ბალაბანი
| ბალაბანი | |
|---|---|
 | |
| კლასიფიკაცია |
ხისგან დამზადებული ჩასაბერი/სასულე |
| Musicians | |
|
ალიჰან სამედოვი | |
ბალაბანი ან ბალამანი (აზერბაიჯანულად: Balaban) — ცილინდრული ჭრილის მქონე, ორმაგი ლერწამიანი სასულე ინსტრუმენტი, რომლის სიგრძეა დაახლოებით 35 სანტიმეტრი (14 ინჩი) და მოიცავს რვა თითის ხვრელს და ერთ ცერა თითის ხვრელს. ბალაბანი,არის ერთ-ერთი უძველესი სასულე საკრავი, რომელსაც უკრავენ აზერბაიჯანის ყველა კუთხეში. ამ ინსტრუმენტს უკრავენ როგორც ირანულ აზერბაიჯანში, ასევე აზერბაიჯანის რესპუბლიკაში.
ბალაბანი შეიძლება გაკეთდეს თუთისგან ან სხვა მყარი ხისგან, მაგალითად კაკლისგან. ინსტრუმენტის ერთი ღრმულის დიამეტრია დაახლოებით 1,5 სანტიმეტრი (0,59 დიუმი). ორმაგი ლერწამი დამზადებულია ლერწმის ერთი მილისგან, რომელიც დაახლოებით ექვსი სმ სიგრძისაა და ერთ ბოლოში გაბრტყელებულივითაა. შემსრულებელი იყენებს ლოყებში შენახულ ჰაერს, რათა გააგრძელოს ბალბანზე დაკვრა. ეს "წრიული" სუნთქვის ტექნიკა ჩვეულებრივ გამოიყენება შუა აღმოსავლეთში არსებული ყველა ორმაგი ლერწმის ინსტრუმენტისთვის.
ბალაბანი გვხვდება აზერბაიჯანისა და ანატოლიის მრავალ რეგიონში. ის ზოგჯერ გამოიყენება დასავლეთ აზერბაიჯანის რეგიონში ბალამანში, მეიში, ვისლში და თურქეთშიც.
ბალაბანისგან შედგება სხეულის (გოვდას) და დასაკრავად გამზადებული გაბრტყელებული პირისაგან , რომლის ზომაა 280-300 მილიმეტრი და დიამეტრი 20-22 მილიმეტრი. ხმა არის მოსაწყენი და მსუბუქი და იმის გამო, რომ ის სუსტია. მას ძირითადად უკრავენ დახურულ ადგილებში და ოთახებში. ლერწმის დამჭერის წყალობით, ხმის დაწვრილება და დაბოხებაა შესაძლებელი. აზერბაიჯანელი არტისტის ჰუსეინქულუ სარაბსკის თქმით, მონადირეები იპარავენ ბალაბანს და მისი საშუალებით იზიდავენ პირუტყვს. ბალაბანის სხვა ტიპი გამოიყენება სასიყვარულო მუსიკაშიც. ყველაზე ცნობილი აზერბაიჯანელი, რომელიც ბალაბანზე უკრავს არის ალიჰან სამედოვი.
სტრუქტურა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ბალაბანი, რომელსაც ხშირად იასტის (ბრტყელ) ბალაბანს უწოდებენ ბრტყელი პირიდან და რბილი ხმიდან გამომდინარე, შედგება გარგარის ხისგან, ლერწმისგან, შიგთავსისა და საფარისგან. მას აქვს 8 ხვრელი ზემოთა მხარეს და 1 ქვედა მხარეს.[1] იგი შედგება ღეროს, ლერწმის, მარეგულირებლისა და ჩასაბერისაგან. ბალაბანის ფუძე არის 280–320 მილიმეტრიანი (11–13 დიუმით) ცილინდრული მილი, რომელიც ძირითადად გარგარის ხისგან (ისზოგჯერ დამზადებულია სხვა ხეებისგანაც, მაგ: თხილის, მსხლის, თუთის, ბზის და ა.შ.) მზადდება. ბალაბანის ღეროს კვეთის პროცესს ბალაბანის ჩაქმა ეწოდება. ღეროს ზედა ნაწილს (ბუშს ან კუპს) ეძლევა მრგვალი ფორმა, ხოლო ქვედა ბოლოს (აიაგ) მკვეთრია. თითოეული ნასვრეტის დიამეტრია 10 მილიმეტრი (0.39 დიუმი). რვა ხვრელი ან "ტონა", რომელიც წარმოადგენს "ხმის ტონს" (sas pardasi), გაკეთებულია ავერსზე, ხოლო ერთი ხვრელი გაკეთებულია ქვედა მხარეს, პირველ და მეორე ხვრელებს შორის ინტერვალის საპირისპიროდ. ზოგჯერ ქვედა მხრის ბოლოში კეთდება დამატებითი ხვრელი, სახელწოდებით ნიზამ პარდასი, რომელიც კარგ ტემბრს უზრუნველყოფს.
გამოყენება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
.jpg)
საზეიმო შემთხვევებში, როგორიცაა ქორწილები და სადღესასწაულო ცერემონიები, ბალბანზე დამკვრელს თან ახლავს პერკუსიონისტი. აზერბაიჯანულ ტრადიციულ მუსიკალურ ჯგუფს, რომელიც შედგება ორი ბალბანზე დამკვრელისა და პერკუსიონისტისგან, ბალაბანჩილარ დასტასი ეწოდება. იგი ასევე გამოიყენებოდა პასტორალურ სიმღერებსა და სამგლოვიარო მუსიკაში.[2] ჰუსეინგულუ სარაბსკის აზრით, მონადირეები ბალაბანს თამაშობდნენ მწყერის მოსაზიდად. ბალაბანის გარკვეული ტიპები ასევე გამოიყენება აშუღურ მუსიკაში.
მემკვიდრეობა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
კამილ ჯალილოვის სიმღერა ბალაბანით ჩაწერილი იყო ვოიაჟერ გოლდენ რექორდსში, რომელიც თან ერთვოდა ვოიაჟერის კოსმოსურ ხომალდს, როგორც მუღამი, ერთადერთი აზერბაიჯანული სიმღერა რომელიც შედის კაცობრიობის მრავალ კულტურულ მიღწევაში.[3][4][5]
სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- ↑ "AZƏRBAYCANDA BALABAN SƏNƏTİNİ ÖYRƏNƏN AMERİKALININ İNDİ 80 TƏLƏBƏSİ VAR (Balaban ustadı Babaxan Əmirovun dedikləri)". mediaforum.az (in Azerbaijani). Archived from the original on 2014-05-14. Retrieved 13 May 2014.
- ↑ Ch, R. A. M.; 51, Rakausika राम च (2013-03-05)."مقام The Music Of Azerbaijan Vol-02 مقام". A World,s Heritage Of Native Music. Retrieved 2017-05-16.
- ↑ "AZƏRBAYCANDA BALABAN SƏNƏTİNİ ÖYRƏNƏN AMERİKALININ İNDİ 80 TƏLƏBƏSİ VAR (Balaban ustadı Babaxan Əmirovun dedikləri)". mediaforum.az (in Azerbaijani). Archived from the original on 2014-05-14. Retrieved 13 May 2014.
- ↑ Azerbaijani Music Selected for Voyager Spacecraft
- ↑ Azerbaijani mugham sent out to outer space 32 years ago. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-02-25. ციტირების თარიღი: 2020-10-10.