ხახულის ხატი
სტატიის |
ხახულის კარედი
|
|
 ტრიპტიქონი |
|
|
ძირითადი ინფორმაცია
|
|
| ხატწერის ტიპი | აგიოსორიტისა |
| ხატის ზომა | 2X1.47 მ |
| შენახვის ადგილი | საქართველოს ხელოვნების მუზეუმი |
ხახულის ღვთისმშობლის ხატი (ტრიპტიქონი) ქართული დეკორაციული ხელოვნების თვალსაჩინო ნიმუშია. ხატის სახელწოდება მომდინარეობს ხახულის მონასტრის სახელწოდებიდან (დღესდღეობით მდებარეობს თურქეთის ტერიტორიაზე).
სექციების სია
ისტორია[რედაქტირება]
ხატი რამდენჯერმა იქნა შესწავლილი და გამოკვლეული. მათგან გამოირჩევა ნ. პ. კონდაკოვისა და დ. პ. გორდეევის კვლევა. სხვა მეცნიერთა კვლევა მხოლოდ დანამატია ამ ორი მეცნიერის კვლევისა და აღწერის ფონზე.
ხახულის ტრიპტიკონის ორივე ფრთის ქვედა ნაწილში ძველქართული წარწერაა რომელიც გვაუწყებს რომ მეფე დემეტრე I-მა, რომელიც იყო დავით აღმაშენებელის ძე შეამკო ხახულის ღვთისმშობლის ხატი მინანქრებიანი კიდობნით. ცნობილია რომ თურქ-სელჩუკების შემოსევების დროს (1106-1125) დავით აღმაშენებელმა ხახულის ხატის შენარჩუნების მიზნით ის გელათის მონასტერში გადააბრძანა. ხახულის ღვთისმშობლის ხატი პირველად 1650 წელს რუსეთის ელჩებმა ტოლოჩანოვმა და იევლევმა ასე აღწერეს:
 |
„ყოვლად წმინდა ღვთისმშობლის ხატი, წელზევით გამოსახული, ხელებგაწვდენილი უფლისა მიმართ ისე, როგორც იწერება ვედრებაში. ძვირფასად შემკული და გასაოცარი.“
|
1859 წელს გელათის მონასტერი გაძარცვეს და გაიტაცეს ხახულის ღვთისმშობლის მინანქრის ხატი. 1932 წელს გელათის მონასტრის არქივში მიკვლეული იქნა აკვარელით შესრულებილი ხატის მოჭედილობის ესკიზი, რომელიც ქ. ქუთაისის გუბერნატორის, ლევაშოვის დაკვეთით მონასტრის გაძარცვამდე შეუსრულებია არქიტექტორ ვასილევს. 1863 წელს ოქრომჭედელმა საზიკოვმა ესკიზის მიხედვით დაამზადა ახალი ხატის მოჭედილობა, რომელიც შეწირულ იქნა გელათის მონასტერს ლევაშოვის მიერ 1865 წელს. გატაცებული ღვთისმშობლის ხატი როგორც ამას ნ. პ. კონდაკოვი მოწმობს მოხვდა მ. პ. ბოტკინის კოლექციაში, რომელიც 1923 წელს რსფსრ ხელმძღვანელი ორგანოს დადგენილებით დაუბრუნდა საქართველოს. ვედრების მინანქრის ხატიდან შემორჩენილია მხოლოდ ღვთისმშობლის სახე და ხელები. 1952 წლამდე ინახებოდა გელათის მონასტერში. ამჟამად კი საქართველოს ხელოვნების მუზეუმის საგანძურშია დაცული.
აღწერა[რედაქტირება]
ხახულის კარედი გამოირჩევა თავისი რთული შემადგენლობით - ჭედურობა, სხვადასხვა დროისა და სტილის ტიხრული მინანქარები, ტვიფრული ქვები.
ჭედურობა[რედაქტირება]
მთელი ხატი დაფარულია მდიდრულად ორნამენტირებული ჭედური ფურცლებით. შუა ნაწილის ჭედურობა შესრულებულია ბაჯაღლო ოქროს ფურცელზე. გვერდითი ფრთებისა კი - ცხელი წესით მოოქროვილ ოქროსა და ვერცლხლის შენადნობზე. ხახულის ხატის მოჭედილობა დღემდე უცვლელი სახით არის მოღწეული. გაშლილი კარედის ზომაა - (2X1,47 მ), ცალკე ფრთებისა კი - (1,15X0,52 მ). ხახულის კარედის ცენტრში მოთავსებულია ღვთისმშობლის ვედრების ხატი - ”დეისუსი” (54X41 სმ). მთელი კარედის ფონი მორთულია ჭედური ფოთლოვანი ორნამენტებით. ორნამენტი ზევით მიმართული მცენარეული ყლორტებითაა წარმოდგენილი, იშლება მთელ ზედაპირზე და ქმნის დეკორატიულ ხვეულებს. ყოველ ხვეულში ჩასმულია რელიეფური მრავალფურცელა. კარედის მოჭედილობის ერთიანი ჩანაფიქრისდა მიუხედავად სამივე ნაწილის ჭედურობის მანერა განსხვავდება, რაც მიგვანიშნებს იმაზე რომ ტრიპტიქონის მოჭედილობაზე მუშაობდა სამი სხვადასხვა ოსტატი. ხახულის ტრიპტიქონის ჭედურობის ორნამენტული მოტივი შედგება 11-12 საუკუნეებში ქართული ჭედური ხელოვნებისათვის კარგად ცნობილი ცალკეული ელემენტებისაგან, რაც მიგვანიშნებს იმაზე რომ კარედის ხატის ჭედურობა წარმოქმნილია ძველი ტრადიციების მქონე ქართულ მხატვრულ წრეში.
ტიხრული მინანქარი[რედაქტირება]
ოქროს ფუძეზე დამზადებული მინანქრების ხელოვნებას სამართლიანად მიიჩნევენ ძველი ქართული მხატვრული ხელოვნების მწვერვალად. ოქროს ფურცელზე შესრულებული ტიხრული მინანქარი შემოგვრჩა ცალკე ხატებსა და მინანქრის მედალიონების სახით, რომლებიც ამკობენ ძველი ხატების მოჭედილობებს, ჯვრებს, ხელნაწერტა ყდაჭედილებს, პანაღიეებს, სანაწილებს და სხვა. ნ.პ. კონდაკოვი იყო იმ პიონერთაგანი რომელმაც საგანგებოდ შეისწავლა ხახულის ხატის ტიხრული მინანქარი.
მედალიონები[რედაქტირება]
ჯვრები[რედაქტირება]
ძვირფასი ქვები[რედაქტირება]
სქოლიო[რედაქტირება]
-
XIX საუკუნეში ერმაკოვის მიერ გადაღებული ხახულის ხატი.
ინერნეტ რესურსები[რედაქტირება]
