ჩოხა: განსხვავება გადახედვებს შორის

ისტორიის ინტერაქციულად გადახედვა

[შეუმოწმებელი ვერსია]

[შემოწმებული ვერსია]

← წინა ცვლილება შემდეგი ცვლილება →

შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა

ვიზუალურივიკიტექსტი

შიდახაზური

11:58, 25 აპრილი 2017-ის ვერსია

ჩოხა (აზერ. Çuxa; ინგშ. чокхи; ლეზ. чухва; ხუნძ. чухъа; ლეზ. чухва; ყარაჩ.-ბალყ. чепкен; ოს. цухъхъа (диг. цохъа); ჩეჩ. чокхиб; აფხ. акәымжәы; ადიღ. фащэ; სომხ. չուխա; რუს. Черкеска; ყაბ. цей) — მამაკაცის ძირითადი სამოსი ქართულ წყაროებში გვხვდება IX საუკუნიდან. სიტყვა ჩოხის ფონეტიკურად სხვადასხვა ფორმა დასტურდება კავკასიის, აზიისა და აღმოსავლეთ ევროპის ცალკეულ ენებში. ჩოხას უწოდებენ როგორც მამაკაცის, ისე ქალის სხვადასხვა მოსაცმელ სამოსელს, ხშირად — საჩოხე შალის ქსოვილსაც. მეგრულად ჩოხას ერქვა ღართი, ამავე სახელით ქსოვილსაც იხსენიებდნენ.

ჩოხა კაბების სახის სამოსელს განეკუთვნება. მათი საერთო ნიშანია მკვეთრად გამოყვანილი წელი, განიერი ბოლო, მრავალკალთიანობა, ჩახსნილი წინა მხარე და ნაოჭიანი კალთა. არსებობს ე. წ. სამამაკაცო და სადიაცო ჩოხები.

XIX საუკუნის დასასრულსა და XX საუკუნის დამდეგისათვის დამოწმებულია ჩოხის სამი ძირითადი ტიპი:

1. ხევსურული ჩოხა — მოკლე უღილკილო სამოსი, შედგენილი ტრაპეციული დეტალებისაგან, აზღოტებისაგან. წინა მხარე, ფარაგი, მდიდრულად იყო მორთული აპლიკაციებით. გვერდებზე ჰქონდა კალთის შენაჭერი, ჩაქი, ანუ სამხედრო, რომელიც წელამდე ამოდიოდა. ჩოხაზე გამოსახული იყო სხვადასხვა ორნამენტული სიმბოლო, მ. შ. ჯვრები (ხატნი).

2. ქართლ-კახური ჩოხა — გრძელი, მუხლებს ჩამოცილებული სამოსი, მკერდის მიდამოებში სოლისებური ღიობი ჰქონდა, რათა ახალუხი გამოჩენილიყო. მას მეტწილად უსარტყლოდ ატარებდნენ, კალთებზე შეჭრილი იყო რამდენიმე ჩაქი, სახელოები მაჯისაკენ განივრდებოდა და ხშირად ზეაკეცილს ატარებდნენ. საჩოხედ იხმარებოდა ქართული, დაღესტნური და ოსური შალი, უპირატესად შავი, წაბლისფერი და ლურჯი.

3. ზოგადკავკასიური ჩოხა (რუს. Черкеска) — ძირითადად ისევე იკერებოდა, ოღონდ ზედატანი მკვიდრად იყო ამოსხმული და წელზე მჭიდროდ იყო მორგებული. მკერდის ორსავე მხარეს ჰქონდა სამასრეები, მასრების თავზე ზოგჯერ ვერცხლის ძეწკვებს აბამდნენ, რომელტაც თავშეყრით ბეჭზე იმაგრებდნენ. ამ ტიპის ჩოხაზე ერტყათ ტყავის, აბზინდიანი ქამარი, რომლის ვერცხლის დეტალები მდიდრულად იყო შემკული. იკერებოდა როგორც შინაური ქსოვილის ისე ფაბრიკული მაუდისაგან (შავი, რუხი, თეთრი, ლურჯი, წითელი, ყავისფერი, ან უფრო იშვიათად სხვა ფერისა).

XX საუკუნის 20-იანი წლებიდან ჩოხა ხმარებიდან გამოვიდა.

ლიტერატურა

ა. სოხაძე, ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 11, თბ., 1987. — გვ. 150.

@@ ხაზი 1: / ხაზი 1: @@
+[[ფაილი:D. Ermakov - Chokha 1.jpg|მინიატიურა|ქართლ-კახური ჩოხა-ახალუხი XIX საუკუნე]]
-ჩოხა- არის მაღალი კისრის მატყლი ქურთუკი, რომელიც კავკასიის ხალხთა ტრადიციული მამაკაცის ნაწილს წარმოადგენს.
+'''ჩოხა''' ({{lang-az|Çuxa}}; {{lang-inh|чокхи}}; {{lang-lez|чухва}}; {{lang-av|чухъа}}; {{lang-lez|чухва}}; {{lang-krc|чепкен}}; {{lang-os|цухъхъа (диг. цохъа)}}; {{lang-ce|чокхиб}}; {{lang-ab|акәымжәы}}; {{lang-ady|фащэ}}; {{lang-hy|չուխա}}; {{lang-ru|Черкеска}}; {{lang-kbd|цей}}) — მამაკაცის ძირითადი სამოსი ქართულ წყაროებში გვხვდება IX საუკუნიდან. სიტყვა ჩოხის ფონეტიკურად სხვადასხვა ფორმა დასტურდება კავკასიის, აზიისა და აღმოსავლეთ ევროპის ცალკეულ ენებში. ჩოხას უწოდებენ როგორც მამაკაცის, ისე ქალის სხვადასხვა მოსაცმელ სამოსელს, ხშირად — საჩოხე შალის ქსოვილსაც. მეგრულად ჩოხას ერქვა ''ღართი'', ამავე სახელით ქსოვილსაც იხსენიებდნენ.
+ჩოხა კაბების სახის სამოსელს განეკუთვნება. მათი საერთო ნიშანია მკვეთრად გამოყვანილი წელი, განიერი ბოლო, მრავალკალთიანობა, ჩახსნილი წინა მხარე და ნაოჭიანი კალთა. არსებობს ე. წ. სამამაკაცო და სადიაცო ჩოხები.
-შინაარსი
+XIX საუკუნის დასასრულსა და XX საუკუნის დამდეგისათვის დამოწმებულია ჩოხის სამი ძირითადი ტიპი:
-ისტორია და ჩოხის აღორძინება
+:1. '''ხევსურული ჩოხა''' — მოკლე უღილკილო სამოსი, შედგენილი ტრაპეციული დეტალებისაგან, აზღოტებისაგან. წინა მხარე, ფარაგი, მდიდრულად იყო მორთული აპლიკაციებით. გვერდებზე ჰქონდა კალთის შენაჭერი, ჩაქი, ანუ სამხედრო, რომელიც წელამდე ამოდიოდა. ჩოხაზე გამოსახული იყო სხვადასხვა ორნამენტული სიმბოლო, მ. შ. ჯვრები (ხატნი).
+<gallery>
-ჩოხის 2 სახეობა
+Image:Georgian mans garment, Tchockha.jpg|
+Image:Khevsur man clouth (Chokha).jpg|
-ხევსურული ჩოხა
+</gallery>
+:2. '''ქართლ-კახური ჩოხა''' — გრძელი, მუხლებს ჩამოცილებული სამოსი, მკერდის მიდამოებში სოლისებური ღიობი ჰქონდა, რათა ახალუხი გამოჩენილიყო. მას მეტწილად უსარტყლოდ ატარებდნენ, კალთებზე შეჭრილი იყო რამდენიმე ჩაქი, სახელოები მაჯისაკენ განივრდებოდა და ხშირად ზეაკეცილს ატარებდნენ. საჩოხედ იხმარებოდა ქართული, დაღესტნური და ოსური შალი, უპირატესად შავი, წაბლისფერი და ლურჯი.
-ქართლ-კახეთის ჩოხა
+:3. '''ზოგადკავკასიური ჩოხა''' ({{lang-ru|Черкеска}}) — ძირითადად ისევე იკერებოდა, ოღონდ ზედატანი მკვიდრად იყო ამოსხმული და წელზე მჭიდროდ იყო მორგებული. მკერდის ორსავე მხარეს ჰქონდა სამასრეები, მასრების თავზე ზოგჯერ ვერცხლის ძეწკვებს აბამდნენ, რომელტაც თავშეყრით ბეჭზე იმაგრებდნენ. ამ ტიპის ჩოხაზე ერტყათ ტყავის, აბზინდიანი ქამარი, რომლის ვერცხლის დეტალები მდიდრულად იყო შემკული. იკერებოდა როგორც შინაური ქსოვილის ისე ფაბრიკული მაუდისაგან (შავი, რუხი, თეთრი, ლურჯი, წითელი, ყავისფერი, ან უფრო იშვიათად სხვა ფერისა).
-ზოგადი კავკასიური ჩოხა
-ლიტერატურა
-ისტორია და ჩოხაის აღორძინება
-ქართლის მეფე ლუარსაბ II ჩოხაში.
-ჩოხაში იმერეთის მეფე სოლომონ მეფე.
-მე -9 საუკუნიდან ქართველებს  შორის ფართოდ იყენებენ მე -9 საუკუნეში,  ჩოხის ტენდენცია ქართველებში კვლავაც გრძელდება, რადგან მათი საყოველთაოდ აღიარებული კულტურული მემკვიდრეობა დღემდე დღემდე მემკვიდრეობითაა. საფრანგეთი შეიძლება ცნობილი იყოს თავისი შთამომავლებისთვის და ესპანეთი თავისი მონტილებისთვის, მაგრამ ნაკლებად ნაციონალური კოსტიუმები უკავშირდება როგორც ეროვნული ჩინოვნიკის, როგორც საქართველოს ჩოხას, ძლიერი აზრი. თითქმის ყველა ქართველ ოჯახს აქვს ჩოხებში მორთული წინაპრების ფოტოები. ბოლშევიკის 1921 წლის რუსეთის დამოუკიდებლობის წინააღმდეგ ბრძოლის სიმბოლო ერთხელ, ჩოხა ახლა მოვიდა საქართველოს რეაბილიტაციისთვის, ქვეყანა, რომელიც თავის კულტურულ ინდივიდუალობაშია. საქორწილო და ოფიციალური ფუნქციების მქონე ქართველი მამაკაცები სულ უფრო მეტად აცვიათ, თვალის ჩამჭრელ ტანსაცმელს საქართველოში დაბრუნების შანსი ექნება. ჩოახ აღორძინება მიმდინარეობს ქართული კულტურის სხვა ძირითად-ქართული მართლმადიდებლური ეკლესიის, ქართული ხალხური ცეკვისა და საგალობელი სიმღერების ინტერესით აღორძინების პარალელურად. "როცა გიყვართ შენი ჩოხა, შენ მიყვარხარ შენი ქვეყანა. როცა გიყვართ თქვენი ქვეყანა, გიყვარს შენი ტრადიციები! ჭოხა ხაზს უსვამს მე ქართველს. ეს არის სულიერი კოსტიუმი! "- აცხადებს"ა ჩოხა "საზოგადოების ლიდერი. ჩოხა მართლაც ძლიერია ქართული ეროვნული სიამაყის ძლიერი წარმომადგენლობა. ქართველების მიერ ათასი წლის მანძილზე ატარებდნენ, საბჭოთა მმართველობის პერიოდში იშვიათად გამოჩნდნენ მაღალკვალიფიციური ბამბა ქურთუკი, მაგრამ ახლა ისევ ბევრს სიმბოლოა ქვეყნის საოცარი წარსული და წინააღმდეგობა.
-საქართველოს პრეზიდენტმა მიხეილ სააკაშვილმა საზღვარგარეთ მოღვაწე ქართველი მაღალჩინოსნები ოფიციალურ შეხვედრებზე ეროვნულ კოსტიუმებში წარადგინეს. ასე რომ, ევროპის ცენტრში 21-ე საუკუნეში, ელეგანტურ ქალბატონებსა და კლასიკურ ლუქსითა შორის ერთ-ერთი გაოცებული აღმოჩნდება ჩოხასში უცნაურად ჩაცმული მამაკაცის პოვნა, და წელის გარშემო ხანძრები.
-ჩოხაის სახეები
-ბრიტანეთის მყარი როკ ლეგენდა იან გილანი და მისი მეუღლე ბრონი, რომლებიც საქართველოს ეროვნულ კოსტიუმებში ჩაცმულები იყვნენ, თბილისში 1990 წელს ჯილანში ვიზიტის დროს.
-ქართველი ახალგაზრდები ჩოხაში.
-ქოქოს ოთხი სახეობაა: ქართლ-კახეთი ჩოხა (ქართლი და კახეთი აღმოსავლეთ საქართველოს პროვინციები), ხევსურ ჩოხა (ძირითადად მცხეთა-მთიანეთის პროვინციაში), აჭარული ჩოხა (ძირითადად დასავლეთ საქართველოს რეგიონებში, როგორიცაა აჭარა და გურია რომელიც გამოიყენება ლაზონში, რომელიც ამჟამად თურქეთის რესპუბლიკის ნაწილია, ამ გვერდზე მეოთხე სურათზეა ნაჩვენები) და ზოგადად კავკასიური ჩოხა, რომელიც ყველაზე მეტად სავარაუდოა, რომ ქართლ-კახეთის ჩოხატა და მისი პატარა ვერსიაა.
-კავკასიური ჩოხაა კავკასიაში , საქართველოს მთიან რეგიონში, თუმცა სიტყვა "ჩოხა" არაა ქართულ ენაზე, არამედ სპარსულიდან. თავდაპირველად საქართველოში ტანსაცმელს თალავარი უწოდა, მაგრამ მოგვიანებით საქართველოში სპარსეთის შემოსევების შემდეგ, სპარსელებმა საქართველოს ნაციონალური კაბა ჩოხა (რაც წარმოადგენდა ქსოვილის დამზადებას). ჩოხაკის სახელით ცნობილია, რომ რუსები, რომლებიც ჩერქეზიით კავკასიაში მოვიდნენ, "ჩერკესკას" უწოდებენ (ჩერქეზული კაბა), და კაზაკებმა მისი ეროვნული ტანსაცმლით მიიღეს. ჩერქეზულ ენაზე ჩოხააში ცნობილია როგორც "შვახ-ცია", რაც გულისხმობს "მრგვალებს" ან უბრალოდ "ცისს", რაც ნიშნავს "ქსოვილს" და "ფაშას", რაც ნიშნავს "შეესაბამება". ავთენტური კავკასიური ჩოხა მთელი კავკასია, რომელიც გამომდინარეობდა კავკასიაში და იგი ხშირად გამოიყენება სამხრეთ და ჩრდილოეთ ფერდობებზე.  ადრე ქართული ჩანაწერების ჩოხას ძირითადად ტალავარი უწოდებდნენ.
-საქართველოში შავი ჩოხა იყო დაცული "ჩოხოსანის ორდენი", რომელიც ელიტარული საზოგადოების წარმომადგენლებს წარმოადგენდა. ესენი იყვნენ ადამიანები, რომლებსაც განსაკუთრებული მიძღვნა აქვთ: დიდი გენერლები, გმირები ან რამდენიმე ცნობილი პოეტი და ადამიანები, რომლებმაც ქვეყანაში დიდი სამსახური გააკეთეს. არცერთი უფლის ნება არ იყო დაშვებული "ჩოხოსანის ორდენით" და მათ, ვინც ამაყობდა ამ რანგში მათ გრაფებში.
-ხევსურეთის ჩოხა.
-ხევსურული ჩოხაა ხევსურეთის პროვინციაში საქართველოს კავკასიის მთებში. ხევსურული ჩოხა, ჩოხის შუასაუკუნეობრივი ვერსიაა. ეს ძირითადად მოკლეა ტრაპეზული ფორმებით. ჩოხოს წინა მხარეს მდიდარი დეკორაციები და შეჭრა აქვს მხარეებზე, რომლებიც წელსაც ვრცელდება. ხევსურული ჩოხას აქვს ჯვარი და ხატებიანი მდიდრული დეკორაციები.
-ქართლ-კახეთის ჩოხა
-ქართული ცხენოსნობა კარტ-კახეთის ჩოხაას ეცვა.
-კარტ-კახეთის ჩოხა ხევსურთა ჩოხაზე მეტია და აქვს სამკუთხედის მსგავსი ფორმები გულმკერდის არეში, რომელსაც ეწოდება arkhalukhi. ის გულისხმობს გულმკერდის ორივე მხარეს გამჭვირვალე ნიმუშები, რომლებიც სავსეა საცხენოსნო ნაგებობებით, რომელსაც ემსახურება მასრი. ქვედა მხარეს, როგორც წესი, ჰქონდა cuts მხარეებს და ხალხი ატარებდა მას, როგორც წესი, გარეშე ქამრები. ქართლ-კახეთის ჩოხას აქვს ხანგრძლივი და ძირითადად შავი, მუქი წითელი და ლურჯი.
-გენერალური კავკასიური ჩოხა
-ქართველი კაცი ჩოხააში.
-ზოგადი კავკასიური ჩოხაა იზიარებს მსგავსება ქართლ-კახეთის ვერსიას. უმეტეს შემთხვევაში სხვადასხვა დეკორაციები გამოიყენება ტყვია-სივრცის შესაცვლელად. რუსულ ენაზე, ჩოხა ეწოდება ჩერკესკას და ამ ტიპის ჩოხას აქვს შავი ტყავის ქურთუკი ვერცხლისფერი ცალი. ეს იყო, როგორც წესი, კარტლ-კახეთის ჩოხაას ვრცელი ვერსია. [3]
-ზოგადად კავკასიური ჩოხა ძირითადად შავი, ნაცრისფერი, თეთრი, ლურჯი, წითელი ან ყავისფერი ქსოვილია. აზერბაიჯანელთა შორის, ითვლება ტრადიციული ეკიპაჟის ნაწილი მუგისის, აზერბაიჯანული ხალხური მუსიკის ჟანრის შემსრულებლებისთვის. პიროვნების ასაკს განსაზღვრავს ჩოხის ფერი, რომელიც აცვიათ.
-ზოგადად, ქოქოსის შემადგენლობაში შედის ხანჯალი (მახვილი), ახახუხი (ჩოხაკის ქვეშ ჩამოსხმული მაისური), მაასები (ტყვიები) და კაბალახი (კაფელი, ბეტონისგან განცალკევებული) ან ნაბდის კუდი (მაღალი ბეწვი ქუდი)
-:
 <gallery>
 Image:A cherkesska, the national Caucasian dress..jpg|