ჰააფსალუს ციხესიმაგრე
ჰააფსალუს ციხე (ასევე Haapsalu საეპისკოპოსო ციხე, ესტ. : Haapsalu piiskopilinnus, ან უფრო მარტივად ეპისკოპოსის ციხე[1]) ციხე კათედრალით ჰააფსალუში, ესტონეთი, რომელიც დაარსდა მეცამეტე საუკუნეში, როგორც Ösel-Wiek-ის ეპისკოპოსის ადგილი [2][3]. ლეგენდის თანახმად, აგვისტოს სავსემთვარეობის დროს, ქალწულის გამოსახულება ჩნდება სამლოცველოს შიდა კედელზე.
ისტორია
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
1228 წელს რიგის მთავარეპისკოპოსმა, ალბერტმა, ჩამოაყალიბა ახალი ეპარქია, რომელიც შედგებოდა ლაენემაას, საარემაას და ჰიიუმაასგან და ეპისკოპოსად დანიშნა გოტფრიდი, დიუნამუნდის ცისტერციანის მონასტრის წინამძღვარი. პაპის ლეგატმა ვილჰელმ მოდენელმა ეს საზღვრები სამუდამოდ დააფიქსირა 1234 წელს. ოსელ-ვიეკის ეპისკოპოსის პირველი რეზიდენცია მდებარეობდა ლიჰულას ციხესიმაგრეში, სადაც ლივონიელი მახვილისორდენოსნების მიერ აშენდა ქვის ციხე. გავლენიან ორდენთან კონფლიქტის თავიდან აცილების მიზნით, ეპისკოპოსმა ეპარქიის რეზიდენცია პერონაში გადაიტანა, სადაც ათი წლის შემდეგ ლიტველებმა დაწვეს. ეპარქიის ახალი ცენტრი აირჩიეს ჰააფსალუში, სადაც აშენდა საეპისკოპოსო ციხესიმაგრე და ტაძარი. ციხის მშენებლობა გაგრძელდა სამი საუკუნის განმავლობაში.[2][3]
ციხესიმაგრე
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ციხესიმაგრის მშენებლობა, გაფართოება და რეკონსტრუქცია გაგრძელდა რამდენიმე საუკუნის განმავლობაში, არქიტექტურა შეიცვალა იარაღის განვითარების მიხედვით. სიმაგრემ მიაღწია საბოლოო ზომებს - ფართობი 30000 კვადრატულ მეტრზე მეტი, კედლის სისქე 1,2-დან 1,8 მეტრამდე (3,9 და 5,9 ფუტი) და მაქსიმალური სიმაღლე 10 მეტრზე მეტი (33 ფუტი) - ეპისკოპოს იოჰანეს IV კიეველის (1515-1547) მეფობის დროს. ციხის დასავლეთ მხარეს განთავსებულია მე-13 საუკუნით დათარიღებული 29 მეტრიანი (95 ფუტი) საგუშაგო კოშკი, რომელიც მოგვიანებით გამოიყენეს სამრეკლად. მოგვიანებით კედლები 15 მეტრამდე (49 ფუტი) გაიზარდა.
შიდა თხრილები, რომლებიც აშენდა ქვემეხებისთვის და თავშესაფრად დაბომბვისგან, თარიღდება ლივონის ომის (1558–1582 წწ.), რომლის დროსაც სიმაგრე ძლიერ დაზიანდა. მცირე ციხის კედლები და გარე სიმაგრეები ნაწილობრივ დანგრეული იყო.[2]
მე-17 საუკუნეში ციხე აღარ გამოიყენებოდა როგორც თავდაცვითი ნაგებობა შვედების მიერ, რომლებიც მართავდნენ შვედეთის ესტონეთის პროვინციას. 1710 წლის დიდი ჩრდილოეთ ომის დროს ესტონეთი დაეცა რუსეთის წინააღმდეგ. კედლები ნაწილობრივ დაინგრა, რის გამოც ციხე ფაქტობრივად ნანგრევებად აქცია.
წმინდა ნიკოლასის კათედრალი
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ჰააფსალუს საკათედრო ტაძარი იყო ოსელ-ვიეკის ეპისკოპოსის საკათედრო ტაძარი (ანუ მთავარი ეკლესია), სადაც მდებარეობდა ტახტი, ეპისკოპოსის ოფიციალური საყდარი. ეს არის ყველაზე დიდი ერთნავიანი ეკლესია ბალტიისპირეთის ქვეყნებში, თავისი 15,5 მეტრიანი (51 ფუტი) სიმაღლის სათავსოებით და 425 მ2 ფართობით (4,575 კვ. ფუტი).[2][3]
ეკლესიის პირველი წერილობითი ჩანაწერი არის ჰააფსალუს წესდება, სადაც ეპისკოპოსი ჰერმან I, ქალაქის დამაარსებელი, წერდა: „...1260 წელს აშენებული ეკლესია რომაულიდან გოთურ არქიტექტურაზე გარდამავალ პერიოდს განეკუთვნება. პირველს ახასიათებს პილასტრების კაპიტალის მცენარეული ორნამენტი, მეორეს კი სამვარსკვლავიანი (ასტეროიდი) სარდაფით. პორტალიც თავდაპირველად რომაული იყო - მრგვალ თაღზე მდებარე ვიმპერგს ჰქონდა ნიშა მფარველის ფიგურით. შიდა კედლები მხატვრობით იყო დაფარული, იატაკი შედგებოდა სასულიერო პირებისა და წარჩინებული დიდებულების საფლავის ქვებისგან. უნიკალური მრგვალი ნათლობის სამლოცველო აშენდა XIV საუკუნის მეორე ნახევარში.[2]
ლივონის ომის დროს ესტონეთი გახდა ლუთერანული შვედეთის სამეფოს ნაწილი. კათოლიკური გუმბათოვანი ეკლესია გახდა ეკლესია ლუთერანული კრებით და შემდეგ ეწოდა ციხე-სიმაგრის ეკლესია. 1625 წელს შვედეთის მეფემ გუსტავ II ადოლფმა მიჰყიდა ქალაქი ჰააფსალუ, ციხე და მიმდებარე ტერიტორია გრაფ იაკობ დე ლა გარდიეს, რომელიც გეგმავდა დანგრეული ციხესიმაგრის თანამედროვე ციხედ გადაქცევას. კონსულტანტად მოწვეული იყო ცნობილი მოქანდაკე და მშენებელი არენტ პასერი.[4]
1688 წლის 23 მარტს ტაძრის სპილენძის ფურცლოვანი სახურავი ხანძრის შედეგად განადგურდა, მაგრამ ეკლესია შედარებით სწრაფად აღადგინეს. 1726 წელს ქარიშხალმა კვლავ გაანადგურა სახურავი. შემცირებულმა კრებამ ვერ შეძლო რემონტის საშუალება და გადავიდა ქალაქის ეკლესიაში. მე-19 საუკუნეში დაიწყო ნანგრევების რეკონსტრუქცია რომანტიული ციხის პარკად.[4]
1886–1889 წლებში ეკლესია განახლდა და აღადგინეს. დანგრეული რომაული სტილის პორტალი ფსევდოგოთური „საფეხურიანი პორტალით“ შეიცვალა, კედლის მხატვრობის შემორჩენილი ფრაგმენტები გადაიფარა და საფლავის ქვები ამოიღეს ეკლესიიდან. 1889 წლის 15 ოქტომბერს აღევლინა წმინდა ნიკოლოზისადმი მიძღვნილი პირველი წირვა.
1940 წელს საბჭოთა ოკუპაციამ გამოიწვია ეკლესიის დახურვა. მეორე მსოფლიო ომის დროს ღვთისმსახურება გაგრძელდა, მაგრამ 1944 წლის გაზაფხულზე ხულიგნები შეიჭრნენ ეკლესიაში და დაანგრიეს საკურთხეველი. 1946 წელს კრებამ საბჭოთა მთავრობას სთხოვა ტაძრის დაცულ ისტორიულ ძეგლად შეტანა, მაგრამ მათ არ გამოიჩინეს ტაძრის მიმართ ინტერესი. ეკლესია დაცარიელდა; გარკვეული პერიოდის განმავლობაში მას მარცვლეულის შესანახად იყენებდნენ და საცურაო აუზად გადაქცევის გეგმებიც კი შედგა.[4] 1992 წელს დედის დღეს, საბჭოთა ოკუპაციის დროს დაღუპული ესტონელი დედების ხსოვნისადმი მიძღვნილი დედის საკურთხეველი აკურთხეს. ღვთისმშობლისა და ბავშვის ქანდაკება დამზადებულია მოქანდაკე ჰილ პალმის მიერ.
ლეგენდა თეთრი ქალბატონის შესახებ
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]აგვისტოს სავსე მთვარის ღამეს, როგორც ამბობენ, სამლოცველოს შიდა კედელზე გამოსახულია ქალწულის, თეთრი ქალბატონის გამოსახულება.
ოსელ-ვიეკ ეპისკოპოსის დროს ყველა კანონიკს უნდა ეცხოვრა უბიწო და სათნო ცხოვრებით. მონასტრის წესების მიხედვით, საეპისკოპოსო ციხესიმაგრეში ქალების შესვლა სიკვდილის მუქარით აკრძალული იყო. ლეგენდა მოგვითხრობს, რომ მღვდელს შეუყვარდა ესტონელი გოგონა და მალულად შეიყვანა ქალწული ციხესიმაგრეში. იგი მგალობელ ბიჭად გადაცმული, დიდხანს იმალეფოდა. მაგრამ როდესაც ეპისკოპოსი კვლავ ეწვია ჰააფსალუს, ახალგაზრდა მომღერალმა მიიპყრო მისი ყურადღება და მან ბრძანა მომღერლის სქესის გამოძიება.[5]
გოგონას აღმოჩენისთანავე ეპისკოპოსმა მოიწვია თავისი კრება და გადაწყვიტა, რომ გოგონა სამლოცველოს კედელში ჩაესვათ, მღვდელი კი ციხეში, სადაც ის შიმშილით მოკვდებოდა. მშენებლებმა კედელში ღრუ დატოვეს და გოგონას პურის ნაჭერი და ფინჯანი წყალი დაუტოვეს. გარკვეული პერიოდის განმავლობაში მისი შეძახილი ისმოდა. მიუხედავად ამისა, ითვლება, რომ მისმა სულმა ვერ იპოვა სიმშვიდე და, შედეგად, იგი ჩნდება ბაპტისტერიის ფანჯარასთან, რათა მწუხარება მოახდინოს საყვარელ მამაკაცზე და დაამტკიცოს სიყვარულის უკვდავება.[2][5][6]
White Lady Days მუსიკალური ფესტივალი იმართება აგვისტოს სავსემთვარეობის დროს.[7]
სქოლიო
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- ↑ The Baltic coast, video by Free High-Quality Documentaries, on youtube.com. For Bishop's castle in Haapsalu, see 35'00 - 35'11.
- ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 Official home page of the castle. ციტირების თარიღი: 2007-09-28
- ↑ 3.0 3.1 3.2 Paras, Ülla (2003). Haapsalu Episcopal Castle & Dome Church. Haapsalu Tourism.
- ↑ 4.0 4.1 4.2 Dome Church of Haapsalu. ციტირების თარიღი: 2007-09-28
- ↑ 5.0 5.1 The White Lady on the window. ციტირების თარიღი: 2007-09-28
- ↑ The Immured Lady. ციტირების თარიღი: 2007-09-28
- ↑ The UBC Bulletin 1/00. ციტირების თარიღი: 2007-09-28
გარე ბმულები
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- Official home page (in Estonian and English)
- Haapsalu Castle in Castles. Castles of Europe. ციტირების თარიღი: 2014-03-09
- The Association of Castles and Museums around the Baltic Sea