დიდი სქიზმა: განსხვავება გადახედვებს შორის

მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია
[შემოწმებული ვერსია][შემოწმებული ვერსია]
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
ხაზი 36: ხაზი 36:
== თეოლოგია ==
== თეოლოგია ==
ორივე მხარის საეკლესიო მოღვაწეები თავიდანვე სხვადასხვა თეოლოგიურ საკითხებზე ამახვილებდნენ ყურადღებას, რაც საწყის ეტაპზე არ ქმნიდა რაიმე პრობლემას, რადგან ამგვარი თეოლოგიური მოღვაწეობა ერთმანეთს ავსებდა და არ იყო წინააღმდეგობრივი; შემდგომ პერიოდში, როდესაც შეფერხდა ერთმანეთის ნაშრომთა ურთიერთგაზიარება, წარმოიშვა არაერთი აზრთა სხვადასხვაობა.
ორივე მხარის საეკლესიო მოღვაწეები თავიდანვე სხვადასხვა თეოლოგიურ საკითხებზე ამახვილებდნენ ყურადღებას, რაც საწყის ეტაპზე არ ქმნიდა რაიმე პრობლემას, რადგან ამგვარი თეოლოგიური მოღვაწეობა ერთმანეთს ავსებდა და არ იყო წინააღმდეგობრივი; შემდგომ პერიოდში, როდესაც შეფერხდა ერთმანეთის ნაშრომთა ურთიერთგაზიარება, წარმოიშვა არაერთი აზრთა სხვადასხვაობა.

[[სამება]]ზე საუბრისას აღმოსავლეთში უფრო მეტ ყურადღებას ამახვილებდნენ სამ პიროვნებაზე, მათ შორის [[სულიწმინდა]]ზე — დასავლეთში კი უფრო მეტად ხაზს უსვამდნენ სამების ერთიანობას, ხოლო სული წმინდა უფრო მეტად მეორე რანგში ჩანდა.

დასავლეთში [[ნეტარი ავგუსტინე|ნეტარმა ავგუსტინემ]] შეიმუშავა [[პირველქმნილი ცოდვა|პირველქმნილი ცოდვის]] [[დოგმა]], რომლის მიხედვითაც ყოველ ადამიანს ჩასახვის მომენტიდან [[ადამი]]ს ცოდვა დაჰყვება და იურიდიულად დამნაშავეა (ამას შემდგომში მოყვა კათოლიკების მიერ [[წმინდა ანა]]ს მიერ [[ღვთისმშობელი|ღვთისმშობლის]] უბიწოდ შობის დოგმის შემოღება) — აღმოსავლეთში პირველქმნილ ცოდვას უფრო მეტად [[ადამი]]ს ცოდვის შედეგებში ხედავდნენ: სიკვდილი, მოთხოვნილებები და მიდრეკილება ცოდვისაკენ.


== ლიტერატურა ==
== ლიტერატურა ==

10:13, 2 თებერვალი 2014-ის ვერსია

ეკლესია 1054 წელს, განხეთქილების შემდეგ:
  კათოლიკური ეკლესია
  მართლმადიდებელი ეკლესია

დიდი სქიზმა — საეკლესიო განხეთქილება, რომელმაც ქრისტიანული ეკლესია ორ ნაწილად, მართლმადიდებელ და კათოლიკეურ ეკლესიად გაჰყო.

დიდი სქიზმის თარიღად, ჩვეულებრივ, სახელდება 1054 წელი, როდესაც რომის პაპი ლეო IX-ის დესპანმა კარდინალმა ჰუმბერტ სილვა-კანდიდელმა და კონსტანტინოპოლის პატრიარქმა მიქაელ I კერულარიოსმა წარუმატებელი მოლაპარაკებების შემდეგ ერთმანეთი განკვეთეს. თუმცა ამგვარი ზუსტი დათარიღება ისტორიულად უმართებულოა. ფაქტობრივად რომის პაპი ზოგჯერ ამის შემდეგაც მოიხსენიებოდა მართლმადიდებლურ ლიტურგიაში. რომსა და კონსტანტინოპოლს შორის ურთიერთობა ემოციურად გაუარესდა 1204 წელს მეოთხე ჯვაროსნული ლაშქრობის დროს, როდესაც ვენეციელებმა ქალაქი კონსტანტინოპოლი დაუნდობლად გაძარცვეს და ბიზანტიის ტერიტორიაზე ახალი ფეოდალური სახელმწიფო, ლათინთა იმპერია და ლათინთა საპატრიარქო შექმნეს. დღეს ისტორიკოსები თანხმდებიან, რომ აღმოსავლეთისა და დასავლეთის ეკლესიები გაიყო მზარდი გაუცხოების გამო, რომელსაც თან დაერთო პაპის ავტორიტეტის ზრდაც. განხეთქილებისათვის გადამწყვეტი აღმოჩნდა არა თეოლოგიური სხვაობები, არამედ საეკლესიო-პოლიტიკური ფაქტორები. მართლმადიდებელ ეკლესიას რომი საბოლოოდ გამოეყო 1729 წელს, როდესაც რწმენის გამავრცელებელმა კონგრეგაციამ მართლმადიდებლურ საიდუმლოებში თანაზიარება (communicatio in sacris) აკრძალა. ამის საპასუხოდ, 1755 წელს კონსტანტინოპოლის, ალექსანდრიისა და იერუსალიმის პატრიარქებმა კათოლიკები მწვალებლებად გამოაცხადეს. ანტიოქიის საპატრიარქო მათ მოგვიანებით შეუერთდა, ხოლო მოსკოვის საპატრიარქოს გადაწყვეტილება არ მიუღია. კათოლიკეთა მწვალებლებად აღიარება მართლმადიდებელ ეკლესიას დღემდე არ წაუღია უკან, თუმცა 1054 წლის ანათემა პაპ პავლე VI-ის მიერ მოწვეული ვატიკანის მეორე კრებისა და მსოფლიო პატრიარქ ათინაგორა I-ის მიერ 1965 წლის 7 დეკემბერს ერთდროულად რომსა და სტამბოლში გაუქმებულად გამოცხადდა.

აღმოსავლეთისა და დასავლეთის გაუცხოება

ენა

გაუცხოების საწყის ეტაპზე შეიქმნა ისეთი ვითარება, რომ პირველი საუკუნეების განმავლობაში რომსა და ზოგადად დასავლეთ ევროპაში უფრო და უფრო მეტად მცირდებოდა ბერძნული ენის მცოდნეთა რაოდენობა, მაშინ, როცა მანამდე ბერძნული საუკუნეთა განმავლობაში მთელი ხმელთაშუაზღვისპირეთის საერთაშორისო ენას (lingua franca) წარმოადგენდა. ამან იმოქმედა ეკლესიაზეც და შეაფერხა თეოლოგიურ მოძღვრებათა ურთიერთგაცვლა. უკვე მეოთხე საუკუნეში დასავლეთში ეკლესიას სულ რამდენიმე მამა ჰყავდა, რომელიც ბერძნულს ფლობდა (ამბროსი მედიოლანელი, იერონიმე) — მათ რიცხვს არ მიეკუთვნებოდა გავლენიანი ლათინურენოვანი მოძღვარი ეკლესიისა ნეტარი ავგუსტინე. მეტიც, უაღრესად განათლებულმა პაპმა გრიგოლ I-მა, რომელიც VI საუკუნეში ელჩიც იყო კონსტანტინოპოლში, ბერძნული ენა არ იცოდა. მეორე მხრივ, ნეტარი ავგუსტინეს ნაწარმოებები პირველად XIV საუკუნეში თარგმნეს ბერძნულად. ზოგადად, არც ბერძენმა პატრიარქებმა იცოდნენ ლათინური ენა. ამრიგად, საერთაშორისო ურთიერთობებში მუდმივად დამოკიდებულები იყვნენ თარჯიმნებზე, მდივნებსა და ექსპერტებზე.

ამავე დროს, პაპი დამასუს I-დან მოყოლებული (380 წ.), წმინდა მესის ტექსტი ძველი ბერძნულდან ლათინურით შეიცვალა.

კულტურა

კიდევ ერთი ასპექტია კულტურასთან დაკავშირებული სხვაობა, სხვადასხვა სულიერი ღირებულებები და დამოკიდებულებები. ბერძნები რომაელებს გაუნათლებლებად და ბარბაროსებად თვლიდნენ, რომაელები კი ბერძნებს მიიჩნევდნენ ცხვირაწეულებად და ფიცხებად.

განსხვავებული იყო აგრეთვე ეკლესიის მამათა განათლება და საქმიანობის საფუძვლები:

მწვალებლობებიც აღმოსავლეთსა და დასავლეთში სხვადასხვაგვარი საფუძვლებით აღმოცენდებოდა ხოლმე: დასავლეთში დონატიზმის მწვალებლობის საფუძველი უპირველესად საეკლესიო სამართლებრივი შეუთანხმებლობა იყო, ხოლო აღმოსავლური მწვალებლობები — მაგალითად, არიანელობა და მონოფიზიტობა — დაკავშირებული იყო ქრისტოლოგიურ კითხვებთან და რწმენისა და დასავლური ფილოსოფიის ურთიერთობასთან.

აღმოსავლეთში, ტრადიციულად, მრავალი განათლებული საერო პირი იყო, რომლებიც აქტიურად იყვნენ ჩართულნი საეკლესიო ცხოვრებასა და თეოლოგიურ მოღვაწეობაში; ზოგიერთი მათგანი, მაგალითად ფოტიოს I, მოგვიანებით პატრიარქიც კი გახდა. დასავლეთში კი პირიქით, პოლიტიკური განვითარების შედეგად, ეკლესია დაახლოებით V საუკუნის მიწურულიდან განათლების სფეროში მონოპოლიას ფლობდა — შემდგომი პერიოდის ყველა კლერიკოსს განათლების მიღება მხოლოდ ეკლესიის შიგნით შეეძლო, საერო პირები კი საერთოდ ძალიან იშვიათად იყვნენ განათლებულნი.

პოლიტიკური გავლენა

რომის იმპერიის დედაქალაქის რომიდან კონსტანტინოპოლში გადატანისა და განსაკუთრებით დასავლეთ რომის იმპერიის დაცემის შედეგად დამყარდა აბსოლუტურად განსხვავებული პოლიტიკური სიტუაციები: აღმოსავლეთში პოლიტიკურ ძალაუფლებას იმპერატორი ფლობდა, საეკლესიო ძალაუფლება კი გადანაწილებული ჰქონდა ერთნაირი რანგის რამდენიმე პატრიარქს, რომელთაგან არცერთი არ ფლობდა პრივილეგიებს სხვა დანარჩენებთან შედარებით.

ამის საპირისპიროდ, დასავლეთში ცენტრალური პოლიტიკური ხელისუფლება საუკუნეთა განმავლობაში აღარ არსებობდა, მხოლოდ სხვადასხვა რეგიონებში მმართველობდნენ ადგილობრივი მთავრები; სამაგიეროდ, დასავლეთ ევროპას ერთი პატრიარქი — რომის პაპი ჰყავდა, რომელიც ერთადერთი იყო, ვისაც ევროპის სტაბილურობისა ერთიანობის უზრუნველყოფა შეეძლო; ამგვარად იგი ცენტრალურ ავტორიტეტად იქცა. შემქნილი სიტუაციიდან გამომდინარე, პაპს მნიშვნელოვანი პოლიტიკური გავლენა ჰქონდა ადგილობრივ მთავრებზე.

პოლიტიკური ელემენტი პაპის მმართველობაში კიდევ უფრო გაძლიერდა მაშინ, როდესაც ფრანკთა მეფე პიპინ მოკლემ პაპს გადასცა საერო ხელისუფლება პაპის ოლქში; ამრიგად პაპი თანდათან უფრო და უფრო მეტად ჩანდა საერო მონარქის როლში.

800 წლის 25 დეკემბერს პაპმა ლეო III-მ ირინე ათენელის მმართველობისას ბიზანტიის იმპერიის ტახტი ვაკანტურად მიიჩნია და რომის იმპერატორად კარლოს დიდი აკურთხა, რამაც კიდევ უფრო გააუარესა ურთიერთობა აღმოსავლეთ რომთან (ბიზანტიასთან). აღმოსავლეთ რომის იმპერიის როგორც პოლიტიკოსები, ისე სასულიერო პირები და ჩვეულებრივი მოქალაქეები აღშფოთებულნი იყვნენ იმ ფაქტით, რომ პაპმა თვითნებურად აკურთხა „ბარბაროსი მეთაური“ რომის იმპერატორად, რაც იმას ნიშნავდა, რომ აღმოსავლეთ რომის (ბიზანტიის) იმპერატორი კონსტანტინოპოლში დასავლეთს რომის იმპერატორად აღარ მიაჩნდა. მათი შეხედულებით ეს იყო ღალატი სახელმწიფოსა და ეკლესიის წინაშე.

თეოლოგია

ორივე მხარის საეკლესიო მოღვაწეები თავიდანვე სხვადასხვა თეოლოგიურ საკითხებზე ამახვილებდნენ ყურადღებას, რაც საწყის ეტაპზე არ ქმნიდა რაიმე პრობლემას, რადგან ამგვარი თეოლოგიური მოღვაწეობა ერთმანეთს ავსებდა და არ იყო წინააღმდეგობრივი; შემდგომ პერიოდში, როდესაც შეფერხდა ერთმანეთის ნაშრომთა ურთიერთგაზიარება, წარმოიშვა არაერთი აზრთა სხვადასხვაობა.

სამებაზე საუბრისას აღმოსავლეთში უფრო მეტ ყურადღებას ამახვილებდნენ სამ პიროვნებაზე, მათ შორის სულიწმინდაზე — დასავლეთში კი უფრო მეტად ხაზს უსვამდნენ სამების ერთიანობას, ხოლო სული წმინდა უფრო მეტად მეორე რანგში ჩანდა.

დასავლეთში ნეტარმა ავგუსტინემ შეიმუშავა პირველქმნილი ცოდვის დოგმა, რომლის მიხედვითაც ყოველ ადამიანს ჩასახვის მომენტიდან ადამის ცოდვა დაჰყვება და იურიდიულად დამნაშავეა (ამას შემდგომში მოყვა კათოლიკების მიერ წმინდა ანას მიერ ღვთისმშობლის უბიწოდ შობის დოგმის შემოღება) — აღმოსავლეთში პირველქმნილ ცოდვას უფრო მეტად ადამის ცოდვის შედეგებში ხედავდნენ: სიკვდილი, მოთხოვნილებები და მიდრეკილება ცოდვისაკენ.

ლიტერატურა

  • (გერმანული) Axel Bayer: Spaltung der Christenheit. Das sogenannte Morgenländische Schisma von 1054. 2. Auflage. Böhlau, Köln u. a. 2004, ISBN 3-412-03202-6 (Archiv für Kulturgeschichte. Beiheft 53).
  • (ინგლისური) Henry Chadwick: East and West. The Making of a Rift in the Church. From Apostolic Times until the Council of Florence. Oxford University Press, Oxford u. a. 2003, ISBN 0-19-926457-0 (Oxford History of the Christian Church).
  • (ინგლისური) Colin Morris: The Papal Monarchy. The Western Church from 1050 to 1250. Clarendon Press, Oxford 1989, ISBN 0-19-826907-2 (Oxford History of the Christian Church).
  • (გერმანული) Theodor Nikolaou (Hrsg.): Das Schisma zwischen Ost- und Westkirche. 950 bzw. 800 Jahre danach (1054 und 1204). Lit, Münster 2004, ISBN 3-8258-7914-3 (Beiträge aus dem Zentrum für Ökumenische Forschung München 2).
  • (გერმანული) Walter Norden: Das Papsttum und Byzanz. Die Trennung der beiden Mächte und das Problem ihrer Wiedervereinigung bis zum Untergange des byzantinischen Reichs (1453). Behr, Berlin 1903.