ბუხარა

მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია
ამირის სასახლის შესასვლელი
იუნესკოს დროშა მსოფლიო მემკვიდრეობა UNESCO, ობიექტი № 602
ინგლ.რუს.ფრ.

ბუხარა (უზბეკ.: Buxoro, Бухоро; ტაჯიკ.: Бухоро; სპარს.: بُخارا‎, Buxârâ; ყაზახ.: Бұхара; რუს.: Бухара; სანსკრიტზე Vihara) — სიდიდით მეხუთე ქალაქი უზბეკეთში და ბუხარის ვილაიეთის დედაქალაქი. მოსახლეობა 1999 წლის ცენზით შეადგენდა 237.900 ადამიანს. ბუხარა, სამარყანდთან ერთად უზბეკეთის ტაჯიკური უმცირესობის ერთ-ერთ ცენტრთაგანია. ამ ქალაქში ისტორიულად ასევე დიდი რაოდენობით ებრაელებიც ცხოვრობდნენ, რომელთა წინაპრები ქალაქში რომის იმპერიის პერიოდში დასახლდნენ.

ისტორია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

არქეოლოგიური მონაცემებით ბუხარა I საუკუნეში უნდა იყოს დაარსებული. როცა ქალაქი არაბებმა დაიპყრეს (709 წ.), იგი უკვე შუა აზიის მნიშვნელოვანი კულტურული და სავაჭრო-სახელოსნო ცენტრი იყო (ვაჭრობდა ირანთან, ინდოეთთან, ჩინეთსა და სხვა ქვეყნებთან). IX-X საუკუნეებში ბუხარა სამანიდების სახელმწიფოს სატახტო ქალაქი იყო. X საუკუნის ბოლოს მომთაბარეყარახანიდებმა ჩაიგდეს ხელში, XII საუკუნის შუა ხანებში - მომთაბარე ყარაჩინელებმა, 1220 წელს ჩინგიზ-ყაენმა აიღო, 1370 წელს - თემურლენგმა. XVI საუკუნის დასაწყისში შაიბანიდების სახელმწიფოს სატახტო ქალაქი გახდა. XVI საუკუნის შუა ხანებიდან XX საუკუნემდე ბუხარის სახანოს დედაქალაქი იყო.

მირ-არაბის მედრესე

საუკუნეთა განმავლობაში ქალაქი ევროპასა და აზიას შორის საქარავნო ვაჭრობის ცენტრად ითვლებოდა. ბუხარა ბევრჯერ ყოფილა ანტიფეოდალური აჯანყებების კერა (მუკანას (VIII ს-ის 70-იანი წლები), მალიქ სანჯარის (1206-1207 წწ), მაჰმუდ თარაბის (1238 წ) აჯანყებები). XVII-XVIII საუკუნეში ქალაქი არაერთხელ ააოხრეს ირანელებმა და სხვა დამპყრობლებმა. 1868 წლიდან რუსეთის იმპერიის შემადგენლობაში შევიდა. 1920 წლის 2 სექტემბერს ბუხარის ემირის ხელისუფლება დაეცა. 1920 წლის 8 ოქტომბერს ქალაქი ბუხარის სახალხო საბჭოთა რესპუბლიკის დედაქალაქად გამოცხადდა.

აღმოსავლეთ ბაზარი. ვასილი ვერეშაგინი 1872 წ

ისტორიული ძეგლები და ღირსშესანიშნაობები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ბუხარა ქალაქი-მუზეუმია, სადაც 140-მდე ძეგლია დაცული. მათ შორის აღსანიშნავია სამანიდთა ცენტრალურ-გუმბათიანი მავზოლეუმი (ე. წ. ისმაილ სამანის მავზოლეუმი, IX საუკუნის დასასრული - X საუკუნის დასაწყისი); ანსამბლი ფოი-ქალანი, რომელშიც შედის ქალანის მინარეთი (1127 წ), ქალანის მეჩეთი (XII საუკუნე, გადაკეთებულია XV-XVI საუკუნეებში) - ერთ-ერთი უდიდესი შუა აზიაში (ფართობი 130 მ X 80 მ); მირი-არაბის მედრესე (1536 წ); სეიფედინ ბოხარზის ორგუმბათიანი მავზოლეუმი (XIII საუკუნე, გადაკეთებულია XIV-XV საუკუნეებში). ბუიან-ყული-ხანის მინიატურული მავზოლეუმი (XIV საუკუნე); ულუღ-ბეგის მედრესე (1417 წ) - შუა აზიაში შემორჩენილ მედრესეთაგან უძველესი; მის პირდაპირ მდიდრულად მოპირკეთებული აბდულაზიზ-ხანის მედრესეა (1652 წ). ბევრია XVI საუკუნის ნაგებობა: ბალიანდის მეჩეთი და ხოჯა ზაინუდინის ხანაგა, შუა აზიის უდიდესი მედრესე ქუქელთაში; გუმბათიანი სავაჭრო ნაგებობანი - ზარგარანი, თელფაქ-ფურუშანი და სარაფანი; აბდულა-ხანის დახურული ბაზარი.

ქალაქგარეთა ნაგებობებიდან აღსანიშნავია: ბეჰაუდინის ხანაგა (1544-1545 წწ), ჩარ-ბაქრის მემორიალური ანსამბლი (1560-1563 წწ), ფაიზაბადის ხანაგა (1598-1599 წწ). XVIII-XIX საუკუნეებს მიეკუთვნება არკის (ციტადელი) ნაგებობა და ე. წ. ჩარ-მინარის მედრესე (1807 წ), რომელსაც ორიგინალური ოთხკოშკიანი შესასვლელი აქვს. 1920 წელს საბჭოთა ჯარების შტურმის შედეგად ქალაქი და მისი ისტორიული მემკვიდრეობა მნიშვნელოვნად დაზიანდა.

ბუხარას ხედები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ლიტერატურა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

  • ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 2, თბ., 1977. — გვ. 595.
  • Moorcroft, W. and George Trebeck (1841). Travels in the Himalayan Provinces of Hindustan and the Panjab; in Ladakh and Kashmir, in Peshawar, Kabul, Kunduz, and Bokhara... from 1819 to 1825, Vol. II. Reprint: New Delhi, Sagar Publications, 1971.

რესურსები ინტერნეტში[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ვიკისაწყობში არის გვერდი თემაზე:
  • Bukhara, ტურისტული მეგზური ვიკივოიაჟზე
  • Through the Lens—the Silk Road Then and Now -A century of change is captured in photos of a fabled Central Asian oasis.
  • Forbes, Andrew, & Henley, David: Timur's Legacy: The Architecture of Bukhara and Samarkand (CPA Media).
  • UNESCO World Heritage list: Historic Centre of Bukhara
  • Audio interview with Bukhara resident about life in Bukhara
  • Chisholm, Hugh, ed. (1911). „Bokhara“ . Encyclopædia Britannica (ინგლისური). 4 (11th ed.). Cambridge University Press. pp. 157–158.