სელჩუკთა სახელმწიფო: განსხვავება გადახედვებს შორის

მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია
[შემოწმებული ვერსია][შემოწმებული ვერსია]
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
გასწორდა ორთოგრაფია
Bot: 4 ენათაშორისი ბმული გადატანილია Wikidata-ზე, d:q3708094
ხაზი 44: ხაზი 44:
[[კატეგორია:აზიის ყოფილი იმპერიები]]
[[კატეგორია:აზიის ყოფილი იმპერიები]]


[[arz:سلاجقه]]
[[az:Səlcuqlular]]
[[az:Səlcuqlular]]
[[be-x-old:Сэльджукі]]
[[be-x-old:Сэльджукі]]
ხაზი 52: ხაზი 51:
[[el:Σελτζούκοι]]
[[el:Σελτζούκοι]]
[[eo:Turko-Selĝukoj]]
[[eo:Turko-Selĝukoj]]
[[es:Imperio Selyúcida]]
[[fr:Seldjoukides]]
[[fr:Seldjoukides]]
[[fy:Seltsjoeken]]
[[fy:Seltsjoeken]]
ხაზი 60: ხაზი 58:
[[kk:Салжұқтар]]
[[kk:Салжұқтар]]
[[ku:Selçûqî]]
[[ku:Selçûqî]]
[[ky:Селжуктар мамлекети]]
[[la:Selgiukidae]]
[[la:Selgiukidae]]
[[lt:Seldžiukai]]
[[lt:Seldžiukai]]
ხაზი 66: ხაზი 63:
[[nn:Seldsjukkar]]
[[nn:Seldsjukkar]]
[[no:Seldsjukkene]]
[[no:Seldsjukkene]]
[[ro:Selgiucizi]]
[[ru:Сельджуки]]
[[ru:Сельджуки]]
[[sv:Seldjuker]]
[[sv:Seldjuker]]

05:33, 9 აგვისტო 2015-ის ვერსია

სელჩუკთა სახელმწიფო თავისი ძლიერების მწვერვალზე 1092

სელჩუკები, იგივე თურქ-სელჩუკები — ოღუზთა თურქული ტომის ერთ-ერთი შტო იყო, რომლებიც თავდაპირველად ცხოვრობდნენ მდინარე სირდარიის აუზში, შუა აზიაში. XI საუკუნის 30-იან წლებში. სახელი მიიღეს მათი ბელადი სელჩუკისაგან, რომელიც იქ გადმოცემების თანახმად 955 წელს დასახლდა, მისი შვილიშვილები იყვნენ თოღრულ ბეგი და ჩაღრი ბეგი. ღაზნევიდების სახელმწიფოსაგან ვასალური პირობებით მიიღეს მიწები ხორასანში (თანამედროვე ირანის ჩრდილო-აღმოსავლეთი). სელჩუკები აჯანყდნენ ღაზნევიდების წინააღმდეგ და 1040 წელს დაამარცხეს ისინი დანდენაკანთან გამართულ ბრძოლაში. 1038 წელს თოღრულ-ბეგმა მიიღო სულთნის ტიტული და საფუძველი ჩაუყარა სელჩუკთა სახელმწიფოს. მისი მეთაურობით სელჩუკებმა 1040-50 წლებში დაიპყრეს ხორეზმი, ირანი, 1050-იან წლებში - აზერბაიჯანი, ქურთისტანი, ერაყი. ალფ-არსლანის მმართველობის წლებში დაიპყრეს სომხეთი (1064), მანაზკერტთან ბრძოლაში დაამარცხეს ბიზანტია (1071), დაიმორჩილეს მცირე აზია და სხვა ტერიტორიები. სულთან მალიქ-შაჰის დროს სელჩუკთა სახელმწიფომ განსაკუთრებულ პოლიტიკურ ძლიერებას მიაღწია: დაიპყრო კარახანიდების სახელმწიფო შუა აზიაში, ასევე საქართველო.

იმპერიის ზრდასთან ერთად დაიწყო ფეოდალიზირებული სამხედრო-მომთაბარე დიდგვაროვანთა ცენტრიდანული მისწრაფებები. უკვე მელიქ-შაჰის მმართველობისას გაჩნდნენ სასულთნოები, რომელთაც სელჩუკიდთა დინასტიის სხვადასხვა შტოები მართავდნენ და მხოლოდ ნომინალურად იყვნენ დამოკიდებულნი ცენტრალური ხელისუფლებისაგან (”დიდი სელჩუკისაგან”). ერთიმეორის მიყოლებით შეიქმნა ქერმანის სასულთნო (1041-1187), რუმის, იგივე კონიის სასულთნო (1077-1307), სირიის სასულთნო (1094-1117) და სხვა. პირველი ჯვაროსნული ომის შემდეგ სელჩუკებმა დაკარგეს პალესტინა, სირია, მცირე აზიის სანაპირო ტერიტორიები, საქართველო. მელიქ-შაჰის გარდაცვალების შემდეგ ფეოდალური შინაომები გაძლიერდა, 1118 წელს სახელმწიფო მისმა შვილებმა გაინაწილეს: სანჯარს ერგო აღმოსავლეთი ოლქები დედაქალაქით მერვში, მაჰმუდს დასავლეთი - ერაყის სასულთნო (1118-1194). სანჯარს დიდი ბრძოლების გადატანა მოუხდა მსხვილ მონაპირე ფეოდალებთან, რის შემდეგაც მან დაკარგა უზენაესი ხელისუფლება შუა აზიაში და 1157 დიდი სელჩუკების დინასტიამ ხორასანში არსებობა შეწყვიტა.

თურქ-სელჩუკების სახელმწიფოს მმართველები

სახელი მმართველობის წლები
სელჩუკ-ბეგი 989 — 1038
თოღრულ-ბეგი 1038 — 1063
ალფ-არსლანი 1063 — 1072
მალიქ-შაჰი 1072 — 1092
მაჰმუდ I 1092 — 1094
ბარკიიარუქი 1094 — 1105
მელიქ შაჰი II 1105 — 1106
მაჰმედ I 1106 — 1118
აჰმედ სენჯერი 1118 — 1153

ლიტერატურა

  • См. многочисленные статьи Дефремери (в «Journ. Asiat.»);
  • Houtsma, «Zur Gesch. d. S. von Kirman» («Z. D. M. G.», т. 39).
  • Герцберг, «Gesch. d. Bysantiner und d. Osman. Reiches» (в серии Онкена);
  • Куглер, «История крестовых походов» (русск. изд. Пантелеева);
  • Мюллер, «История ислама» (т. III);
  • Стэнли-Лэн-Пуль, «Мусульм. династии» (перев. Бартольда).
  • Тамара Т. Райс. Сельджуки. М. 2004.