ნილს რიუბერგ ფინზენი

მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია
ნილს რიუბერგ ფინზენი
დან. Niels Ryberg Finsen
დაბ. თარიღი 15 დეკემბერი, 1860(1860-12-15)[1] [2] [3] [4] [5] [6] [7] [8] [9] [10]
დაბ. ადგილი ტორსჰავნი[11]
გარდ. თარიღი 24 სექტემბერი, 1904(1904-09-24)[1] [2] [3] [12] [4] [5] [6] [7] [8] [10] (43 წლის)
გარდ. ადგილი კოპენჰაგენი[11]
მოქალაქეობა დანიის სამეფო
საქმიანობა ექიმი, უნივერსიტეტის პროფესორი და მეცნიერი
მუშაობის ადგილი კოპენჰაგენის უნივერსიტეტი
ალმა-მატერი კოპენჰაგენის უნივერსიტეტი
მეუღლე Ingeborg Balslev
მამა Hannes Finsen
შვილ(ებ)ი Valgerda Finsen
ჯილდოები ნობელის პრემია ფიზიოლოგიასა და მედიცინაში[13] [14] და Cameron Prize of the University of Edinburgh

ნილს რიუბერგ ფინზენი (დან. Niels Ryberg Finsen; დ. 15 დეკემბერი, 1860, ტორსჰავნი, ფარერის კუნძულები, — გ. 24 სექტემბერი, 1904, კოპენჰაგენი) — ისლანდიური წარმოშობის დანიელი ექიმი, თანამედროვე ფოტოთერაპიის (მკურნალობა სინათლის საშუალებით) ფუძემდებელი; ნობელის პრემიის ლაურეატი ფიზიოლოგიასა და მედიცინაში (1903).

ადრეული ბიოგრაფია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ნილს რიუბერგ ფინზენი დაიბადა 1860 წელს. მამა განეკუთვნებოდა ისლანდიური წარმოშობის ისტორიულ საგვარეულოს, რომელიც მნიშვნელოვან როლს ასრულებდა ფარერის კუნძულების მართვასა და საზოგადოებრივ ცხოვრებაში; დედა დანიელი იყო. ფინზენმა დაწყებითი განათლება დანიასა და ისლანდიაში მიიღო. 1890 წელს დაამთავრა კოპენჰაგენის უნივერსიტეტი და იქვე დაიწყო მუშაობა ანატომ-პროზექტორად. 1893 წელს გადაწყვიტა თავისი დრო და ენერგია სამეცნიერო მუშაობისთვის მიეძღვნა, შემოსავლის წყაროდ კი მედიკოს-სტუდენტებთან კერძო მასწავლებლობა არჩია. ფინზენი ახალგაზრდობიდანვე ჯანმრთელობის სერიოზულ პრობლემებს განიცდიდა; აღმოაჩნდა პიკის დაავადება (ფრონტოტემპორული დეგენერაცია), რამაც ის სავარძელს მიაჯაჭვა, თუმცა სამეცნიერო მუშაობა არ შეუწყვეტია. წლების განმავლობაში სხვადასხვა გზით ცდილობდა საკუთარ დაავადებასთან გამკლავებას, რაც მისი სამეცნიერო ექსპერიმენტებისა და შრომების შთაგონების ერთ-ერთ წყაროდ იქცა.

აღმოჩენები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ფინზენი სტუდენტობის პერიოდშივე დაინტერესდა ცოცხალ ორგანიზმებზე სინათლის ზემოქმედების საკითხებით. მისივე თქმით, ამ ინტერესის გაღვივებას საკუთარი ჯანმრთელობის მდგომარეობამაც შეუწყო ხელი; ფიქრობდა, რომ მზის სინათლეზე გატარებული მეტი დრო მის ქრონიკულ სისუსტეს და დაღლილობას შეამსუბუქებდა. 1893 წელს ფინზენმა აღმოაჩინა, რომ წითელი სპექტრის სინათლის ხანგრძლივი მოქმედება ყვავილით დაავადებულებში გამონაყრის დაჩირქებისა და დამახასიათებელი ნაწიბურების გაჩენის თავიდან აცილების საშუალებას იძლეოდა. ბაქტერიებზე მზის სინათლის დამღუპველი (ბაქტერიციდული) ეფექტის საფუძველზე მან კანის ტუბერკულოზის ფორმის — მგლურას ულტრაიისფერი სინათლით მკურნალობის მეთოდი შეიმუშავა და წარმატებით გამოიყენა კლინიკურ პრაქტიკაში. ასევე შექმნა ნათურის ორიგინალური კონსტრუქცია, რომელიც სამედიცინო პროცედურებისთვის ელექტრული წრედის გამოყენების საშუალებას იძლეოდა (ფინზენის ნათურა).[15]

მიუხედავად იმისა, რომ მედიცინის შემდგომმა განვითარებამ ფოტოთერაპია სხივური თერაპიისა და ფარმაკოლოგიური მკურნალობის მეთოდებით ჩაანაცვლა, ფინზენის მოღვაწეობამ დიდი სტიმული მისცა მედიცინაში სხივური ენერგიის გამოყენებას და ბაქტერიოლოგიურ კვლევებში ულტრაიისფერი სტერილიზაციის მეთოდის დანერგვას. 1896 წელს კოპენჰაგენში კერძო დონორებისა და დანიის მთავრობის დახმარებით დაარსდა ფინზენის სახელობის ფოტოთერაპიის ინსტიტუტი. 1898 წელს პროფესორის ხარისხი მიიღო, მომდევნო წელს კი დანიის ერთ-ერთი უმაღლესი სახელმწიფო ჯილდოს — დანებროგის ორდენის კავალერი გახდა. შემდგომ წლებში ასევე დაჯილდოვდა დანიის ვერცხლის ჯვრით, ასევე ღირსების ოქროს მედლით. არჩეული იყო სკანდინავიის ქვეყნების, ისლანდიის, რუსეთის, გერმანიისა და სხვა ქვეყნების სამეცნიერო საზოგადოებების საპატიო წევრად. 1904 წელს ედინბურგის უნივერსიტეტმა მიანიჭა კამერონის პრიზი.

უკანასკნელი წლები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

1903 წელს კანის დაავადებების მკურნალობაში სინათლის გამოყენების საკითხის შესწავლისთვის ფინზენს ნობელის პრემია მიენიჭა. დაჯილდოების ცერემონიას სტოკჰოლმში თავად ვერ დაესწრო; საკუთარ სახლში, სავარძელს მიჯაჭვული იღებდა მილოცვებს. ფულადი პრემიის ნაწილი მან საკუთარ ინსტიტუტს, ასევე მის მიერვე დაფუძნებულ გულისა და ღვიძლის დაავადებათა სანატორიუმს შესწირა. მისი მთავარი შრომების დიდი ნაწილი 1893-1899 წლებში გამოქვეყნდა დანიურ, გერმანულ და ფრანგულ ენებზე. სამეცნიერო სტატიებს სიცოცხლის ბოლომდე აქვეყნებდა. ნილს რიუბერგ ფინზენი 1904 წელს, 43 წლის ასაკში გარდაიცვალა.

ფინზენი დაქორწინებული იყო (1892 წლიდან) ინგებორგ ბალსლევზე. ჰყავდათ 4 შვილი. მისი უფროსი ქალიშვილის ქმარი, ს. ლომჰოლტი წლების განმავლობაში ფინზენის ინსტიტუტის კანის დაავადებათა განყოფილებას ხელმძღვანელობდა და სიმამრის შესახებ ბიოგრაფიული ნაშრომი დაწერა.

ლიტერატურა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

  • Regan, James D.; Parrish, John A. (2012) The Science of Photomedicine. Springer, გვ. xiii-xiv. ISBN 1468483129. 

რესურსები ინტერნეტში[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

  1. ↑ 1.0 1.1 Encyclopædia Britannica
  2. ↑ 2.0 2.1 SNAC — 2010.
  3. ↑ 3.0 3.1 ბროკჰაუზის ენციკლოპედია
  4. ↑ 4.0 4.1 Bibliothèque nationale de France BnF authorities: პლატფორმა ღია მონაცემები — 2011.
  5. ↑ 5.0 5.1 Dansk Biografisk Lexikon
  6. ↑ 6.0 6.1 Gran Enciclopèdia Catalana — Grup Enciclopèdia, 1968.
  7. ↑ 7.0 7.1 Proleksis enciklopedija, Opća i nacionalna enciklopedija — 2009.
  8. ↑ 8.0 8.1 Brozović D., Ladan T. Hrvatska enciklopedija — LZMK, 1999. — 9272 გვრ. — ISBN 978-953-6036-31-8
  9. ↑ The Fine Art Archive — 2003.
  10. ↑ 10.0 10.1 Base biographique
  11. ↑ 11.0 11.1 Финзен Нильс Рюберг // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — Москва: Советская энциклопедия, 1969.
  12. ↑ Store norske leksikon — 1978. — ISSN 2464-1480
  13. ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1903 — Nobel Foundation.
  14. ↑ Table showing prize amounts — Nobel Foundation, 2019.
  15. ↑ Lawrence, Ghislaine (May 2002). „The Finsen Light“. The Lancet. 359 (9319): 1784. doi:10.1016/S0140-6736(02)08653-1.
ხ • გ • რ
1901–1925

ემილ ადოლფ ბერინგი (1901) • რონალდ როსი (1902) • ნილს რიუბერგ ფინზენი (1903) • ივანე პავლოვი (1904) • რობერტ კოხი (1905) • კამილო გოლჯი / სანტიაგო რამონ-ი-კახალი (1906) • შარლ ლუი ალფონს ლავერანი (1907) • ილია მეჩნიკოვი / პაულ ერლიხი(1908) • თეოდორ კოხერი (1909) • ალბრეხტ კოსელი (1910) • ალვარ გულსტრანდი (1911) • ალექსის კარელი (1912) • შარლ რიშე (1913) • რობერტ ბარანი (1914) • ჟიულ ბორდე (1919) • ავგუსტ კროგი (1920) • არჩიბალდ ჰილი / ოტო ფრიც მაიერჰოფი (1922) • ფრედერიკ ბანტინგი / ჯონ მაკლაუდი (1923) • ვილემ ეინტჰოვენი (1924)

1926–1950

იოჰანეს ფიბიგერი (1926) • იულიუს ვაგნერ-იაურეგი (1927) • შარლ ნიკოლი (1928) • კრისტიან ეიკმანი / ფრედერიკ ჰოპკინზი (1929) • კარლ ლანდშტაინერი (1930) • ოტო ჰაინრიხ ვარბურგი (1931) • ჩარლზ სკოტ შერინგტონი / ედგარ ადრიანი (1932) • ტომას ჰანტ მორგანი (1933) • ჯორჯ უიპლი / ჯორჯ მაინოტი / უილიამ პარი მერფი (1934) • ჰანს შპემანი (1935) • ჰენრი ჰალიტ დეილი / ოტო ლევი(1936) • ალბერტ სენტ-დიერდი (1937) • კორნეი ჰეიმანსი (1938) • გერჰარდ დომაგკი (1939) • ჰენრიკ დამი / ედუარდ ადელბერტ დოიზი (1943) • ჯოზეფ ერლანგერი / ჰერბერტ სპენსერ გასერი (1944) • ალექსანდერ ფლემინგი / ერნსტ ჩეინი / ჰაუარდ ფლორი (1945) • ჰერმან ჯოზეფ მალერი (1946) • კარლ ფერდინანდ კორი / გერტი კორი / ბერნარდო ალბერტო უსაი (1947) • პაულ ჰერმან მიულერი (1948) • ვალტერ რუდოლფ ჰესი / ანტონიუ ეგაშ მონიში (1949) • ედუარდ კელვინ კენდალი / ტადეუშ რაიხშტაინი / ფილიპ შოუოლტერ ჰენჩი(1950)

1951–1975

მაქს ტეილერი (1951) • ზელმან ვაქსმანი (1952) • ჰანს ადოლფ კრებსი / ფრიც ალბერტ ლიპმანი(1953) • ჯონ ფრანკლინ ენდერსი / თომას ჰაკლ უელერი / ფრედერიკ ჩეპმენ რობინსი (1954) • ჰუგო თეორელი (1955) • ანდრე ფრედერიკ კუნანი / ვერნერ ფორსმანი / დიკინსონ რიჩარდსი (1956) • დანიელე ბოვე (1957) • ჯორჯ უელს ბიდლი / ედუარდ ტეიტემი / ჯოშუა ლედერბერგი (1958) • სევერო ოჩოა / ართურ კორნბერგი (1959) • ფრენკ ბერნეტი / პიტერ მედავარი (1960) • დიორდ ფონ ბეკეში (1961) • ფრენსის კრიკი / ჯეიმს უოტსონი / მორის უილკინსი (1962) • ენდრიუ ფილდინგ ჰაქსლი / ალან ჰოჯკინი / ჯონ კერიუ ექლსი (1963) • კონრად ემილ ბლოხი / ფეოდორ ფელიქს კონრად ლინენი (1964) • ფრანსუა ჟაკობი / ანდრე ლვოვი / ჟაკ ლუსიენ მონო (1965) • ფრენსის პეიტონ როუსი / ჩარლზ ბრენტონ ჰაგინზი (1966) • რაგნარ გრანიტი / ჰოლდენ კეფენ ჰარტლაინი / ჯორჯ უოლდი (1967) • რობერტ ჰოლი / ჰარ გობინდ კორანა / მარშალ ნირენბერგი (1968) • მაქს დელბრიუკი / ალფრედ ჰერში / სალვადორ ლურია (1969) • ბერნარდ კაცი / ულფ ფონ ეილერი / ჯულიუს აქსელროდი (1970) • ერლ საზერლენდი (1971) • ჯერალდ ედელმანი / როდნი პორტერი (1972) • კარლ ფონ ფრიში / კონრად ლორენცი / ნიკოლას ტინბერგენი (1973) • ალბერ კლოდი / კრისტიან დე დიუვი / ჯორჯ პალადე (1974) • დეივიდ ბალტიმორი / რენატო დულბეკო / ჰაუარდ მარტინ ტემინი (1975)

1976–2000

ბარუხ ბლამბერგი / დანიელ კარლტონ გაიდუზეკი (1976) • როჟე გიიმენი / ენდრიუ შალი / როზალინ სამსენ იალოუ (1977) • ვერნერ არბერი / დანიელ ნატანსი / ჰამილტონ სმიტი (1978) • ალან კორმაკი / გოდფრი ჰაუნსფილდი (1979) • ბარუხ ბენასერაფი / ჯორჯ სნეპი / ჟან დოსე (1980) • როჯერ სპერი / დეივიდ ჰიუბელი / ტორსტენ ვიზელი(1981) • სუნე ბერგსტრიომი / ბენგტ სამუელსონი / ჯონ ვეინი (1982) • ბარბარა მაკ-კლინტოკი (1983) • ნილს ერნე / გეორგ კიოლერი / სეზარ მილშტეინი (1984) • მაიკლ სტიუარტ ბრაუნი / ჯოზეფ ლეონარდ გოლდშტეინი (1985) • სტენლი კოენი / რიტა ლევი-მონტალჩინი (1986) • სუძუმი ტონეგავა (1987) • ჯეიმს ბლეკი / გერტრუდა ელაიონი / ჯორჯ ჰიტჩინგსი (1988) • ჯონ მაიკლ ბიშოპი / ჰაროლდ ვარმუსი (1989) • ჯოზეფ მიურეი / ედვარდ დონალ ტომასი (1990) • ერვინ ნეერი / ბერტ საკმანი (1991) • ედმონდ ფიშერი / ედვინ კრებსი (1992) • რიჩარდ ჯონ რობერტსი / ფილიპ შარპი (1993) • ალფრედ გილმანი / მარტინ როდბელი (1994) • ედვარდ ლიუისი / ერიკ ვიშაუსი/ კრისტიანა ნიუსლიაინ-ფოლჰარდი (1995) • პიტერ დოერტი / როლფ ცინკერნაგელი (1996) • სტენლი პრუზინერი (1997) • რობერტ ფერჩგოტი / ლუის იგნარო / ფერიდ მურადი (1998) • გიუნტერ ბლობერი (1999) • არვიდ კარლსონი / პოლ გრინგარდი / ერიკ კენდელი (2000)

2001–დღემდე

ლელანდ ჰარტველი / ტიმოტი ჰანტი / პოლ ნერსი (2001) • სიდნეი ბრენერი / ჯონ სალსტონი / რობერტ ჰორვიცი (2002) • პოლ ლოტერბური / პიტერ მენსფილდი (2003) • რიჩარდ ექსელი / ლინდა ბაკი (2004) • ბარი მარშალი / რობინ უორნი (2005) • ენდრიუ ფაიერი / კრეიგ მელო (2006) • მარიო კაპეკი / მარტინ ევანსი / ოლივერ სმიტისი (2007) • ლიუკ მონტანიე / ფრანსუაზა ბარე-სინუსი / ჰარალდ ცურ ჰაუზენი (2008) • ელიზაბეთ ბლეკბიორნი / კეროლ გრეიდერი / ჯეკ შოსტაკი (2009) • რობერტ ჯეფრი ედვარდსი (2010) • ბრუს ბეტლერი / ჟიულ ჰოფმანი / რალფ შტეინმანი (2011) • სინია იამანაკა / ჯონ გურდონი (2012) • ჯეიმზ როტმანი / რენდი შეკმანი / თომას კრისტიან ზიუდჰოფი (2013) • ჯონ ო’კიფი / მეი-ბრიტ მოსერი / ედვარდ მოსერი (2014) • უილიამ კემპბელი / სატოსი ომურა / ტუ იუიუ (2015) • იოსინორი ოსუმი (2016) • ჯეფრი ჰოლი / მაიკლ როსბაში / მაიკლ იანგი (2017) • ჯეიმზ ელისონი / ტასუკუ ჰონჯო (2018) • უილიამ კელინი / გრეგ სემენზა / პიტერ რედკლიფი (2019) • ჰარვი ჯეიმზ ალტერი / ჩარლზ რაისი / მაიკლ ჰოუტონი (2020) • დევიდ ჯულიუსი / არდემ პატაპუტიანი (2021) • ალენ ასპე / ჯონ კლაუზერი / ანტონ ცაილინგერი (2022) • კატალინ კარიკო / დრიუ ვაისმანი (2023)

ხ • გ • რ
← 1903 წლის ნობელის პრემიის ლაურეატები →
ფიზიოლოგია
და მედიცინა
ფიზიკა
ქიმია
ლიტერატურა
მშვიდობა
ეკონომიკა
  • გაიცემა 1969 წლიდან.


მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ნილს_რიუბერგ_ფინზენი&oldid=3888793“-დან