დიდი არტეზიული აუზი

დიდი არტეზიული აუზი - (ინგ. great artesian basin ან GAB), ავსტრალიის ყველაზე დიდი არტეზიული აუზი, სიდიდით პირველი მსოფლიოში. ფართობი 1 700 000 კმ². გადაჭიმულია კარპენტარიის ყურიდან მდ. დარლინგის შუა დინებამდე. GAB- ის წყლებთან დაკავშირებით ბევრი მტკიცებულება არსებობს, რაც ადასტურებს, რომ წყლები პლუტონური წარმოშობისაა. ეს მოიცავს ბუნებრივი გაზის და წყლის ერთობლიობას, ჰელიუმის კონცენტრაციებს, ფტორს და წყალბადის სულფიდს და მაღალი ტემპერატურის გრადიენტობას. წყლის ტემპერატურა მერყეობს  30–100 °C (86–212 °F). ის უზრუნველყოფს მტკნარი წყლის რესურსს ავსტრალიის დიდ ნაწილში.

ავსტრალიის დიდი არტეზიული აუზის რუკა.

აუზი მოიცავს კონტინენტის 22 %-ს. ზოგიერთ ადგილას 3000 მეტრი სიღრმისაა და მიახლოებით მოიცავს 64 900 კმ³-ს.

ცხელი წყლის ბორანის ხვრელი ტარგომინდაში

უჭირავს უძველესი კრისტალური ფუნდამენტის როფი, რომელიც ამოვსებულია პალეოზოურიდან ნეოგენურამდე ასაკის სქელი დანალექი წყებებით. ძირითადი წყალშემცველი ჰორიზონტებია მეზოზოური ქვიშაქვები. მიწისქვეშა წყლები ძირითადად ატმოსფერული ნალექებით საზრდოობს, მეტწილად მინერალიზებულია და ძალიან ღრმადაა (2000 მ-მდე) დედამიწის ზედაპირიდან, ეირის ტბის მიდამოებშიც გამოდის მინერალური წყაროების სახით.

ეს ტერიტორია აღმოსავლეთ ავსტრალიის აუზების უფრო დიდი განყოფილების ერთ-ერთი გამორჩეული ფიზიოგრაფიული პროვინციაა და მოიცავს მცირე ვილკანიას ბარიერის ფიზიოლოგიურ განყოფილებას.

გეოლოგია

GAB-ის წყალი ტარდება ქვიშაქვის ფენაში, რომელიც წარმოიქმნება უფრო მაღალი კონტინენტური ეროზიის შედეგად ტრიასული, იურული და ადრეულ ცარცულ პერიოდებში. სანამ ავსტრალიის დიდი ნაწილი ზღვის დონის დაბლა იყო, ქვიშაქვა მალევე მოიცვა საზღვაო დანალექმა კლდის ფენამ, რომელმაც ფენა გაამაგრა და წყალში მოაქცია ქვიშაქვის წყალგაყვანილობა. აუზის აღმოსავლეთი ზღვარი გაშენდა, როდესაც ჩამოყალიბდა დიდი გამყოფი დიაპაზონი. მეორე მხარე შეიქმნა ცენტრალური აღმოსავლეთის დაბლობებისა და დასავლეთის დიდი დასავლეთის მიწის ნაკვეთებიდან.

გადამუშავებული წყლის უმეტესი ნაწილი ადის კლდოვან წარმონაქმნებში შედარებით მაღალი მიწიდან აუზის აღმოსავლეთ კიდეზე (კუინზლენდი და ახალი სამხრეთი უელსი) და თანდათან მიედინება სამხრეთისა და დასავლეთის მიმართულებით. გაცილებით მცირე რაოდენობით მიდის დასავლეთი ზღვრის გასწვრივ ცენტრალურ ავსტრალიაში, მიედინება სამხრეთსა და აღმოსავლეთში. იმის გამო, რომ ქვიშაქვები შეღწევადია, წყალი თანდათან თავის გზას პოულობს ქვიშის მარცვლებს შორის პორების გავლით, წელიწადში ერთიდან ხუთ მეტრამდე მიედინება.

წყლის რესურსი

აუზი ევროპელებმა აღმოაჩინეს 1878 წელს, როდესაც ბურკის მახლობლად არაღრმა ჭაბურღილმა გამოუშვა წყალი. ქვეყნის ათასობით კილომეტრი იხსნა წყლის აღმოჩენამ, რომელიც ადრე ვერ გამოიყენებოდა იყო პასტორალური საქმიანობისთვის. მსგავსი აღმოჩენები მოხდა 1886 წელს ბარსალდინის აღმოსავლეთით Back Creek-ში, ხოლო 1887 წელს კიუნამულას მახლობლად.

სინამდვილეში, GAB–დან წყლის მოპოვება არის სამთო ოპერაცია, რომლის გაცილებით ნაკლებად იტვირთება, ვიდრე მიმდინარე მოპოვების მაჩვენებლები. 1915 წელს დღეში 1500 ბორანი იყო, რომლებიც დღეში 2000 მეგალიტრ წყალს აწვდიდნენ, მაგრამ დღეს მთლიანი ნაწარმი შემცირდა 1500 მეგალიტრამდე დღეში. მრავალი ბორანი არარეგულირებადი ან მიტოვებულია, რის შედეგადაც წყლის დიდი ნაწილი იკარგება. ეს პრობლემები მრავალი ათწლეულის განმავლობაში არსებობს. 2007 წლის იანვარში ავსტრალიის თანამეგობრობამ გამოიღო დამატებითი დაფინანსება, მათი გაკონტროლების მცდელობისთვის. თუმცა, გორაკის ბევრი წყარო გამომშრალია წყლის წნევის ვარდნის გამო, რამაც შესაძლოა გამოიწვიოს რამდენიმე უხერხემლო სახეობის გადაშენება.

აუზი წყალს უშვებს 1,2 კილომეტრის (0,75 მილის) სიღრმეზე, ჩიტების გეოთერმული ელექტროსადგურისთვის. წყლის ჭაბურღილიდან 98 °C (208 ° F) ტემპერატურაა მოდის და უზრუნველყოფს ქალაქის ელექტროენერგიის 25 %-ს. გაცივების შემდეგ, წყალი ასევე არის ქალაქის სასმელი წყლის წყარო.

გარემოსდაცვითი პრობლემები

ოცდაათზე მეტი ქიმიკატი შეიძლება გამოიყენონ ჰიდრავლიკური მოტეხილობის პროცესში და მათი გრძელვადიანი ზემოქმედება წყალდიდობებზე, სოფლის მეურნეობაზე და ხალხზე, რამდენჯერმე იქნა მასიური და დადასტურებული, თუმცა, დიდწილად, დაფარულია დაინტერესებული მხარეების მიერ. ტყვია, ალუმინი, დარიშხანი, ბარიუმი, ბორი, ნიკელი და ურანი ყველგან ნაპოვნია დაბინძურებულ მიწისქვეშა წყლებში. მიწისქვეშა წყლების დაბინძურებული ფაქტორები და მათი არსებობით გამოწვეული ეკოსისტემების მოწამვლის ფაქტები, ფართოდ არის დადასტურებული და წარმოადგენს დამამძიმებელ ფაქტორს იმის გამო, რომ მოსახლეობის შესაძლებლობები გაუმკლავდეს გვალვას ავსტრალიაში მიწისქვეშა წყაროების გამოყენებით.

რესურსები ინტერნეტში

• https://en.wikipedia.org/wiki/Great_Artesian_Basin
• "ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია" ტომი 3. თბ. (1978 წელი) რედაქტორი ირ. აბაშიძე
• https://www.gabpg.org.au/great-artesian-basin/