ჰენრი მორგენთაუ

მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია
ჰენრი მორგენთაუ
ჰენრი მორგენთაუ
აშშ-ის ხაზინის მდივანი
თანამდებობაზე ყოფნის დრო
1 იანვარი, 1934 – 22 ივლისი, 1945
დაბადებული11 მაისი, 1891
ნიუ-იორკი, აშშ
გარდაცვლილი6 თებერვალი, 1967 (ასაკი 75)
პოუკიპზი, ნიუ-იორკი, აშშ
პოლიტიკური პარტიადემოკრატიული პარტია
მეუღლეელინორ ფატმანი
შვილებიჰენრი მორგენთაუ III, რობერტ მორგენთაუ და ჯოან მორგენთაუ
განათლებაკორნელის უნივერსიტეტი (BS)

ჰენრი მორგენთაუ უმცროსი (ინგლ. Henry Morgenthau Jr.; 11 მაისი, 1891 — 6 თებერვალი, 1967) — შეერთებული შტატების ხაზინის მდივანი ფრანკლინ რუზველტის ადმინისტრაციის უმეტესი პერიოდის განმავლობაში. მან უდიდესი როლი ითამაშა ახალი გარიგების შედგენასა და დაფინანსებაში. 1937 წლის შემდეგ, ჯერ კიდევ მაშინ, როცა ხაზინის მმართველი იყო, მთავარი როლი შეასრულა მეორე მსოფლიო ომში შეერთებული შტატების მონაწილეობის დაფინანსებაში,[1] ძალიან დიდი იყო მისი მნიშვნელობა საგარეო პოლიტიკის ფორმირებაში.[2]

ჰენრი მორგენთაუ რობერტ მ. მორგენთაუსა და ჰენრი მორგენტაუ III-ს მამა იყო. რობერტი იყო მანჰეტენის საოლქო რწმუნებული 35 წლის განმავლობაში, ხოლო ჰენრი მორგენთაუ III ამერიკელი ავტორი და ტელევიზიის პროდიუსერი. ჰენრი მორგენთაუმ განაგრძო ხაზინის მდივნობა ჰარი ტრუმენის პრეზიდენტობის პირველი რამდენიმე თვის განმავლობაში. 1945 წლის 27 ივნისიდან 1945 წლის 3 ივლისამდე, სახელმწიფო მდივნის ედუარდ სტეთინიუსის გადადგომის შემდეგ, პრეზიდენტობის კანდიდატი იყო. მორგენთაუ იყო პირველი და ერთადერთი ებრაელი, რომელმაც პირველმა მიიღო საპრეზიდენტო ხაზი მემკვიდრეობით.[3][4][5]

ადრეული წლები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

მორგენთაუ დაიბადა ნიუ – იორკის გამოჩენილ ებრაულ ოჯახში. მისი მშობლები იყვნენ ჯოზეფინეს (სიქესი) და ჰენრი მორგენთაუს უფროსი, რომელიც უძრავი ქონების მაგნატი და დიპლომატი იყო. ისინი გერმანიაში დაიბადნენ. მორგენთაუს სამი და ჰყავდა. იგი დაესწრო ფილიპსის ექსტერის აკადემიას, მოგვიანებით გადავიდა დუიტის სკოლაში. შემდეგ მან კორნელიის უნივერსიტეტში შეისწავლა არქიტექტურა და სოფლის მეურნეობა. 1913 წელს იგი შეხვდა და დაუმეგობრდა ფრანკლინსა და ელეონორა რუზველტს. 1922 წელს იგი მოხვდა ამერიკული სოფლის მეურნეობის ჟურნალში, რამაც სახელი გაუთქვა რეკონსტრუქციის, კონსერვაციისა და სამეცნიერო მეურნეობის საქმეში. 1929 წელს რუზველტმა, ნიუ – იორკის გუბერნატორმა, იგი დანიშნა ნიუ-იორკის სახელმწიფო სოფლის მეურნეობის მრჩეველთა კომიტეტის თავმჯდომარედ და დაიკავა ადგილი სახელმწიფო კონსერვაციის კომისიაში.

ახალი გარიგება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

1933 წელს რუზველტი გახდა პრეზიდენტი, მორგენთაუ კი დაინიშნა ფედერალური მეურნეობის საბჭოს გუბერნატორად. მორგენთაუ ჩართული იყო ფულთან დაკავშირებული გადაწყვეტილებების მიღებაში. რუზველტმა გამოთქვა აზრი, რომ ვალუტის გასამყარებლად, გაიზარდოს ოქროს ფასი და შეიცვალოს დეფლაცია. იდეას მხარი დაუჭირა კორნელის უნივერსიტეტის პროფესორმა, ჯორჯ უორენმა.

1934 წელს, როდესაც უილიამ ვუდინი გადადგა ჯანმრთელობის გაუარესების გამო, რუზველტმა მორგენთაუ დანიშნა ხაზინის მდივნად; კონსერვატორებიც დაამტკიცა.[6] მორგენთაუ მკაცრი მონეტარი იყო. პრეზიდენტი რუზველტი, მორგენთაუ და ფედერალური სარეზერვო თავმჯდომარე მარინერ სტოდარდ ეკლსი ერთობლივად ინახავდნენ კომუნალური გადასახადების პროცენტს, რათა დაეფინანსებინათ მასიური სახელმწიფო ხარჯები და შემდგომში მოეხდინათ გადაიარაღება, მეორე მსოფლიო ომში აშშ-ს მმონაწილეობის დროს.[7][8][9]


კამპანია კორუფციის წინააღმდეგ[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

მორგენთაუმ გამოიყენა ხაზინის უფროსის თანამდებობა, ორგანიზებული დანაშაულისა და მთავრობის კორუფციის გამოსაძიებლად. სახაზინო დაზვერვა და სხვა სააგენტოები (შეერთებული შტატების ცნობილი ფრაგმენტული ფედერალური სამართალდამცავი სისტემა ხაზინას დეპარტამენტში მხოლოდ ხუთი იყო) არ იყო კოორდინირებული მათი ძალისხმევით; სუპერ-სააგენტოს შექმნის მცდელობები ჰქონდა ჯ. ედგარ ჰოვერს , რომელიც შიშობდა, რომ FBI დაჩრდილული იქნებოდა. მიუხედავად ამისა, მორგენთაუმ შექმნა კოორდინატორი ხაზინის სააგენტოებისთვის.

IRS- ის კრიმინალური გამომძიებლების ყოფილმა ხელმძღვანელმა ელმერ ლინკოლნ ირეიმ, რომელიც ხელმძღვანელობდა მნიშვნელოვან გამოძიებებს, მათ შორის ალ კაპონის დევნას, თანამდებობა დაიკავა 1937 წელს. კორუფციის ოფიციალურმა გამოძიებამ გამოიწვია პოლიტიკური კანდიდატის, თომას პენდერგასტის დაცემა. მაფიასთან დაკავშირებულ სროლას და ოფიციალურ კორუფციას მოჰყვა წარმატებული გამოძიება პენდერგასტისა და ადგილობრივი მაფიის ხელმძღვანელის ჩარლზ კეროლოს წინააღმდეგ.[10] სხვა ოფიციალური პირები, ისევე როგორც განგსტერები, ზოგიერთ შემთხვევაში ნასამართლევნი იყვნენ მორგენთაუს გამოძიების გამო.

მორგენთაუს გეგმა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

1944 წელს მორგენთაუმ გეგმა წარადგინა ომისშემდგომი გერმანიისთვის, რომელსაც მოუწოდებდა დაეტოვებინა მძიმე ინდუსტრია.[11] გერმანია უფრთხილდებოდა თავის მდიდარ მეურნეობას აღმოსავლეთში. ამასთან, სტალინი დაჟინებით მოითხოვდა ოდერ-ნეისის საზღვარს, რამაც ამ მეურნეობის ტერიტორიები გერმანიის გარეთ გაიტანა.

1944 წლის 16 სექტემბერს, მეორე ქვებექის კონფერენციაზე, რუზველტმა და მორგენტამ დაარწმუნეს, თავდაპირველად ძალიან იმედგაცრუებული ბრიტანეთის პრემიერ მინისტრი, უინსტონ ჩერჩილი, რომ დასთანხმებოდა მორგენტაუს გეგმას. ამისათვის დიდი ალბათობით, 6 მილიარდი დოლარის ოდენობით სესხი-იჯარის ხელშეკრულება გამოიყენეს.[12] ჩერჩილმა გადაწყვიტა, რომ შეეზღუდა მორგენტაუს წინადადება, მემორანდუმის ახალი ვერსიის შემუშავებით, რომელიც დასრულდა ორი ქვეყნის ხელმოწერით.

გეგმას ეწინააღმდეგებოდნენ რუზველტის კაბინეტში, უპირველეს ყოვლისა ჰენრი სტიმსონი. როდესაც გეგმამ გაჟონა პრესაში, რუზველტისადმი საზოგადოებრივი კრიტიკა დაიწყო.[13] პრეზიდენტის პასუხი ამ ყველაფერზე იყო პრეტენზიების უარყოფა.[14] ამ მოვლენების შემდეგ, მორგენთაუ დიდი ხნით ემხრობოდა რუზველტს.

გერმანიის პროპაგანდის მინისტრმა, გებბელსმა, გამოიყენა გეგმა, რათა ხელი შეეწყო გერმანელ ხალხისთვის, რომ შეენარჩუნებინათ თავიანთი პოზიცია ომის მცდელობებში, რათა მათი ქვეყანა არ გადაქცეულიყო „კარტოფილის ველებად“. გაძლიერდა გერმანიის წინააღმდეგობა. იმის იმედით, რომ მორგენთაუ შეეჩვეოდა და მიიღებდა გერმანიის გეგმას, რუზველტის სიძემ, პოლკოვნიკ ჯონ ბოეტიგერმა, რომელიც მუშაობდა შეერთებული შტატების ომის დეპარტამენტში, აუხსნა მორგენთაუს, თუ როგორ მოუწია ამერიკულ ჯარებს ხუთი კვირის განმავლობაში ბრძოლა, რომელთაც სასტიკი წინააღმდეგობა გაუწიეს ააჩენის დაპყრობას და პრეტენზია გამოთქვეს მორგენთაუს გეგმის თაობაზე.

1945 წლის 10 მაისს ტრუმენმა ხელი მოაწერა აშშ-ს საოკუპაციო დირექტივას — JCS 1067. მორგენთაუმ განუცხადა თავის თანამშრომლებს, რომ ხაზინისთვის ეს დიდი დღე იყო.[15] დირექტივა, რომელიც ძალაში იყო ორი წლის განმავლობაში, აშშ-ს საოკუპაციო ძალებს მიმართავდა , ,, არ გადაედგა ნაბიჯები გერმანიის ეკონომიკური რეაბილიტაციისკენ".[16]

ოკუპირებულ გერმანიაში მორგენტაუმ დაუტოვა პირდაპირი მემკვიდრეობა ადამიანებს, რომლებსაც OMGUS- ში ჩვეულებრივ „მორგენთაუს ბიჭებს“ უწოდებენ. ესენი იყვნენ აშშ-ს სახაზინო თანამდებობის პირები, რომლებიც გენერალ დუაიტ ეიზენჰაუერმა „ისესხა“ ოკუპაციის არმიისთვის. ამ ხალხმა უზრუნველყო, რომ JCS 1067-ს ინტერპრეტაცია რაც შეიძლება მკაცრად შესრულებულიყო. ისინი ყველაზე აქტიურები იყვნენ ოკუპაციის პირველ გადამწყვეტ თვეებში.

მორგენთაუს მემკვიდრეობა ასევე იქნა ნაჩვენები გერმანიის განიარაღების შენარჩუნების გეგმებში.[17]

1945 წლის ოქტომბერში მორგენთაუმ გამოაქვეყნა წიგნი სახელწოდებით ,,გერმანია არის ჩვენი პრობლემა", რომელშიც მან დეტალურად აღწერა და მოტივაცია გაუწია მორგენთაუს გეგმას. 1945 წლის ნოემბერში ამერიკის შეერთებული შტატების საოკუპაციო ზონის სამხედრო გუბერნატორმა, გენერალმა, დუაიტ იზენჰაუერმა განახორციელა წიგნის 1000 უფასო ასლის გადაცემა ოკუპირებულ გერმანიაში ამერიკელ სამხედრო მოსამსახურეებზე. ისტორიკოსი სტივენ ამბროსი მივიდა დასკვნამდე, რომ, მიუხედავად ეიზენჰაუერის მოგვიანო ქმედებებისა, ეს მოქმედება არ იყო მორგენტაუს გეგმის დამტკიცება.

მისი გადადგომის შემდეგ, სხვა გამოჩენილ პირებთან ერთად, მაგალითად, ელეონორა რუზველტთან, მორგენთაუ რამდენიმე წლის განმავლობაში დარჩა როგორც ჯგუფის აქტიური წევრი, რომელიც კამპანიას უწევდა გერმანიას „მკაცრი მშვიდობისთვის“.[18]საბოლოო ჯამში, სრულად ინდუსტრიული და დენაცისტური თანამედროვე გერმანიის, ევროპაში ინტეგრაციის პოლიტიკა, იყო მიღებული პოლიტიკა, როგორც ეს აღწერილია ფრანკ კაპრას 1945 წლის გავლენიან მოკლე ნაშრომში „აქ არის გერმანია“.

ბრეტონ ვუდსი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

მორგენთაუ პირველად დანიშნა აშშ-ს პრეზიდენტმა ფრანკლინ რუზველტმა ბრეტონ ვუდსის კონფერენციის დროებით პრეზიდენტად, რომელმაც ჩამოაყალიბა ბრეტონ ვუდსის სისტემა, საერთაშორისო სავალუტო ფონდი და რეკონსტრუქციისა და განვითარების საერთაშორისო ბანკი (მსოფლიო ბანკი). 1944 წლის 1 ივნისს დაწყებული პლენარული სხდომის დროს მექსიკის დელეგაციის ხელმძღვანელმა ედუარდო სუარესმა იგი დანიშნა კონფერენციის მუდმივ პრეზიდენტად. ეს შუამდგომლობა ბრაზილიის უფროსმა დელეგატმა, არტურ დე სუზა კოსტამ მიიღო და მას მხარი დაუჭირა კიდევ რამდენიმე დელეგაციამ, მაგალითად, კანადამ და საბჭოთა კავშირმა.

შემდგომი კარიერა და მემკვიდრეობა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

1945 წელს, როდესაც ჰარი ტრუმენი გახდა პრეზიდენტი, მორგენთაუმ ისურვა თანამდებობიდან გადადგომა. ტრუმენმაც მაშინვე დაადასტურა ეს გადაწყვეტილება.[19] მან ცხოვრების დარჩენილი ნაწილი ებრაელ ქველმოქმედებთან მუშაობას დაუთმო, ისრაელის ფინანსური მრჩეველიც გახდა. ტალ შაჰარი, ისრაელის ზაზავი (სოფლის მეურნეობის საზოგადოება) იერუსალიმის მახლობლად, რომელიც 1948 წელს შეიქმნა, მორგენთაუს პატივსაცემად დაერქვა სახელი (მორგენტაუ (თანამედროვე მართლწერა Morgentau) გერმანულად ნიშნავს „დილის გველს“ და ასევე ასე ნიშნავს „ტალ შაჰარს“ ებრაულად).

მორგენთაუმ თავისი დღიური გადასცა ფრანკლინ რუზველტის საპრეზიდენტო ბიბლიოთეკასა და მუზეუმს.[20]გარდაიცვალა 1967 წელს ნიუ – იორკში, პაუცეფში. მისი ვაჟი რობერტ მორგენტაუ იყო ნიუ – იორკის საოლქო რწმუნებული 1975 წლიდან 2009 წლამდე.

ჰენრი მორგენთაუს ხელმოწერა

ლიტერატურა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

  • Herman, Arthur. Freedom’s Forge: How American Business Produced Victory in World War II, pp. 9–11, 125–7, Random House, New York, NY, 2012. ISBN 978-1-4000-6964-4
  • Hugh E. Evans (2002). The Hidden Campaign: FDR’s Health and the 1944 Election. M.E. Sharpe. p. 125. ISBN 978-0-7656-0855-0. henry morgenthau first in line to presidency.
  • John Morton Blum, From the Morgenthau Diaries: Years of Crisis, 1928–1938. Vol. 1 (1959) p 74.
  • Repetto, Thomas (2004). The American Mafia: A History of Its Rise to Power. Henry Holt & Company. ISBN 978-0-8050-7210-5. LCCN 2003056736.
  • Beschloss, Michael (2002). The Conquerors: Roosevelt, Truman and the Destruction of Hitler’s Germany, 1941–1945. Simon & Schuster. ISBN 978-0-684-81027-0. LCCN 2002030331.

რესურსები ინტერნეტში[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

  1. ↑ Herman, Arthur. Freedom’s Forge: How American Business Produced Victory in World War II, pp. 9–11, 125–7, Random House, New York, NY, 2012. ISBN 978-1-4000-6964-4
  2. ↑ http://www.anb.org/articles/06/06-00452.html
  3. ↑ http://library.cqpress.com/cqresearcher/cqresrre1945092000
  4. ↑ Hugh E. Evans (2002). The Hidden Campaign: FDR’s Health and the 1944 Election. M.E. Sharpe. p. 125. ISBN 978-0-7656-0855-0. henry morgenthau first in line to presidency.
  5. ↑ https://www.geni.com/people/Henry-Morgenthau-Jr-U-S-Secretary-of-the-Treasury/6000000017826515650
  6. ↑ John Morton Blum, From the Morgenthau Diaries: Years of Crisis, 1928–1938. Vol. 1 (1959) p 74.
  7. ↑ http://www.mises.org/journals/qjae/pdf/qjae2_3_1.pdf
  8. ↑ https://web.archive.org/web/20091229174605/http://www.minneapolisfed.org/community_education/student/centralbankhistory/
  9. ↑ https://www.independent.co.uk/arts-entertainment/obituary-william-mcchesney-martin-1172986.html
  10. ↑ Repetto, Thomas (2004). The American Mafia: A History of Its Rise to Power. Henry Holt & Company. ISBN 978-0-8050-7210-5. LCCN 2003056736.
  11. ↑ https://web.archive.org/web/20130531235410/http://docs.fdrlibrary.marist.edu/psf/box31/t297a01.html
  12. ↑ http://journals.cambridge.org/action/displayAbstract?fromPage=online&aid=6326320
  13. ↑ http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,933072-1,00.html დაარქივებული 2013-05-21 საიტზე Wayback Machine.
  14. ↑ დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2013-08-26. ციტირების თარიღი: 2020-05-20.
  15. ↑ Beschloss, Michael (2002). The Conquerors: Roosevelt, Truman and the Destruction of Hitler’s Germany, 1941–1945. Simon & Schuster. ISBN 978-0-684-81027-0. LCCN 2002030331.
  16. ↑ დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2013-08-28. ციტირების თარიღი: 2020-05-20.
  17. ↑ https://en.wikipedia.org/wiki/Political_Research_Quarterly
  18. ↑ http://eprints.lse.ac.uk/736/1/Campaign_Harsh_Peace_History.pdf
  19. ↑ დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2017-02-25. ციტირების თარიღი: 2020-05-20.
  20. ↑ https://archive.org/details/rooseveltinretro00gunt Gunther, John (1950). Roosevelt in Retrospect. Harper & Brothers. pp. 102.
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ჰენრი_მორგენთაუ&oldid=4426003“-დან