ევოლუცია: განსხვავება გადახედვებს შორის

მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია
[შეუმოწმებელი ვერსია][შეუმოწმებელი ვერსია]
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
დაემატა ახალი ცნობები
No edit summary
ხაზი 9: ხაზი 9:
# ეს სასარგებლო ცვლილებები გადაეცემა თაობებს.
# ეს სასარგებლო ცვლილებები გადაეცემა თაობებს.
# ერთი სახეობა წარმოშობს მეორეს თანდათანობითი ცვლილების შედეგად.
# ერთი სახეობა წარმოშობს მეორეს თანდათანობითი ცვლილების შედეგად.
[[ფაილი:Editorial cartoon depicting Charles Darwin as an ape (1871).jpg|მინი|ჩარლზ დარვინის 1871 წლის [[კარიკაურა]]]]
[[ფაილი:Charles_Darwin_aged_51.jpg|მინი|ჩარლზ დარვინი]]
ევოლუციის თეორიის ავტორი არის [[ინგლისელები|ინგლისელი]] მეცნიერი [[ჩარლზ დარვინი]], რის გამოც, ამ მოძღვრებას დარვინიზმსაც უწოდებენ. თეორია განმტკიცებულია დიდი რაოდენობის მტკიცებულებებით, როგორიცაა სხვადასხვა სახეობების [[გენეტიკა|გენეტიკური]] და მორფოლოგიური შედარებები, უძველესი ნამარხები, სახეობების გეოგრაფიული განაწილება და სხვა. ევოლუცია ლაბორატორიებშიც დაფიქსირებულა. ამის ნათელი მაგალითია ლენსკის ცნობილი ცდა, რომელმაც აჩვენა, რომ მასში მონაწილე ბაქტერიებმა განივითარეს ციტრატის მონელების უნარი, რომელიც ამ სახეობას ბუნებრივ გარემოში არ გააჩნია. ამის გამო თეორია სამეცნიერო წრეებში უკვე ფაქტადაა აღიარებული. რა თქმა უნდა, არიან ისეთებიც, რომლებიც არ აღიარებენ ევოლუციის ფაქტს და ამისათვის მოყავთ სხვადასხვა მტკიცებულება, როგორც ნამარხების დეფიციტი და ცოცხალი სამყაროს დახვეწილი დიზაინი, რომელიც მათი აზრით ევოლუციის გზით ვერ მიიღწეოდა. ის ფაქტი, რომ ზოგიერთი ნამარხი ჯერ ნაპოვნი არაა, არაფერს ავნებს ევოლუციის თეორიას. ერთი შეხედვით მიზნობრივი დიზაინი კი ადვილად აიხსნება ბუნებრივი გადარჩევით.
ევოლუციის თეორიის ავტორი არის [[ინგლისელები|ინგლისელი]] მეცნიერი [[ჩარლზ დარვინი]], რის გამოც, ამ მოძღვრებას დარვინიზმსაც უწოდებენ. თეორია განმტკიცებულია დიდი რაოდენობის მტკიცებულებებით, როგორიცაა სხვადასხვა სახეობების [[გენეტიკა|გენეტიკური]] და მორფოლოგიური შედარებები, უძველესი ნამარხები, სახეობების გეოგრაფიული განაწილება და სხვა. ევოლუცია ლაბორატორიებშიც დაფიქსირებულა. ამის ნათელი მაგალითია ლენსკის ცნობილი ცდა, რომელმაც აჩვენა, რომ მასში მონაწილე ბაქტერიებმა განივითარეს ციტრატის მონელების უნარი, რომელიც ამ სახეობას ბუნებრივ გარემოში არ გააჩნია. ამის გამო თეორია სამეცნიერო წრეებში უკვე ფაქტადაა აღიარებული. რა თქმა უნდა, არიან ისეთებიც, რომლებიც არ აღიარებენ ევოლუციის ფაქტს და ამისათვის მოყავთ სხვადასხვა მტკიცებულება, როგორც ნამარხების დეფიციტი და ცოცხალი სამყაროს დახვეწილი დიზაინი, რომელიც მათი აზრით ევოლუციის გზით ვერ მიიღწეოდა. ის ფაქტი, რომ ზოგიერთი ნამარხი ჯერ ნაპოვნი არაა, არაფერს ავნებს ევოლუციის თეორიას. ერთი შეხედვით მიზნობრივი დიზაინი კი ადვილად აიხსნება ბუნებრივი გადარჩევით.



09:16, 8 სექტემბერი 2014-ის ვერსია

ევოლუცია — ერთიდან მეორის, ახლის განვითარება. ბიოლოგიაში ევოლუცია აღნიშნავს ცოცხალ არსებათა სახეობების, პოპულაციის მემკვიდრეობითი ნიშან-თვისებების თანდათანობით, თაობიდან-თაობაში ცვლილებას. ევოლუცია უპირისპირდება რევოლუციას. ევოლუცია ყოველთვის განვითარებისა და გარდაქმნის ხანგრძლივ პროცესს აღნიშნავს, მისთვის არ არის დამახასითებელი საფეხურებრივი წყვეტა და ნახტომი. ევოლუციის პროცესში ყოველი მომდევნო წინამორბედის ლოგიკური შედეგია.

XIX საუკუნის მეორე ნახევარში ბიოლოგიაში წარმოქმნილი და ამჟამადაც გავრცელებული ევოლუციის თეორიით, დღევანდელი სახეობანი განვითარდა მარტივი ორგანიზმებისაგან რამდენიმე ბუნებრივი პროცესის მეშვეობით:

  1. გადარჩებიან მხოლოდ ის სახეობები, რომლებიც უკეთესად მოერგებიან გარემოს.
  2. გარემო მუდამ იცვლება.
  3. სახეობებში ხდება გენეტიკური ცვლილებები - მუტაციები.
  4. მუტაციათა ნაწილი გარემოსადმი შეგუებისათვის სასარგებლოა.
  5. ეს სასარგებლო ცვლილებები გადაეცემა თაობებს.
  6. ერთი სახეობა წარმოშობს მეორეს თანდათანობითი ცვლილების შედეგად.
ჩარლზ დარვინი

ევოლუციის თეორიის ავტორი არის ინგლისელი მეცნიერი ჩარლზ დარვინი, რის გამოც, ამ მოძღვრებას დარვინიზმსაც უწოდებენ. თეორია განმტკიცებულია დიდი რაოდენობის მტკიცებულებებით, როგორიცაა სხვადასხვა სახეობების გენეტიკური და მორფოლოგიური შედარებები, უძველესი ნამარხები, სახეობების გეოგრაფიული განაწილება და სხვა. ევოლუცია ლაბორატორიებშიც დაფიქსირებულა. ამის ნათელი მაგალითია ლენსკის ცნობილი ცდა, რომელმაც აჩვენა, რომ მასში მონაწილე ბაქტერიებმა განივითარეს ციტრატის მონელების უნარი, რომელიც ამ სახეობას ბუნებრივ გარემოში არ გააჩნია. ამის გამო თეორია სამეცნიერო წრეებში უკვე ფაქტადაა აღიარებული. რა თქმა უნდა, არიან ისეთებიც, რომლებიც არ აღიარებენ ევოლუციის ფაქტს და ამისათვის მოყავთ სხვადასხვა მტკიცებულება, როგორც ნამარხების დეფიციტი და ცოცხალი სამყაროს დახვეწილი დიზაინი, რომელიც მათი აზრით ევოლუციის გზით ვერ მიიღწეოდა. ის ფაქტი, რომ ზოგიერთი ნამარხი ჯერ ნაპოვნი არაა, არაფერს ავნებს ევოლუციის თეორიას. ერთი შეხედვით მიზნობრივი დიზაინი კი ადვილად აიხსნება ბუნებრივი გადარჩევით.

ევოლუციური თეორიის ჩამოყალიბება

აზრი, რომ შესაძლოა ერთი სახეობის ცხოველი სხვა სახეობის ცხოველისგან წარმოშობილიყო, ჯერ კიდევ ძველი ბერძენი ფილოსოფოსების დროს არსებობდა. ამ მოსაზრებამ გაუძლო რომაულ პერიოდსაც, თუმცა მოგვიანებით ამ იდეის საპირისპირო შეხედულება გავრცელდა, რომელიც ეკუთვნოდა ბერძენ ფილოსოფოს არისტოტელეს. მისი აზრით, ყველა არსება იყო არასრულყოფილი აქტუალიზაცია ფიქსირებული ფორმების, იდეეების ანუ სახეობების. ეს იყო ნაწილი მისი თეოლოგიური მოსაზრებისა, რომ ყველა ცოცხალ ქმნილებას ღვთის მიერ შექმნილ კოსმოსურ წესრიგში გარკვეული როლი უნდა ეთამაშა. ამ იდეის ვარიაცია გახდა სტანდარტი შუა საუკუნეებში და დიდი გავლენა მოახდინა ქრისტიანულ სწავლებაზე.

მე-17 საუკუნეში თანამედროვე მეცინერებამ უარყო არისტოტელეს შეხედულება, მაგრამ ბიოლოგიურ მეცნიერებებში ამ იდეამ სწრაფი აღიარება ვერ ჰპოვა. ჯონ რეიმ მანამდე არსებული ცნება სახეობა გამოიყენა მცენარისა თუ ცხოველის ტიპების აღსანიშნავად, რომლებიც ხასიათდებოდნენ გარკვეული ნიშან-თვისებებით თაობათა განმავლობაში. სახეობები ღვთის მიერ შექმნილად ითვლებოდა, თუმცა მათ შორის მცირედ განსხვავებებს ადგილობრივ გარემოს მიაწერდნენ. 1735 წელს კაროლუს ლინეაუსის მიერ შემოთავაზებული ბიოლოგიური კლასიფიკაციაც სახეობას განიხილავდა, როგორც ღვთიური ნების მიხედვით შექმნილ ფიქსირებულ ფორმას.

ამავე ეპოქის სხვა ნატურალისტები ცდილობდნენ, სახეობათა ევოლუციური ცვლილება ბუნების კანონებით აეხსნათ. ფრანგი მეცნიერი მოპერტიუსი 1751 წელს წერდა, რომ ბუნებრივი ცვალებადობები ხდება გამრავლების დროს და ამ ცვალებადობების დაგროვება იწვევს ახალი სახეობების ჩამოყალიბებას. ბუფონმა შემოგვთავაზა შეხედულება, რომლის მიხედვითაც სახეობებს შეუძლიათ რეგრესი განიცადონ და გარდაიქმნენ სხვა ორგანიზმებად, ხოლო ერასმუს დარვინმა გამოთქვა აზრი, რომ ყველა თბილსისხლიანი ორგანიზმი შესაძლოა, ერთი მიკროორგანიზმიდან იყოს წარმოშობილი. პირველი შედარებით სრულყოფილი ევოლუციური შეხედულება ჩამოაყალიბა ლამარკმა 1809 წელს. მისი "ტრანსმუტაციის" თეორიის თანახმად, სპონტანური თაობის მიერ წარმოქმნილი მარტივი ფორმები თანდათანობით გარდაიქმნებოდა კომპლექსურ ფორმებად, ეს კომპლექსური ფორმა არსებობდა თავდაპირველი ფორმის პარალელურად და ლოკალურ დონეზე ისინი მემკვიდრული ცვალებადობების ხარჯზე ეგუებოდნენ გარემოს. მიუხედავად ამისა, ბევრი მეცნიერი კვლავ მიიჩნევდა, რომ სახეობები ფიქსირებული ფორმების მიხედვით ყალიბდებოდნენ და მათ შორის კავშირი არ არსებობდა.

ეს მოსაზრება ნელ-ნელა უარყვეს მას შემდეგ, რაც ჩარლზ დარვინმა შექმნა ევოლუციური თეორია, რომელიც ეყრდნობოდა ბუნებრივ გადარჩევას. დარვინი ნაწილობრივ თომას რობერტ მალთუსის მოსაზრებების ზეგავლენის ქვეშ იყო. იგი თვლიდა, რომ პოპულაციის ზრდას ინდივიდები მიჰყავს არსებობისთვის ბრძოლამდე, რომლის დროსაც ზოგი გადარჩებოდა, ზოგი კი იღუპებოდა. ბევრი ინდივიდი იღუპებოდა იმის გამო, რომ ბუნებაში რესურსები შეზღუდული რაოდენობითაა. ეს ხსნიდა იმ განსხვავებას, რაც არსებობდა საერთო წინაპრის შთამომავლებს შორის.

1859 წლის ბოლოს დარვინმა გამოაქვეყნა "სახეობათა წარმოშობა", რომელშიც ბუნებრივი გადარჩევა დაწვრილებით იყო განმარტებული. თომას ჰენრი ჰაქსლიმ მის თეორია ადამიანებს მოარგო და პალეონტოლოგიის და შედარებითი ანატომიის გზით წარმოადგინა მტკიცე საბუთი ადამიანებისა და შიმპანზეების საერთო წარმოშობის შესახებ. ბევრმა გააკრიტიკა ეს იდეა, რადგანაც ეს ფაქტი უარყოფდა ადამიანის განსაკუთრებულ ადგილს ბუნებაში.

ზუსტი მექანიზმი ახალი თვისებებისა და სახეობების წარმოქმნისა საიდუმლოდ რჩებოდა. გრეგორ მენდელმა 1865 წელს გამოთქვა მოსაზრება, რომ ნიშან-თვისებები მემკვიდრდებოდა ისე, რომ მათი წინასწარი გათვლა შესაძლებელი იყო. ავგუს ვაისმანმა გაარჩია სასქესო და სომატური უჯრედები, რაც მნიშვნელოვანი ნაბიჯი იყო. მან აგრეთვე დაამტკიცა, რომ თვისებები გადაეცემოდა მხოლოდ სასქესო უჯრედების გზით. ჰიუგო დე ვრისმა დააკავშირა დარვინისა და ვაისმანის თეორიები და გაავრცელა მენდელის ნაშრომები. ვარიაციების წარმოქმნის მიზეზად იგი მიიჩნევდა მუტაციას, რამაც დროებითი განხეთქილება წარმოშვა დე ვრისის და დარვინის მომხრეებს შორის. მე-20 საუკუნის დასაწყისში გენეტიკოსებმა დაამტკიცეს, რომ მენდელის მოსაზრებებს, მუტაციურ თეორიასა და დარვინის თეორიას შორის არანაირი წინააღმდეგობა არ არსებობს.

მემკვიდრეობითობა

ევოლუცია ორგანიზმებში ხდება მემკვიდრული ნიშან-თვისებების ცვლილებით. მაგალითად, ადამიანებში შესაძლოა ყავისფერი თვალის ფერი შვილს გადაეცეს მშობლისგან. მემკვიდრული ნიშან-თვისებები კონტროლდება გენებით, ორგანიზმში ყველა გენის ერთობლიობას კი გენოტიპი ეწოდება.

იმ ნიშან-თვისებების ერთობლიობას, რომელიც გამომჟღავნდება ინდივიდში, ფენოტიპი ეწოდება. იგი ყალიბდება გენოტიპისა და გარემოს ურთიერთქმედების შედეგად. შესაბამისად, ბევრი ფენოტიპური ნიშან-თვისება არ არის მემკვიდრული. მაგალითად, გარუჯული კანი არის ადამიანის გენოტიპისა და მზის სხივების ურთიერთქმედებით მიღებული ნიშანი. იგი არ გადადის მემკვიდრეობით, თუმცა გენოტიპი განსაზღვრავს იმას, რომ ზოგი უფრო ადვილად ირუჯება, ზოგი კი - საერთოდ ვერა (ალბინოსები).

მემკვიდრული ნიშან-თვისებები გადაეცემა დნმ-ის საშუალებით, რომელიც აკოდირებს მემკვიდრულ ინფორმაციას. დმნ გრძელი პოლიმერული ჯაჭვია, რომელიც ოთხი სახის ნუკეოტიდისგან არის შედგენილი. მათი მიმდევრობა განსაზღვრავს გენეტიკურ ინფორმაციას, ისევე როგორც სიტყვებში ასოების მიმდევრობა. დნმ-ის მონაკვეთი, რომელიც შეიცავს ინფორმაციას ცილის პირველადი სტრუქტურის შესახებ, გენი ეწოდება. უჯრედებში დნმ-ის ჯაჭვები ქმნიან სტრუქტურებს - ქრომოსომებს. დნმ-ის მონაკვეთის კონკრეტულ, სპეციფიკურ ადგილს ქრომოსომაში ლოკუსი ეწოდება. თუ დნმ-ის მონაკვეთი კონკრეტულ ლოკუსში სხვადასხვა შეიძლება იყოს, მაშინ მათ ალელებს უწოდებენ. დნმ-ის მონაკვეთი შეიძლება შეიცვალოს მუტაციის შედეგად, რაც გამოიწვევს ნიშან-თვისების ცვლასაც, ეს კი თავის მხრივ - მის ფენოტიპურ გამოვლენას. ბევრი ნიშან-თვისება რამდენიმე გენის ურთიერთქმედებით მემკვიდრდება ორგანიზმებში.

ცვალებადობა

ინდივიდუალური ორგანიზმის ფენოტიპი შედეგია გენოტიპისა და გარემოს ურთიერთქმედების. მნიშვნელოვანი ნაწილი ფენოტიპური ვარიაციისა გამოწვეულია გენოტიპების სხვადასხვაობით. თანამედროვე სინთეზური თეორიის თანახმად, ევოლუცია გენეტიკური ცვალებადობაა დროის განმავლობაში. ჰარდი-ვაინბერგის პრინციპის მიხედვით, ალელთა სიხშირე უცვლელი რჩება, თუ არ ხდება გადარჩევა, მუტაცია, გენთა დრეიფი ან მიგრაცია. მიუხედავად ამ ფაქტორებისა, ერთი სახეობის ინდივიდების გენოტიპებს შორის მსგავსება ძალიან დიდია. თუმცა მცირე - 5%-იანმა განსხვავებამაც კი - შეიძლება ნიშან-თვისებათა მკვეთრი ცვლა გამოიწვიოს, როგორც ეს ადამიანებისა და შიმპანზეების შემთხვევაშია.





ლიტერატურა

თარგი:Link FA თარგი:Link FA თარგი:Link FA თარგი:Link FA თარგი:Link FA თარგი:Link FA თარგი:Link FA თარგი:Link FA თარგი:Link FA თარგი:Link FA თარგი:Link FA თარგი:Link FA თარგი:Link FA თარგი:Link FA