ცენტრალური ნერვული სისტემა

ცენტრალური ნერვული სისტემა — ადამიანისა და ცხოველების ნერვული სისტემის ძირითადი ნაწილი, რომელიც წარმოდგენილია ნეირონების გროვებითა და მათი მორჩებით უხერხემლო ცხოველებში იგი გვევლინება განგლიონების, ხოლო ხერხემლიანებსა და ადამიანებში – ხერხემლის არხსა და თავის ქალაში მოთავსებულ ზურგისა და თავის ტვინის სახით.

ცენტრალური ნერვული სისტემის ფუნქციებია ყველა ორგანოსა და ქსოვილში მოთავსებული რეცეპტორების გაღიზიანებით აღმოცენებული აფერენტული (ცენტრისკენული) იმპულსების აღქმა, ამ გაღიზიანებათა ანალიზი და სინთეზი და შედეგად ეფერენტულ (ცენტრიდანულ) იმპულსთა ნაკადების ფორმირება, რომლებიც იწვევენ ან აკნინებენ პერიფერიულ ორგანოთა (კუნთები, ჯირკვლები, სისხლძარღვები) მოქმედებას ან განაპირობებენ მათი ტონუსური მდგომარეობის შენარჩუნებას.

ცენტრალური ნერვული სისტემის სხვადასხვა ნაწილს სხვადასხვა ფუნქცია აქვს ზურგის მოგრძო, შუა, შუამდებარე ტვინი და ნათხემი არეგულირებენ ძირითადად ორგანიზმის ცალკეულ ორგანოთა და მათი სისტემების მოქმედებას, ამყარებენ მათ შორის კავშირს და ურთიერთქმედებას უზრუნველყოფენ ორგანიზმის ერთიანობას და მისის მოქმედების მთლიანობას, ხოლო ცენტრალური ნერვული სისტემის უმაღლესი განყოფილება – თავის ტვინის დიდი ნახევარსფეროების ქერქი და უახლოესი ქერქქვეშა მწარმონაქმნები ძირითადად არეგულირებენ ორგანიზმის, როგორც მთლიანის, კავშირსა და ურთიერთქმედებას გარე სამყაროსთან – ქცევას მისი მოთხოვნილებისა და გარე სამყაროს პირობების შესატყვისად. სხვადასხვა ორგანოთა სისტემის მოქმედების კონტროლის სიზუსტეს უზრუნველყოფს ორმხრივი წრიული კავშირი ცენტრალური ნერვული სისტემის ნერვულ ცენტრებსა და პერიფერიულ ორგანოებს შორის. ყოველი მოქმედების გამოვლინებას თან ახლავს მომუშავე ორგანოების რეცეპტორებში აფერენტული იმპულსების აღმოცენება, რომელიც უკუკავშირით აცნობენ ცენტრალური ნერვული სისტემას ამ მოქმედების შედეგს.

ნერვული სისტემის ძირითად სტრუქტურულ ელემენტს წარმოადგენს ნეირონი ნეირონის აგზნება სხეულიდან აქსონის გზით გამოდის და სხვა ნეირონებზე ან მომუშავე ორგანოებზე გადადის ცენტრალური ნერვული სისტემაში ნეირონთა სხეულები თავმოყრილია დიდი ნახევარსფეროების ქერქქვეშა წარმონაქმნების ტვინის ღეროს, ნათხემისა და ზურგის ტვინის რუს სნივთიერებაში მიელინით დაფარული ნეირონის მორჩები კი შეადგენენ ცენტრალური ნერვული სისტემის თეთრ ნივთიერებას.

ცენტრალური ნერვული სისტემა სხეულთან დაკავშირებულია თავისა და ზურგის ტვინის პერიფერიული ნერვებით. ჩვეულებრივ ნერვი შეიცავს აფერენტულ და ეფერენტულ ბოჭკოებს. აფერენტული და ეფერენტული ნეირონები ერთმანეთთან ამყარებენ კონტაქტებს და ქმნიან უმარტივეს – ორნეირონიან რეფლექსურ რკალს, რომლითაც რეცეპტორიდან მოსული ნერვული იმპულსი ცენტრალური ნერვული სისტემის გავლით ეფექტორულ ორგანოს გადაეცემა. ასეთი გზით განხორციელებულ რეაქციას ეწოდება რეფლექსი, მაგრამ ასეთი რეფ ლექსი ძლიერ მარტივია. როგორც წესი, აფერენტულ და ეფერენტულ ნეირონებს შორის ჩართულია შუამდებარე ნეირონები, ე. წ. ინტერნეირონები; ასე რომ, საქმე გვაქვს უმთავრესად მრავალნეირონიან რეფლექსურ რკალთან და მათი გზით განხორციელებულ შედარებით რთულ რეფლექსურ რეაქციებთან. თვით ცენტრალური ნერვული სისტემაში კავშირი მყარდება აფერენტული, ეფერენტული და შუამდებარე ნეირონების მორჩებით.

ცენტრალური ნერვული სისტემა შეიცავს აგრეთვე წეიროგლიას — ქსოვილს, რომელიც ასრულებს საყრდენ ფუნქციას და მონაწილეობს ნერგულ უჯრედთა მეტაბოლიზმში.

რეფლექსური პრინციპი

ცენტრალური ნერვული სისტემის მუშაობის ძირითად პრინციპადაა აღიარებული. ამ თვალთახედვით შეისწავლეს დიდი ნახევარსფეროების ქვეშ მოთავსებული ნერვული სტრუქტურების რეფლექსური მოქმედება. გამოვლინდა მათი მოქმედების ზოგადი კანონზომიერებანი და ამ მოქმედების შეგუებითი ხასიათი, სპეციალური კერძო თავისებურებანი ცენტრალური ნერვული სისტემის სხვადასხვა განყოფილების მოქმედებაში.

XIX საუკუნის II ნახევარში ი. სეჩენოვმა გამოთქვა აზრი, რომ ცენტრალური ნერვული სისტემის უმაღლესი განყოფილების — დიდი ნახევარსფეროების ქერქისა და უახლოესი ქერქქვეშა სტრუქტურების მოქმედებაც, კერძოდ, ფსიქოლოგიური მოქმედებაც, რეფლექსური ბუნებისაა. ამის თანახმად, ი. პავლოვმა, თეორ და ექსპერიმენტული გამოკვლევების საფუძველზე შექმნა მოძღვრება უმაღლესი ნერვული მოქმედების შესახებ მან დაადგინა, რომ ცენტრალური ნერვული სისტემის უმაღლესი განყოფილების – დიდი ნახევარსფეროების ქერქის საშუალებით განხორციელებული რეფლექსები უმაღლეს ცხოველებში ფორმირდებიან ცხოველის ორგანიზმის ინდივიდუალური განვითარების პროცესში. თანდაყოლილი უპირობო რეფლექსებისაგან განსხვავებით, ი. პავლოვმა მათ პირობითი რეფლექსები უწოდა.

ყველა ხერხემლიან და მრავალ უხერხემლო ცხოველში ნეირონის მორჩი – აქსონი ქმნის მრავალ განშტოებას, ხოლო მეორე ნეირონის სხეულზე, დენდრიტებსა და აქსონის საბოლოო განშტოებაზე – ტერმინალიებზე – ქმნის დაბოლოებებს სინაფსების სახით (შესაბამისად აქსო-სომატურ, აქსო-დენდრიტულ და აქსო-აქსონურ სინაფსებს) ერთმა აქსონმა მრავალ ნეირონზე შეიძლება შექმნას 10 ათმდე სინაფსი.

ნერვულ დაბოლოებებში გამომუშავებული და აქ ბუშტუკების სახით დაგროვილი მედიატორი ნერვული იმპულსის საშუალებით შეიტყორცნება სინაფსურ ნაპრალში, რომლის სიგანე არ აღემატება 200A°. აქ იგი 0.3–0.5 მლს-ის განმავლობაში დიფუნდირებს პოსტსინაფსურ მემბრანაში და ურთიერთმოქმედებს მის გარკვეულ ცილოვან-ლიპიდური ბუნების კომპლექსთან, რის გამოც დროებით ხდება პოსტსინაფსური მემბრანის განვლადობის გაზრდა ნატრიუმის იონისათვის. ამას მოსდევს პოსტსინაფსური მემბრანის დეპოლარიზაცია და ე. წ პოსტსინაფსური ამგზნები პოტენციალის აღმოცენება, თუ ამ პოტენციალის სიდიდემ კრიტიკულ დონეს მიაღწია, მაშინ აღმოცენდება გავრცელებადი აგზნება–მოქმედების ანუ წვეტიანი პოტენციალი. მედიატორის ბუნება ჯერ კარგად არ არის დადგენილი, მხოლოდ აცეტილქოლინი და გლუტამინმჟავა შეიძლება ჩაითვალოს ზურგისა და თავის ტვინში ამგზნებ მედიატორად.

შემაკავებელ სინაფსებში მედიატორი, მაგალითად, გამა-ამინოერბომჟავა იწვევს ნატრიუმისადმი მემბრანის განვლადობის შეზღუდვას და ამის გამო ვითარდება ჰიპერპოლარიზაცია, რომელიც შემაკავებელ ფუნქციას ასრულებს. ამ ჰიპერპოლარიზაციას შვმაკავებელ პოსტსინაფსურ პოტენციალს უწოდებენ. რეფლექსურ რკალში აგზნება რიტმული იმპულსების სახით ვრცელდება ერთი მიმართულებით – რეცეპტორული აპარატიდან აფერენტული წერვით აგზნება აღწევს ტვინში და გადაეცემა ეფერენტულ ნეირონს, ხოლო ამ უკანასკნელით — პერიფერიულ მომუშავე ორგანოს (ბელმაჟანდის კანონი).

რეფლექსური რკალის ცენტრალური ნაწილი

ი. პავლოვის თანახმად, ნერვული ცენტრი (ნც) არის ცენტრალური ნერვული სისტემის სხვადასხვა განყოფილებაში განლაგებულ ნერვულ ელემენტთა ერთობლიობა, რომლებიც ქმნიან ერთიან სისტემას და არეგულირებენ ორგანიზმის გარკვეულ ფუნქციას.

თავისი ფიზიოლოგიური თვისებებით ნც-ს ახასიათებს ერთმხრივი გამტარებლობა, სინაფსური დაყოვნება (გავრცელების სიჩქარის შემცირება), რაც განსაზღვრავს რეფლექსის ფარული პერიოდის ხანგრძლივობას, აგზნებათს სუმაცია (სუსტ არაეფექტურ გაღიზიანებათა განმეორებისას ისინი ეფექტური ხდებიან), გაადვილება, აგზნების რიტმის ტრანსფორმაცია (ტვინში შესულ ერთ იმპულსს ცენტრი უპასუხებს იმპულსთა დასტით), რიტმის შემცირება, შეკავება, ოკლუზია და სხვა. ეს თავისებურება განპირობებულია სინაფსების დენდრიტებისა და ნეირონთა სხეულების თვისებებით.

1862 წელს ი. სეჩენოვმა ცენტრალური ნერვული სისტემაში აღმოაჩინა აგზნების საწინააღმდეგო შეკავების პროცესი. შემდგომში მრავალმა მკვლევარმა აღწერა ცენტრალური შეკავების სხვადასხვა გამოვლინება და შეკავება, როგორც ფიზიოლ. პროცესი, საყოველთაოდ აღიარეს, ამასთანავე, დაადგინეს, რომ შეკავების პროცესს უმნიშვნელოვანესი როლი ეკუთვნის ცენტრალური ნერვული სისტემის ყოველი ნაწილის მოქმედებაში. იგი მონაწილეობს თითოეული რეფლექსური აქტის განხორციელებაში. შეუძლებელია, მაგალითად, ჩონჩხის კუნთების კოორდინირებული რეფლექსური მოქმედება შეკავების გარეშე. როდესაც კუნთების ერთი რომელიმე ჯგუფი, მაგალითად, მომხრელების ცენტრები აგზნებულია, მათი ანტაგონისტი კუნთების გამშლელების ცენტრები შეკავებულია და პირიქით. ნერვულ ცენტრში მიმდინარე პროცესების ამგვარ დამოკიდებულებას ჩ. შერინგტონმა რეციპროკული უწოდა. უფრო მეტიც, შეკავება ატარებს ზოგად ხასიათს (ი. ბერიტაშვილი) და რეფლექსური აგზნება ზოგადი შეკავების ფონზე ხდება.

თანამედროვე ელექტროფიზიოლოგიური გამოკვლევებით დადგინდა, რომ ცენტრალური ნერვული სისტემაში არსებობს სხვადასხვა ლოკალიზაციისა და ბუნების რამდენიმე სახის შეკავება.

შემაკავებელი ნეირონები

დადგენილია, რომ ცენტრალური ნერვული სისტემაში ამგზნები ნეირონების გვერდით არსებობენ შემაკავებელი ნეირონები. ასეთია, მაგალითად, ი. ბერიტაშვილისა და ა. ბაკურაძის მიერ 1941 წელს აღმოჩენილი ნერვული უჯრედები ზურგის ტვინში აღმოჩნდა, რომ ზურგის ტვინის მოტონეირონების აქსონები ზურგის ტვინიდან გამოსვლამდე ხშირად იძლევიან ერთ ან რამდენიმე კოლატერალს, რომლებიც შებრუნდებიან და ბოლოვდებიან განსაკუთრებულ შემაკავებელ ინტერწეიებზე. ეს უკანასკნელი კი ბოლოვდება ისევ კოლატერალის მომცემ ნეირონსა და აგრეთვე სხვა მეზობელ ნეირონებზე, რომლებიც აკნინებენ ამ და სხვა ნეირონებს უარყოფითი უკუკავშირის პრინციპის საფუძველზე. იმავე წელს, უფრო მოგვიანებით, იგივე მოვლენა აღწერა გერმანელმა მკვლევარმა ბ. რენშოუმ და ამ შემაკავებელ უჯრედებს უწოდეს რენშოუს უჯრედები, ხოლო თვით შეკავებას – შებრუნებითი შეკავება. საინტერესოა, რომ ასეთი შეკავება დადასტურდა დიდი ნახევარსფეროების ქერქის პირამიდულ უჯრედებსა და ცენტრალური ნერვული სისტემის სხვა უჯრედებშიც (ჯ. ეკლზი).

რეფლექსები წარმოიქმნებიან არა ქაოსურად, არამედ კოორდინირებულად, ერთი მთლიანი შეგუებითი მოქმედების სახით. კოორდინაციაში იგულისხმება ნებრონთა და, მაშასადამე, ცენტრალური ნერვული სისტემაში მიმდინარე ნერვულ პროცესთა ურთიერთმოქმედება, რომელიც უზრუნველყოფს მათ შეთანხმებულ მოქმედებს კოორდინაცია უზრუნველყოფს კუნთურ მოძრაობათა ზუსტ შესრულებას, სხვადასხვა სიტუაციისადმი შეგუებულ რეფლექსურ აქტებს, რომელთა შედგენილობაშია სამოძრაო, სეკრეციული, სისხლძარღვოვანი და სხვა კომპონენტები.

კოორდინაციის პრინციპებია კონვერგენცია, აგზნებათა ირადიაცია, რეციპროკული იწნერვაცია, აგზნების თანამიმდევრული შეცვლა შეკავებით და შეკავებისა აგზნებით, უკუცემის ფენომენი და რიტმული რეფლექსები, უკუ,აავშირის პრინციპი საერთო საბოლოო გზის პრინციპი, დომინანტის პრინციპი, ნერვულ ცენტრთა პლასტიკურობა და კომპენსაციური შეგუებადობა.

კონვერგენცია ნიშნავს სხვადასხვა აფერენტული ბოჭკოებით ცენტრალური ნერვული სისტემაში მისული იმპულსების თავმოყრას ერთსა და იმავე შუამდებარე და ეფექტორულ ნეირონებთან. ზურგისა და მოგრძო ტვინში კონვერგენცია შედარებით შეზღუდულია, ცენტრალური ნერვული სისტემის უმაღლეს განყოფილებებში, ქერქსა და ქერქქვეშა ბირთვებში – ფართოდაა წარმოდგენილი. ამიტომ ერთი და იგივე ქერქული წეირონი შეიპლება აიგზნოს სხვადასხვა რეცეპტორის გაღიზიანებით.

აგზნების ირადიაციისას მოსული იმპულსები ძლიერი და ხანგრძლივი გაღიზიანებით ააგზნებენ არა მხოლოდ იმ ცენტრებს, სადაც ნერვული იმპულსი მივიდა, არამედ სხვა ნერვულ ცენტრებსაც. ეს ხდება აგზნების გავრცელებით ანუ აგზნების ირადიაციით ერთი ცენტრიდან მეორეზე, რაც განპირობებულია იმით, რომ აფერენტულ და შუამდებარე ნეირონებს ფართო კავშირი აქვთ ცენტრალური ნერვული სისტემის სხვადასხვა განყოფილებასთან. ირადიაციის მექანიზმში განსაკუთრებული როლი ეკუთვნის ბადებრივ ფორმაციას.

აგზნების ირადიაციას ზღუდავს მრავალი შემაკავებელი ნეირონი და სინაფსი. თუ ჩვენ გავუკეთებთ ბლოკირებას შემაკავებელ სინაფსებს, მაგალითად, სტრიქნინის ან ტეტანოტოქსინის შეყვანით და ამით ავიცილებთ პოსტსინაფსურ შეკავებას, ორიოდე წუთის შემდეგ ბაყაყის თათზე ოდნავი შეხება გამოიწვევს მთელი სხეულის მუსკულატურის კრუნჩხვებს, რაც აიხსნება ცენტრალური ნერვული სისტემის აგზნების ფართო ირადიაციით.

რეციპროკული ინერვაციის არსი იმაში მდგომარეობს, რომ რეფლექსურ მოქმედებაში არსებობს გარკვეული ურთიერთობა ანტაგონისტურ მომხრელ და გამშლელ კუნთთა ცენტრებს შორის. როდესაც კიდურის მოხრის რეფლექსში მომხრელი კუნთების ცენტრი აგზნებულია, გამშლელი ცენტრი შეკავებულია და პირიქით. რეციპროკული აგზნებისა და შეკავების მექანიზმი გამოიკვლიეს ჯ. ეკლზმა და მისმა თანამშრომლებმა. აღმოჩნდა, რომ აფერენტული ნეირონების აქსონები ზურგის ტვინში იტოტებიან. ერთი მათგანი ააგზნებს იმ მოტონეირონებს, რომლებიც ანერვიანებენ მომხრელ კუნთებს, ხოლო მეორენი – შუამდებარე ნეირონებს, რომლებიც ქმნიან გამშლელ კუნთთა მოტონეირონებზე შემაკავებელ სინაფსებს. ამგვარად, აფერენტული ბოჭკოების აგზნება ერთდროულად იწვეს მომხრელი კუნთების ცენტრის აგზნებას და გამშლელი კუნთების ცენტრის შეკავებას. ცენტრალური ნერვული სისტემისთვის დამახასიათებელია აგზნების თანამიმდევრული შეცვლა შეკავებით და შეკავებისა–აგზნებით (მოვლენა ნერვული ცენტრის მდგომარეობის შეცვლისა ამგზნები ან შემაკავებელი გამღიზიანებლის შეწყვეტის შემდეგ).

„უკუცემის“ შეკუმშვის ფენომენი და რიტმული რეფლექსები ფენომენი მდგომარეობს ერთი რეფლექსის სწრაფ შეცვლაში მეორე, საწინააღმდეგო რეფლექსით. შესაძლოა, ერთმა რეფლექსმა გამოიწვიოს საწინააღმდეგო მეორე რეფლექსი, მეორემ მესამე, მესამემ მეოთხე და ა. შ. ასეთ რთულ რეფლექსებს, როცა ერთი რეფლექსის ბოლო განაპირობებს მეორე რეფლექსის აღმოცენებას, ჯაჭვური რეფლექსი უწოდეს. ამ უკანასკნელის დროს ხშირად ხდება ერთი და იგივე მარტივი რეფლექსური აქტების მორიგეობა, ასეთ რეფლექსებს რიტმული რეფლექსები უწოდეს.

უკუკავშირის პრინციპი

აფერენტული იმპულსით გამოწვეულ ყოველ სამოძრაო აქტს თან სდევს კუნთის მყესების სახსრებს რეცეპტორების – პროპრიოცეპტორების აგზნება. აქ აღმოცენებული იმპულსები ისწრაფვიან ცენტრალური ნერვული სისტემაში ამგვარ აფერენტულ იმპულსებს, რომლებიც ორგანიზმში აღმოცენდებიან ორგანოებისას და ქსოვილების მოქმედების შედეგად, მეორეული აფერენტული იმპულსები ეწოდება. ისინი აწვდიან ინფორმაციას ნერვულ ცენტრს სამოძრაო აპარატის მდგომარეობის შესახებ. ამ სიგნალების საპასუხოდ ცენტრალური ნერვული სისტემიდან კუნთებთან მოდის ახალი სამოძრაო იმპულსები, რომლებიც განაპირობებენ მოძრაობის მომდევნო ფაზას ან ასრულებენ შეუსაბამოდ შესრულებული მოძრაობის მაკორეგირებელ როლს. შემსრულებელი ორგანოების რეცეპტორებიდან მომდინარე ინფორმაციის განუწყვეტელი ნაკადი უკუკავშირის სახით მათი მუშაობის პროცესში მნიშვნელოვან როლს თამაშობს კორექციასა და მუშაობის თვითრეგულაციაში. ეს არის ორგანიზმის ფუნქციათა რეფლექსური თვითრეგულაციის უმნიშვნელოვანესი პრინციპი, რომელმაც უკუკავშირის სახელწოდება მიიღო.

რეფლექსური რკალის ცენტრალურ და პერიფერიულ რგოლებს შორის ასეთი წრიული ურთიერთმოქმედება ზოგჯერ ვლინდება ურთიერთგააქტივების სახით. კუნთის რეფლექსური შეკუმშვა ასტიმულირებს მასში მოთავსებულ რეცეპტორებს, რაც ამავე კუნთის ახ. შეკუმშვას იწვევს. ასეთივე წრიული ურთიერთმოქმედება არსებობს რეფლექსური რკალის ცენტრალურ ნაწილის ნეირონებს შორის და ვლინდება დადებითი და უარყოფითი უკუკავშირის სახით. დადებითი უკუკავშირის მაგალითს წარმოადგეს რ. ლორენტე დე ნოს მიერ აღწერილი ნერვული აგზნების გაძლიერება რეფლექსური ცენტრის მრავლად განტოტვილი ნეირონების შეკრულ წრეში, ხოლო უარყოფითი უკუკავშირის მაგალითს – შებრუნებითი შეკავების ზემოთ აღწერილი ფენომენი.

საერთო საბოლოო გზის პრინციპი

რეცეპტორული (აფერენტული) ნეირონების საერთო რაოდენობა რამდენჯერმე აღემატება ეფექტორული რონების საერთო რაოდენობას. უკვე აქედან შეიძლება დავასკვნათ, რომ ერთი და იგივე მოტონეირონი შედის მრავალი რეფლექსური რკალის შედგენილობაში. ეფექტორული ნეირონეი ამის გამო შეადგენენ ე. წ. საერთო საბოლოო გზას თავისი წარმოშობით სხვალასხვა რეფლექსისათვის და შეიძლება დაკავშირებული იყვნენ ორგანიზმის ნებისმიერ რეცეპტორებთან.

დომინანტის პრინციპი

ზოგჯერ ზოგიერთი გარეგანი თუ შინაგანი ფაქტორის ზემოქმედებით რომელიმე რეფლექსის ცენტრ. აპარატის აგზნებადობა მდგრადად და მნიშვნელოვნად მატულობს და დროებით თავისებურ მაგისტრალურ საერთო საბოლოო გზას წარმოადგენს. სხვადასხვა რეფლექსის რეცეპტორული ველების გაღიზიანება ამ შემთხვევაში ადეკვატური სპეციფ. რეფლექსების ნაცვლად იწვევს ან აძლიერებს იმ რეფლექსს, რომლის ცენტრის აგზნებადობა მაშინ აწეულია (ა. უხტომსკი).

ნერვული ცენტრების პლასტიკურობა

კომპენსაციური შეგუებულობა. ნერვული ცენტრების შეგუებულობას და მათი ფუნქციური მნიშვნელობის ცვალებადობას პლასტიკურობა ეწოდება, იგი კარგად ვლინდება ნერვული ღეროების ჯვარედინი შეკერვით. ორ ნერვს – ცთომილსა და მხრის წნულის ნერვულ ღეროებს გადაჭრიან და ჯვარედინად გაკერავენ, ცთომილი ნერვის ცენტრ. მონაკვეთს აკერებენ მხრის წნულის ერთ-ერთი ღეროს პერიფერიულ მონაკვეთს და პირიქით. პერიფერიული მონაკვეთის საწყისი დეგენერაციის შემდეგ ხდება ცენტრ. მონაკვეთების ჩაზრდა პერიფერიულში. ამასთან, იგი ისეთ დაბოლოებას იკეთებს, რომელიც დამახასიათებელია იმ ქსოვილისათვის, სადაც ის ჩაიზრდება. გარკვეული დროის გავლის შემდეგ ნერვული ცენტრი საფუძვლიანად გარდაიქმნება და ახალ ფუნქციებს იძენს. ცთომილი ნერვი ანერვიანებს ჩონჩხის მუსკულატურას, ხოლო მხრის წნული თავის თავზე იღებს ვეგეტატიურ ფუნქციებს.

დარღვეულ ფუნქციათა აღდგენა ხდება ცენტრალური სტრუქტურების ამოკვეთის ან დაზიანების შემდეგაც. მაგალითად, ნათხემის ექსტრიპაციის შემდეგ დარღვეული სამოძრაო რეაქციები აღდგება. კომპენსაციურ უნარიანობაში განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს დიდი ნახევარსფეროების ქერქს. ამიტომ აღდგენილი სამოძრაო რეაქციები ხელახლა ირღვევა დიდი ნახევარსფეროების ქერქის ამოკვეთის შემდეგ.

ლიტერატურა

• ბერიტაშვილი რ., იოსელიანი თ., კუნთოვანი და ნერვული სისტემის ზოგადი ფიზიოლოგია, თბ , 1974;

• ბაკურაძე კ., ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 11, თბ., 1987. — გვ. 198-200.