ჯურჯენები

ჯურჯენი მებრძოლი. გვიანი მინი.

ჯურჯენები (ნიუჯები, ნიუჯენი, ჩინ. ტრად. 女眞, გამარტ. 女真, ფინინი: nǚzhēn) — შუა საუკუნეების ტუნგუსური წარმოშობის ტომები. ცხოვრობდნენ მანჯურიის, ამურისპირეთის, პრიმორიესა და კორეის ჩრდილოეთი ნაწილის ტერიტორიაზე; ლაპარაკობდნენ ჯურჯენულ ენაზე. მათი ეთნოგენეზი, სავარაუდოდ, დაკავშირებულია მოხეს ჯგუფებთან. ჯურჯენებისათვის დამახასიათებელი იყო ნახევრად მომთაბარე მეურნეობა, მნიშვნელოვან როლს თამაშობდა ციხესიმაგრეები. ჩინურ წყაროებში ტერმინი „ჯურჯენები“ VI–VII საუკუნეებში გაჩნდა; X საუკუნემდე დამოუკიდებლები იყვნენ, ურთიერთობა ჰქონდათ ჩინეთთან და კორეასთან. X საუკუნეში კიდანთა იმპერიის — ლიაოს მიერ ჯურჯენთა დამორჩილების შემდეგ რეგიონის ტუნგუსურენოვანი ხალხების აღმნიშვნელი გახდა. 1114 წელს ჯურჯენები აჯანყდნენ აგუდას ხელმძღვანელობით და საკუთარი სახელმწიფო ე. წ. ოქროს სახელმწიფო (ძინი) დააარსეს, 1119 წელს შემოიღეს ჯურჯენული დამწერლობა (იხ. აგრ. ჯურჯენული სტელები). ძინის არსებობის პერიოდში ბევრი ჯურჯენი ჩრდილოეთ ჩინეთში გადასახლდა და ჩინელებთან ასიმილირდნენ; მცირე რაოდენობით ჩრდილოელ ჯურჯენებსაც შეეხოთ ასიმილაცია. ძინის დაცემის შემდეგ ჯურჯენებმა მონღოლთა სამსახურში გადასვლა დაიწყეს, ზოგიერთმა მათგანმა იუანის იმპერიის მნიშვნელოვანი თანამდებობა დაიკავა; ამ დროს კვლავ დაიშალნენ რამდენიმე ტომობრივ ჯგუფად; ჩრდილოელები ტომობრივ ორგანიზაციას დაუბრუნდნენ. მინის ეპოქაში სამხრეთელი ჯურჯენები ხშირად იყვნენ დამოკიდებულები კორეასა და ჩინეთზე; მათ მეურნეობაში მნიშვნელოვან როლს თამაშობდა ცხენების მოშენება ჩინეთში გასაყიდად. XVI საუკუნის ბოლოს დაიწყო ჯურჯენთა გაერთიანების პროცესი გიოროს საგვარეულოს ხელისუფლების ქვეშ ნურხაცის მეთაურობით, რომელმაც საკუთარი, ძიანჯოუს ტომები სხვა ტომებთან გააერთიანა (1583–1625). 1635 წელს ეთნონიმი „ჯურჯენები“ ოფიციალურად შეიცვალა „მანჯურიელებით“ (შესაძლოა, ჯურჯენთა ნაწილის ყოფილი თვითსახელწოდებით). მანჯურიელთა ცინის იმპერია XVIII საუკუნის ბოლოსკენ მსოფლიოს ერთ-ერთი უმსხვილესი სახელმწიფო იყო. ჯურჯენთა უმრავლესობა ჩინეთში გადასახლდა; ამურისპირეთის ჯურჯენების უმრავლესობა, რომლებიც ნადირობით, თევზაობითა და მეირმეობით ირჩენდნენ თავს, განადგურდნენ რუსეთის მიერ ციმბირის ათვისების დროს. XIX–XX საუკუნისათვის ჯურჯენები ასიმილირდნენ, მათ შთამომავლებს განეკუთვნებიან მანჯურიელები და სიბო, აგრეთვე ევენკები და უდეგეელები.

ლიტერატურა

• Воробьев М. В. Чжурчжэни и государство Цзинь. М., 1975;
• Медведев В. Е. Культура амурских чжурчжэней. Новосиб., 1977;
• The Cambridge history of China. Camb., 1994. Vol. 6;
• История Золотой империи. Новосиб., 1998;
• Певнов А. М. Чтение чжурчжэньских письмен. СПб., 2004;
• Дьякова О. В. Военное зодчество Центрального Сихотэ-Алиня... М., 2009;
• Дмитриев С. В. ЧЖУРЧЖЭНИ // Большая российская энциклопедия. т. 34. — М., 2017. — стр. 562.