ჯემინი (კოსმოსური პროგრამა)

პროგრამა ჯემინის ლოგო

ჯემინი (ინგლ. Gemini — „ტყუპები“; 1961-1966) — დედამიწისირგვლივი ფრენისთვის განკუთვნილი ამერიკული ორადგილიანი კოსმოსური ხომალდების სერიის, აგრეთვე მათი დამზადებისა და გაშვების პროგრამის სახელწოდება. ჯემინის მასა შეადგენდა 3.2-დან 3.8 ტ-მდე. იგი შედგებოდა ჰერმეტული კაფსულისაგან, რომლის დიამეტრია 2.2 მ, ხოლო სიგრძე 5.7 მ (თავსდება 2 ასტრონავტი) და არაჰერმეტული ნაკვეთურისაგან (რომელშიც არის მოწყობილობა და სამუხრუჭო ძრავები), კაფსულს შეეძლო მანევრირება სხვა კოსმოსურ აპარატებთან მიახლოებისათვის. სიცოცხლის უზრუნველმყოფი სისტემა 14 დღეღამისთვის იყო გაანგარიშებული. ხომალდს შეეძლო მხოლოდ წყალზე დაშვება. პირველი ფრენა ჯემინი 3-ით განხორციელდა 1965 წელს, შემდეგ გაუშვეს ამ სერიის კიდევ 9 ხომალდი, რომელთა ფრენის დროს განხორციელდა ასტრონავტთა გამოსვლა ხომალდებიდან, ხომალდთა ურთიერთდაახლოება, დაახლოება სპეციალურ სამიზნესთან და სხვა.

პილოტირებადი ფრენები

ჯემინი 3

ფრენა განხორციელდა 1965 წლის 23 მარტს.

ეკიპაჟი: ვ. გრისომი, ჯ. იანგი.

ფრენის ხანგრძლივობა: 4 საათი 48 წუთი.

პირველი პილოტირებული ფრენა პროგრამა ჯემინის ფარგლებში. პირველი ორბიტალური მანევრი, რომელიც შესრულდა პილოტირებული აპარატის მიერ. კაფსულის აეროდინამიკური მახასიათებლები მნიშვნელოვნად განსხვავდებოდა წინასწარი გამოთვლებისაგან და ხომალდი ჩამოფრინდა დაგეგმილი ადგილიდან მნიშვნელოვანი მანძილით შორს.

ჯემინი 4

ფრენა განხორციელდა 1965 წლის 3 ივნისს.

ეკიპაჟი: ჯ. მაკდივიტი, ე. უაიტი.

ფრენის ხანგრძლივობა: 4 დღე 2 საათი.

ამერიკელი ასტრონავტის (ედვარდ უაიტის) ღია კოსმოსში პირველი გასვლა (ხანგრძლივობა: 22 წუთი). ორბიტაზე შეპირაპირების პირველი მცდელობა (მესამე საფეხურთან). ფრენის დროს ჩატარდა სამეცნიერო ექსპერიმენტები და განხორციელდა დედამიწის ფოტოგრაფირება. კომპიუტერული პროგრამული უზრუნველყოფის გაუმართაობის შედეგად კონტროლირებადი დაშვების ნაცვლად განხორციელდა ბალისტიკური დაშვება.

ჯემინი 5

ფრენა განხორციელდა 1965 წლის 21 აგვისტოს.

ეკიპაჟი: გ. კუპერი, ჩ. კონრადი.

ფრენის ხანგრძლივობა: 7 დღე 23 საათი.

ფრენის ხანგრძლივობის პირველი რეკორდი დაამყარეს ამერიკელმა ასტრონავტებმა. საწვავის უჯრედში წნევის დაქვეითების გამო სამიზნესთან მიახლოება ვერ მოხერხდა. ფრენას ართულებდა სხვადასხვა პრობლემები, მათ შორის მანევრირება და შემართული ძრავები. თუმცა, ეკიპაჟმა 17 დაგეგმილი ექსპერიმენტიდან 16 დაასრულა. კომპიუტერში შეყვანილი არასწორი ინფორმაციის გამო გემი დაეშვა გამოთვლილი კოორდინატიდან 120 კმ მანძილზე.

ჯემინი 7

ფრენა განხორციელდა 1965 წლის 4 დეკემბერს.

ეკიპაჟი: ფ. ბორმანი, ჯ. ლოველი.

ფრენის ხანგრძლივობა: 13 დღე 19 საათი.

ფრენის ხანგრძლივობის რეკორდი. ორი კოსმოსური ხომალდის პირველი დაახლოება (90-0.3 მეტრის მანძილზე). ფრენის პროგრამა მოიცავდა არაერთ სამედიცინო ექსპერიმენტს, ასევე დაახლოება ჯემინი 6A-თან. ფრენის პროგრამა წარმატებით განხორციელდა. ფრენის შედეგმა დაადასტურა ადამიანის დიდი ხნის განმავლობაში უწონად მდგომარეობაში ყოფნის შესაძლებლობა.

ჯემინი 6A

ფრენა განხორციელდა 1965 წლის 15 დეკემბერს.

ეკიპაჟი: უ. შირა, ტ. სტეფორდი.

ფრენის ხანგრძლივობა: 1 დღე 2 საათი.

ორი კოსმოსური აპარატის პირველი დაახლოება. თავდაპირველად, ფრენის მთავარი მიზანი იყო დაახლოება და შეპირაპირება აჯენა VI სამიზნესთან. თუმცა, მას შემდეგ, რაც აჯენა აფეთქდა გაშვებისას, შემუშავდა ალტერნატიული გეგმა: დაახლეობა პილოტირებულ ჯემინი 7-თან. პირველი დაწყების მცდელობისას, გაუმართავი სენსორის გამო, კომპიუტერმა ძრავები ჩართვისთანავე გამორთო. შირამ, წესების საწინააღმდეგოდ, გადაწყვიტა არ განეხორციელებინა კატაპულტირება. მეორე (წარმატებული) გაშვება მოხდა სამი დღის შემდეგ. ჯემინი 7-თან მიახლოების შემდეგ, ორივე ხომალდმა შეასრულა მანევრები სამ ორბიტალურ წრეზე, ერთმანეთისგან 90-0.3 მეტრამდე დაშორებით.

ჯემინი 8

ფრენა განხორციელდა 1966 წლის 16 მარტს.

ეკიპაჟი: ნ. არმსტრონგი, დ. სკოტი.3

ფრენის ხანგრძლივობა: 10 საათი 41 წუთი.

ორი კოსმოსური ხომალდის პირველი შეპირაპირება. წარმატებული დაახლოებისა და აჯენა VIII სამიზნეთან შეპირაპირების შემდეგ მალევე, ხომალდის ორიენტაციის ერთ-ერთი ძრავა თვითნებურად ჩართო. შედეგად, დაიწყო ჯემინი-აჯენის მზარდი ბრუნვა. ეკიპაჟი იძულებული გახდა ხომალდი აჯენიდან ჩაეხსნა. განბლოკვის შემდეგ, ბრუნვის სიჩქარე გაიზარდა 1 ბრ/წმ-მდე. გონების დაკარგვის ზღვართან მიახლოებისას (3.5 g-ძალის პირობებში), არმსტრონგმა მოახერხა ორიენტაციის ძრავების გამორთვა, დასაშვები ძრავების ხელით ჩართვა და ბრუნვის ჩახშობა. საკონტროლო ცენტრმა გადაწყვიტა ფრენის ადრე შეწყვეტა და ხომალდი წარმატებით დაეშვა წყნარ ოკეანეში.

ჯემინი 9A

ფრენა განხორციელდა 1966 წლის 3 ივნისს.

ეკიპაჟი: ტ. სტეფორდი, ი. სერნანი.

ფრენის ხანგრძლივობა: 3 დღე 15 წუთი.

სამიზნე აჯენა IX-ის რაკეტა-მატარებელზე ავარიის გამო ფრენა გადაიდო და გამოყენებული იქნა ალტერნატიული ADTA სამიზნე. ფრენის დროს წარმატებით იქნა გამოცდილი ორბიტალური დაახლოების რამდენიმე მეთოდი, მაგრამ რიგი მიზეზების გამო შეუძლებელი გახადა მასთან შეერთება. გარე კოსმოსში გასვლა მოიცავდა რეაქტიული კოსტიუმის გამოყენებით რიგი მანევრების შესრულებას. თუმცა, გასვლის პროცესში სერნანი სერიოზულ სირთულეებს წააწყდა: ოპერაციები ნულოვანი გრავიტაციით უფრო რთული აღმოჩნდა, ვიდრე მოსალოდნელი იყო. გარდა ამისა, კოსმოსური კოსტუმის მინამ დაბინდვა დაიწყო და ხილვადობა შეზღუდული იყო. რაკეტის შეერთების დროისთვის სერნანი უკიდურესად დაღლილი იყო და გადაწყდა გასვლის დროზე ადრე შეწყვეტა. გარე კოსმოსში ყოფნის ხანგრძლივობა იყო 2 საათი 8 წუთი.

ჯემინი 10

ფრენა განხორციელდა 1966 წლის 18 ივლისს.

ეკიპაჟი: ჯ. იანგი, მ. კოლინზი.

ფრენის ხანგრძლივობა: 2 დღე 22 საათი 48 წუთი.

განხორციელდა შეპირაპირება აჯენა X სამიზნესთან. აჯენის ძრავების დახმარებით განხორციელდა გადასვლა უფრო მაღალ ორბიტაზე აჯენა VIII სამიზნესთან მიახლოების მიზნით. განხორციელდა გარე კოსმოსში გასვლა და ჩატარდა სამეცნიერო ექსპერიმენტები. აჯენა VIII-ის მიახლოების შემდეგ 3 მეტრზე, კოლინზმა მეორე გასვლა განახორციელა გარე კოსმოსში, მიფრინდა აჯენასთან, მიამაგრა და აიღო სამიზნე სხეულზე დამაგრებული ნიმუში. ამ დროის განმავლობაში იანგი ინარჩუნებდა ჯემინი 10-ის პოზიციას აჯენასთან მიმართებაში უცვლელად.

ჯემინი 11

ფრენა განხორციელდა 1966 წლის 12 სექტემბერს.

ეკიპაჟი: ჩ. კონრადი, რ. გორდონი.

ფრენის ხანგრძლივობა: 2 დღე 23 საათი 17 წუთი.

მიუახლოვდა აჯენა XI სამიზნეს პირველ წრეზე. შეპირაპირების შემდეგ, გორდონმა გარე კოსმოსში გასვლა შეასრულა, რომლის დროსაც მან კაბელი დაამაგრა აჯენის კორპუსთან. ასტრონავტის სწრაფი დაღლილობის გამო გარე გასვლა მალე შეწყდა. ჩატარდა ექსპერიმენტი ხელოვნური გრავიტაციის შესაქმნელად: კაბელით დაკავშირებული ჯემინი-აჯენი გარკვეული დროით ბრუნავდა. შემდეგ, აჯენის ძრავების გამოყენებით აპარატების ხელახალი შეპირაპირების შემდეგ, ორბიტის აპოგეა გაიზარდა რეკორდულ სიმაღლეზე: 1372 კმ. ფრენის დროს ჩატარდა მრავალი ექსპერიმენტი. განხორციელდა პირველი დაშვება ავტომატურ რეჟიმში.

ჯემინი 12

ფრენა განხორციელდა 1966 წლის 11 ნოემბერს.

ეკიპაჟი: ჯ. ლოველი, ე. ოლდრინი.

ფრენის ხანგრძლივობა: 3 დღე 22 საათი 34 წუთი.

სამიზნე აჯენა XII სამიზნეზე მიახლოებისას რადარი მწყობრიდან გამოვიდა და შემდგომი მიახლოება განხორციელდა იმ მეთოდის გამოყენებით, რომელიც შეადგენდა ოლდრინის სადოქტორო დისერტაციას MIT-ში. აჯენას მთავარ ძრავთან დაკავშირებული პრობლემების გამო, მაღალი აპოგეის ორბიტაზე გადასვლა გაუქმდა. ოლდრინმა შეასრულა გარე კოსმოსში უაღრესად წარმატებული გასვლა, რომლის დროსაც მან გამოიყენა თავისი უნარები გადაადგილებისა და სხვადასხვა დავალების შესრულებისას და ასევე მიამაგრა კაბელი აჯენის კორპუსზე. გასვლის ხანგრძლივობა იყო 2 საათი 20 წუთი. მიმაგრებული კაბელის გამოყენებით განხორციელდა ჯემინი-აჯენის გრავიტაციული სტაბილიზაცია. ფრენის დროს ჩატარდა არაერთი ექსპერიმენტი. ხომალდი ავტომატურად დაეშვა დედამიწაზე.

ლიტერატურა

• ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 11, თბ., 1987. — გვ. 553.
• Сыромятников В. С. 100 рассказов о стыковке и о других приключениях в космосе и на Земле. — М.: Логос, 2008. — 567 с. — ISBN 5940102263.
• Янулевич Э. М. Программа «Джемини». — 1967. — 230 с. — 500 экз. Обзор материалов печати