კლარჯეთის საერისთავო

იბერიის სამეფოს რუკა ფარნავაზის დროს, რომლის საერისთავოთაგან ერთ-ერთი კლარჯეთი.

კლარჯეთის საერისთავო — ისტორიული საქართველოს ადმინისტრაციული ერთეული. ფარნავაზ I-ის ეპოქაში ქართლის ანუ იბერიის სამეფო 1 სასპასპეტოდ და 8 საერისთავოდ იყო დაყოფილი, მათგან ერთ-ერთი კი კლარჯეთი იყო. მის ეპოქაში იგი საკუთრივ კლარჯეთის გარდა შავშეთსა და ამიერ-ტაოსაც მოიცავდა. საერისთავოს დაარსება მოხდა მას შემდეგ რაც ფარნავაზმა მოახერხა აზონის დამარცხება და არიან-ქართლის ინკორპორაცია მოახდინა. „ქართლის ცხოვრება“ მეფის მიერ კლარჯეთის ერისთავის დანიშვნას შემდეგნაირად მოიხსენიებს:

„	(ფარნავაზმა) ...გაგზავნა კლარჯეთის ერის-თავად, და მისცა არსიანითგან ზღუამდე.	“
—ლეონტი მროველი, ცხოვრება ქართველთა მეფეთა, თავი მესამე

საერისთავოს უძველესი ცენტრი იყო ციხე თუხარისი, რომელიც ქართული საისტორიო ტრადიციის თანახმად, ქართველთა ერთ-ერთ ლეგენდარულ ეთნარქს - ოძრხოსს დაუარსებია.

I საუკუნეში, კლარჯეთის საერისთავოს იმჟამინდელმა ერისთავმა, დაიმსახურა მეფე ადერკის წყრომა. მიზეზი ის იყო, რომ ერისთავი მის სამფლობელოში ჩასულ ანდრია პირველწოდებულს, შემწყნარებლური დამოკიდებულებით შეხვდა.

III საუკუნის შუა ხანებში კლარჯეთის ერისთავი, „ქვემო ივერიის“ ანუ დასავლეთ საქართველოს სხვა ოთხ ერისთავთან ერთად, მეფე ამაზასპის წინააღმდეგ მიმართულ აჯანყებაში მონაწილეობდა.

V საუკუნეში, სავარაუდოდ 456 წელს, ვახტანგ გორგასალმა ბიზანტიისაგან დაიბრუნა დაახ. 370 წელს წართმეული კლარჯეთი და მის გამგებლად თავისი ძუძუმტე, არტავაზი დანიშნა. სააღმშენებლო საქმიანობის დაწყებასთან ერთად, მეფემ ადმინისტრაციული ცვლილებაც მოახდინა და ერისთავის რეზიდენციად ახლადაშენებული არტანუჯი დაადგინა.

ერისთავმა არტავაზმა, მეფის ბრძანებით განაახლა ახიზის და ააშენა არტანუჯის ციხეები. მანვე ააშენა ოპიზის მონასტერი, მერეს, შინდობისა და ახიზის ეკლესიები.

კლარჯეთის საერისთავომ არსებობა იბერიის სამეფოს გაუქმების შემდეგ, ქართლის საერისმთავროს არსებობის პერიოდშიც განაგრძო. სტეფანოზ I-დან აშოტამდე მას უშუალოდ ბაგრატიონები განაგებდნენ. აშოტის გარდაცვალების და ბაგრატიონთა ტაოსა და კლარჯეთის შტოებად გაყოფის შემდეგ, კლარჯეთის ერისთავობა ამ უკანასკნელთ ერგოთ, თუმცა ისინი ქართველთა სამეფოს მეფეებს, ანუ ტაოს შტოს ბაგრატიონებს დაემორჩილნენ. დაახლოებით 1011 წელს ბაგრატ მესამემ დააპატიმრა და განდევნა „კლარჯ ხელმწიფეთა“ შტო.

1191 წელს, ზაქარია ასპანისძის თამარ მეფის მიერ, შავშეთის, კლარჯეთისა (არტანუჯის) და ტაოს ერისთავად დამტკიცების შემდგომ, კლარჯეთი დანარჩენ ორთან ერთად, გაერთიანდა ერთ, ფანასკეთის (ანუ ტაოს) მონაპირე საერისთავოში, რომლის ცენტრიც ციხესიმაგრე ფანასკეთში იყო.

ქართლის მთავრები [1]
სახელი	მმართველობის წლები	ტიტული
ქართლის მთავრები
გუარამ I კურაპალატი	575 – 600	მამა სტეფანოზ I-ისა და დემეტრესი (აშენებდეს ეკლესიასა ჯუარის მცხეთას. [2])
სტეფანოზ I	600 – 619	ქართლის მთავარი
ადარნასე I	619 – 639	ქართლის მთავარი
სტეფანოზ II	639 – 663	ქართლის მთავარი
კლარჯეთ-ჯავახეთის და გარდაბნის მმართველები
გუარამ II კურაპალატი	663 – 678	მფლობელი კლარჯეთ (619 - 678)-ჯავახეთისა (627 – 693). ექვემდებარება არჩილ II–ს († 678). მამა ქალ–ვაჟისა. ქალი — ცოლი არჩილ II-ისა, ვაჟი — ვარაზ-ბაკურ.
ვარაზ-ბაკურ	678 – 705	ანტიპატრიკი ანუ ანტიპატი-პატრიკი კეისრის მიერ. მეფე არჩილ უმკვიდრებს მას გარდაბანს, რომლის მცხოვრებნი მას მოჰყავს ქართველთ სარწმუნოებაზე († 705).
ნერსე	705 – 742	ძენი მისნი ფილიპე და სტეფანოზ და ადარნასე [3], ძე ვასაკ ბაგრატუნისა. იჭერს მამის სამფლობელოს. ექვემდებარება ბერძნებს († 742) [4].
ადარნასე ბაგრატიონი	742 – 779	ერისთავთ ერისთავი. განაგებს სამფლობელოს მამისას; ძმებს უმკვიდრებს ერისთაობას და ექვემდებარება ბერძნებს († 779). დაქორწინდა ნერსეს ქალიშვილზე, რომლისგან ეყოლა: აშოტი I, გურგენი და ლატავრი (ცოლი — ქართლის მთავრის ჯვანშერისა.)
780 – 826 წლებში კლარჯეთი არაბთა სახალიფომ დაიკავა
კლარჯეთის ბაგრატიონთა I შტო
ადარნასე I, აშოტ კურაპალატის უფროსი ძე	826 – 867	კლარჯეთის ხელმწიფე. მამა გურგენ I–სა, აშოტ II კეკელასი და სუმბატ I მამფალი არტანუჯელისა.
გურგენ I, ადარნასე I-ის ძე	867 – 891	კლარჯეთის ერისთავთ ერისთავი 867 – 881 წლებში. კურაპალატი 881 წლიდან. ტაო-კლარჯეთის კურაპალატი 881 – 888 წლებში. შემდგომში, არტაანის და შავშეთის ერისმთავარი 888 – 891 წლებში. მამა ადარნასე II-ისა და აშოტ III კუხისა. † 891
ადარნასე II, გურგენ I-ის ძე	891 – 896	კლარჯეთის ერისთავთ ერისთავი. მამა დავით II ერისთავთ ერისთავისა და გურგენ IV დიდისა.
დავით II ერისთავთ ერისთავი, ადარნასე II-ის ძე	896 – 908	კლარჯეთის ერისთავთ ერისთავი. † 908 უშვილოდ.
აშოტ III კუხი არტაანელი ერისთავთ ერისთავი, გურგენ I-ის ძე	908 – 918	კლარჯეთის ერისთავთ ერისთავი. † 918 უშვილოდ.
გურგენ IV დიდი. ადარნასეს II-ის ძე.	918 – 14 თებერვალი, 941	კლარჯეთის ერისთავთ ერისთავი და მაგისტროსი. კლარჯეთის, ჯავახეთის, აჭარისა და ნიგალის მფლობელი, † 941 წლის 14 თებერვალს, უმემკვიდრეოდ და მისი სამფლობელოები ტაოს ბაგრატიონთა II შტომ დაიკავა.
ტაოს ბაგრატიონთა II შტო
ბაგრატ II ერისთავი, ადარნასე II-ის ძე	14 თებერვალი, 941 – მარტი, 945	ტაოს მთავარი. მაგისტროსი 937 წლიდან. მამა ადარნასე III–ისა (ასევე, 937 წელს ბაგრატ III გახდა ერისთავთ ერისთავი.)
ადარნასე III ერისთავი, ბაგრატ მაგისტროსის ძე	მარტი, 945 – 961	ტაოს მთავარი. მაგისტროსი 945 წლიდან, კურაპალატი 958 წლიდან. ძალდატანებით ფიჩოსანქმნილი შვილთა მიერ. მამა ბაგრატ IV–ისა და დავით III დიდისა.
ბაგრატ IV ერისთავთ ერისთავი, ადარნასე III მაგისტროსის ძე	961 – 966	ტაოს მთავარი. ოშკის ეკლესიის ერთი მაშენებელთაგანი. †966 წელს.
ადარნასე IV, სუმბატ I-ის ძე	961 – 983	ტაოს მთავარი. კურაპალატი. მამა დავით IV მცირესი. †983 წელს.
დავით III დიდი ერისთავთ ერისთავი, ადარნასე III-ის ძე	966 – 31 მარტი, 1001	ტაოს მთავარი. მაგისტროსი 973 წლიდან, კურაპალატი 978 წლიდან. ტაოს მეფე (ქართლის ცხოვრების მიხედვით 983 - 1001 წლებში [5]). ოშკის, ხახულის, პარხლის ეკლესიათა მაშენებელი და განმაახლებელი ოთხთა ეკლესიათა. †1001, უძეოდ. [6]
იმიერ–ტაო (ოლთისის წყლის მარცხენა მხარე) 1001 წლიდან — ბიზანტიის იმპერიის დაქვემდებარებაშია.
ბაგრატ V ერისთავი	1001 – 1014	იგივე ბაგრატ II აფხაზთა მეფე, კურაპალატი 1001 წლიდან. აფხაზთა და ქართლის სამეფოების გამაერთიანებელი, გაერთიანებული საქართველოს სამეფოს პირველი მეფე ბაგრატ III 1008 – 1014 წლებში. ქუთაისის, ბედიის და ნიკორწმინდის ტაძრების მაშენებელი († 7 მაისი, 1014; დამარხულია ბედიის მონასტერში.)

არტანუჯელი ერისმთავრები
სახელი	მმართველობის წლები	ტიტული
კლარჯეთის ბაგრატიონთა II შტო
აშოტ II კეკელა, ადარნასე I კლარჯის ძე	VII – 867	არტანუჯის ერისმთავარი. მამა გურგენ II კურაპალატისა და სუმბატ II არტანუჯელი ანთიპატრიკისა.
სუმბატ I მამფალი არტანუჯელი, ანთიპატოს-პატრიკი. ადარნასე I კლარჯის ძე	867 – 889	არტანუჯის ერისმთავარი. მამა დავით I მამფალისა და ბაგრატ I მამფალი არტანუჯელისა.
ბაგრატ I მამფალი არტანუჯელი, მაგისტროსი, სუმბატის I მამფალის ძე	889 – 20 აპრილი, 909	არტანუჯის ერისმთავარი. მამა ადარნასე III კლარჯისა, მონაზვნობაში ბასილისა († 945), გურგენ III ერისთავისა († 923), აშოტ IV კისკასისა († 939 წლის ივნისში უძეოდ) და დავით III ერისთავისა († 922). † 20 აპრილი, 909, აღვსების დღეს
დავით I მამფალი, სუმბატ I მამფალის უფროსი ძე	889 – 20 თებერვალი, 943	არტანუჯის ერისმთავარი. მამა სუმბატ III არტანუჯელი ერისთავთ ერისთავისა († 988). † 20 თებერვალი, 943, მონაზვნობაში
გურგენ III	900 – 923	არტანუჯის ერისთავი († 923). მამა გურგენ V-ისა († 968)
აშოტ IV კისკასი	923 - 932	არტანუჯის ერისმთავარი. მამა ერთადერთი ქალიშვილისა (შემდგომში ცოლი გურგენ IV დიდისა.) † ივნისი, 939 უძეოდ.
სუმბატ III არტანუჯელი ერისთავთ ერისთავი, დავითის I მამფალის ძე	943 – 988	არტანუჯის ერისმთავარი. მამა ბაგრატ II არტანუჯელისა († 988) და დავით IV-ისა († 993)
დავით IV, სუმბატ III ერისთავთ ერისთავის ძე	988 – 993	არტანუჯის ერისმთავარი
სუმბატ IV კლარჯი, არტანუჯელი. ბაგრატ II არტანუჯელის ძე, დავითის ძმისწული	993 – 1011	არტანუჯის ერისმთავარი. მამა ბაგრატ IV-სა. † 1011, თმოგვის ციხე.
ბაგრატ IV	1011	არტანუჯის ერისმთავარი. (კონსტანტინეპოლს წავიდა).
გურგენ VI კლარჯი	1011 – 1012	არტანუჯის ერისმთავარი. მამა დემეტრესი (კონსტანტინეპოლს წავიდა). † 1012, თმოგვის ციხე
ბაგრატ III	1011 – 1014	გაერთიანებული საქართველოს მეფე

იხილეთ აგრეთვე

• კლარჯეთის სამთავრო
• საქართველოს საერისთავოები