ლურსმული დამწერლობა: განსხვავება გადახედვებს შორის
| [შეუმოწმებელი ვერსია] | [შეუმოწმებელი ვერსია] |
მ r2.7.1) (ბოტის წაშლა: ps:مېخي ليک |
|||
| ხაზი 20: | ხაზი 20: | ||
[[ფაილი:Letter Luenna Louvre AO4238.jpg|thumb|left|წერილი [[ლაგაში]]ს მეფეს [[ურუქაგინა]]ს მისი ვაჟის ბრძოლაში დაღუპვის შესახებ. [[ძვ. წ. XXV საუკუნე]]]] |
[[ფაილი:Letter Luenna Louvre AO4238.jpg|thumb|left|წერილი [[ლაგაში]]ს მეფეს [[ურუქაგინა]]ს მისი ვაჟის ბრძოლაში დაღუპვის შესახებ. [[ძვ. წ. XXV საუკუნე]]]] |
||
უძველესი წერილობითი დოკუმენტები ნაპოვნია [[ურუქი|ურუქში]] და მიეკულთვნება ძვ. წ. XXXIV საუკუნეს. დამწერლობა გამოიყენებოდა აღრიცხვისთვის, თიხის ფირფიტაზე აღინიშნებოდა საქონლის ტიპი და რაოდენობა. მოგვიანებით პიქტოგრამის გრაფიკა 90 გრადუსით შეტრიალდა და გამარტივდა, დაახლოებით [[ძვ. წ. XXIX საუკუნე]]ში კი პიქტოგრამები გარდაიქმნა [[იდეოგრამა]] |
უძველესი წერილობითი დოკუმენტები ნაპოვნია [[ურუქი|ურუქში]] და მიეკულთვნება ძვ. წ. XXXIV საუკუნეს. დამწერლობა გამოიყენებოდა აღრიცხვისთვის, თიხის ფირფიტაზე აღინიშნებოდა საქონლის ტიპი და რაოდენობა. მოგვიანებით პიქტოგრამის გრაფიკა 90 გრადუსით შეტრიალდა და გამარტივდა, დაახლოებით [[ძვ. წ. XXIX საუკუნე]]ში კი პიქტოგრამები გარდაიქმნა [[იდეოგრამა|იდეოგრამებად]], ანუ სიმბოლო უკვე არა მხოლოდ საგანს, არამედ რაიმე ცნებას აღნიშნავდა, მაგალითად ნიშანი "ჩიტის" და "კვერცხის" კომბინაცია აღნიშნავდა ნაყოფიერებას, ხოლო "ფეხი" სიარულსაც ნიშნავდა. |
||
[[ძვ. წ. III ათასწლეული]]ს შუა პერიოდში პიქტოგრამები გარდაიქმნა |
[[ძვ. წ. III ათასწლეული]]ს შუა პერიოდში პიქტოგრამები გარდაიქმნა ლურსმნის ფორმის შტრიხებად, იდეოგრამები კი სილაბური, ანუ მარცვლოვანი დამწერლობით შეიცვალა. |
||
[[ძვ. წ. XXX საუკუნე]]ში არსებობდა დაახლოებით 1500 სიმბოლო, შემდეგ სიმბოლოთა რაოდენობა 600-მდე შემცირდა და |
[[ძვ. წ. XXX საუკუნე]]ში არსებობდა დაახლოებით 1500 სიმბოლო, შემდეგ სიმბოლოთა რაოდენობა 600-მდე შემცირდა და სიმბოლოებმა ფონეტიკური მნიშვნელობა შეიძინა. |
||
თავდაპირველად იწერებოდა მარცხნიდან მარჯვნივ ზემოდან ქვემოთ, მესამე ათასწლეულში კი ვერტიკალური მიმართულება ჰორიზონტალურით შეიცვალა, პიქროგრამების შტრიხებით შეცვლამ კი საგრძნობლად გაამარტივა წერა. |
თავდაპირველად იწერებოდა მარცხნიდან მარჯვნივ ზემოდან ქვემოთ, მესამე ათასწლეულში კი ვერტიკალური მიმართულება ჰორიზონტალურით შეიცვალა, პიქროგრამების შტრიხებით შეცვლამ კი საგრძნობლად გაამარტივა წერა. |
||
07:28, 17 ნოემბერი 2011-ის ვერსია
 | ამ სტატიაში სექცია სახელით „ისტორია“ არ არის მითითებული სანდო და გადამოწმებადი წყარო. |
| ლურსმული დამწერლობა | ||
|---|---|---|
| ტიპი: | პიქტოგრაფული | |
| ენები: | შუმერული აკადური ელამიტური ჰურიტული ლუვიანური ჰურიანული ურარტუული | |
| დროის პერიოდი: | ძვ. წ. XXIX საუკუნე - 75 | |
სოლისებრი დამწერლობა(უფრო ცნობილი, როგორც ლურსმული დამწერლობა) — დამწერლობის ძველი სახეობა, რომელიც გავრცელებული იყო წინა აზიასა და ახლო აღმოსავლეთის ზოგიერთ რეგიონში[1]. იგი შექმნეს შუმერებმა ძვ. წ. III ათასწლეულში. III ათასწლეულის შუა ხანებში შუმერებმა ლურსმული დამწერლობა გამოიყენეს სიტყვიერ–მარცვლოვანი დამწერლობისთვის, რომელშიც სიტყვის ფუძე აღინიშნებოდა იდეოგრაფიულად, ხოლო გრამატიკული ელემენტები და დამხმარე სიტყვები–შესაბამისი მარცვლებით[1]. შუმერებმა თავდაპირველად ლურსმული დამწერლობა შედგებოდა პიქტოგრამებისგან, მაგრამ რადგან საწერად გამოიყენებოდა რბილი თიხის ფილა და ლერწმის ღერი, ამ ინსტრუმენტებით პიქტოგრამების ხატვა არ იყო მარტივი და სიმბოლოები ლურსმის ფორმის შტრიხებად გარდაიქმნენ. ამიტომაც ეწოდება დამწერლობას ლურსმული. დამწერლობობის მიმართულება თავდაპირველად იყო ვერტიკალური და მარჯვნიდან მარცხნივ, ხოლო შემდგომ ჰორიზონტალური და მარცხნიდან მარჯვნივ[1].
შუმერული დამწერლობა III ათასწლეულის შუა ხანებში გადაიღეს აქადურში, ელამიტურში, ჰურიტულში, ლუვიანურში, ჰურიანულში და ურარტუულში. [1]ამრიგად ლურსმული დამწერლობა პირველი საერთაშორისო დამწერლობა გახდა.
| ძველი მესოპოტამია |
|---|
| ასირიოლოგია |
| ქვეყნები / იმპერიები |
| შუმერი: ურუქი – ური – ერიდუ |
| ქიში – ლაგაში – ნიფური |
| აქადის იმპერია: აქადი |
| ბაბილონი – ისინი – სუზა |
| ასურეთი: აშური – ნინევია |
| დურ-შარუქინი – ნიმრუდი |
| ბაბილონია – ქალდეა |
| ელამი – ამორიტები |
| ხურიტები – მითანი |
| კასიტები – ურარტუ |
| ქრონოლოგია |
| შუმერის მეფეები |
| ასურეთის მეფეები |
| ბაბილონის მეფეები |
| ენა |
| ლურსმული დამწერლობა |
| შუმერული ენა – აქადური ენა |
| ელამური ენა – ხურიტული ენა |
| მითოლოგია |
| ენუმა ელიში |
| გილგამეში – მარდუქი |
ისტორია
უძველესი წერილობითი დოკუმენტები ნაპოვნია ურუქში და მიეკულთვნება ძვ. წ. XXXIV საუკუნეს. დამწერლობა გამოიყენებოდა აღრიცხვისთვის, თიხის ფირფიტაზე აღინიშნებოდა საქონლის ტიპი და რაოდენობა. მოგვიანებით პიქტოგრამის გრაფიკა 90 გრადუსით შეტრიალდა და გამარტივდა, დაახლოებით ძვ. წ. XXIX საუკუნეში კი პიქტოგრამები გარდაიქმნა იდეოგრამებად, ანუ სიმბოლო უკვე არა მხოლოდ საგანს, არამედ რაიმე ცნებას აღნიშნავდა, მაგალითად ნიშანი "ჩიტის" და "კვერცხის" კომბინაცია აღნიშნავდა ნაყოფიერებას, ხოლო "ფეხი" სიარულსაც ნიშნავდა.
ძვ. წ. III ათასწლეულის შუა პერიოდში პიქტოგრამები გარდაიქმნა ლურსმნის ფორმის შტრიხებად, იდეოგრამები კი სილაბური, ანუ მარცვლოვანი დამწერლობით შეიცვალა.
ძვ. წ. XXX საუკუნეში არსებობდა დაახლოებით 1500 სიმბოლო, შემდეგ სიმბოლოთა რაოდენობა 600-მდე შემცირდა და სიმბოლოებმა ფონეტიკური მნიშვნელობა შეიძინა.
თავდაპირველად იწერებოდა მარცხნიდან მარჯვნივ ზემოდან ქვემოთ, მესამე ათასწლეულში კი ვერტიკალური მიმართულება ჰორიზონტალურით შეიცვალა, პიქროგრამების შტრიხებით შეცვლამ კი საგრძნობლად გაამარტივა წერა.
აქადური ლურსმული
დაახლოებით ძვ. წ. XXV საუკუნეში დაიწყო შუმერული ლურსმული დამწერლობის აქადური ენისთვის მორგება, რადგან დამწერლობა მარცვლოვანი არის და შუმერული ენა ძალიან განსხვავდება სემიტური ენებისაგან მორგებასაც დაეტყო ეს. ამიტომაც ბაბილონური წარწერების გაშიფრვისას ლინგვისტები მივიდნენ იმ დასკვნამდე რომ ეს დამწერლობა არა სემიტური, არამედ სხვა, უცნობი ტიპის ენისთვის იყო მოგონილი.