულებით, რომელიც არის გარეშე ძალის მოქმედების საპირისპირო“