ჩრდილოეთ ოსეთის ისტორია

ჩრდილოეთ ოსეთის ისტორია — მოიცავს რუსეთის ფედერაციაში შემავალი ჩრდილოეთ ოსეთის ავტონომიური რესპუბლიკისა და ზოგადად, ოსი ერისა და ოსეთის სახელმწიფოს ისტორიას უძველესი ხანიდან დღემდე.

ადრეული ისტორია

ჩრდილოეთ ოსეთის ტერიტორია ათასობით წლის განმავლობაში იყო დასახლებული, როგორც ძალიან ნაყოფიერი სასოფლო-სამეურნეო რეგიონი და მთავარი სავაჭრო გზა კავკასიონის მთების გავლით. დღევანდელი მაცხოვრებლების წინაპრები იყვნენ ხალხი, რომელსაც ალანებს ეძახდნენ,  მეომარი მომთაბარე ხალხი, რომელიც საუბრობდა ირანულ ენაზე. ალანთა ნაწილი საბოლოოდ დასახლდა კავკასიაში დაახლოებით VII საუკუნეში.

კავკასია 1060 წელს

დაახლოებით IX საუკუნისთვის ალანიის სამეფო წარმოიშვა და ბიზანტიელი მისიონერებისგან ქრისტიანობა მიიღეს. დასავლეთ ალანიაში დაინიშნა არქიეპისკოპოსი, რომელიც ექვემდებარებოდა კონსტანტინეპოლის პატრიარქს და აშენდა მრავალი დიდი ეკლესია (ზელენჩუკის ეკლესიები, შოანას ეკლესია, სენტის ეკლესია). ალანია გახდა ძლიერი სახელმწიფო კავკასიაში, რომელმაც დიდი სარგებელი მიიღო ლეგენდარული აბრეშუმის გზიდან ჩინეთში, რომელიც გადიოდა მის ტერიტორიაზე.

შუა საუკუნეებიდან მოყოლებული ალანია გარე მტრებით იყო შემოსაზღვრული და განმეორებით შემოსევებს განიცდიდა. XIII საუკუნეში მონღოლებისა და თათრების შემოსევებმა გაანადგურა მოსახლეობა, რომლებიც დრესდღეობით ოსებად არიან ცნობილი. ისლამი შემოიღეს XVII საუკუნეში მუსლიმი კავკასიელი ხალხის, ყაბარდოელების მეშვეობით. ყირიმის სახანოსა და ოსმალეთის იმპერიის შემოსევებმა XVIII საუკუნეში საბოლოოდ აიძულა ალანია/ოსეთი რუსეთთან ალიანსში შესულიყო. ჩრდილოეთ ოსეთი იყო ჩრდილოეთ კავკასიის ერთ-ერთი პირველი რაიონი, რომელიც 1774 წლიდან მოექცა რუსეთის ბატონობის ქვეში, ხოლო დედაქალაქი ვლადიკავკაზი იყო რუსეთის პირველი სამხედრო ფორპოსტი რეგიონში. 1806 წლისთვის ოსეთი მთლიანად რუსეთის კონტროლის ქვეშ იყო.

რუსეთის იმპერიაში

იმპერიული რუსეთის მოსვლამ გამოიწვია რეგიონის სწრაფი განვითარება, დაარსდა მრეწველობა და აშენდა საავტომობილო და სარკინიგზო კავშირები ოსეთის იზოლაციის დასაძლევად. საქართველოს სამხედრო გზა, რომელიც ჯერ კიდევ გადამწყვეტი სატრანსპორტო რგოლია მთებში, აშენდა 1799 წელს და ასევე გაიყვანეს სარკინიგზო ხაზი ვლადიკავკაზიდან დონის როსტოვამდე, რუსეთში. ოსების ტრადიციულმა კულტურამ განიცადა რუსიფიკაცია, მაგრამ მათმა ახალმა კავშირებმა რუსეთთან და დასავლეთთან ხელი შეუწყო ადგილობრივი კულტურის გაძლიერებას. პირველი წიგნები ოსურ ენაზე XVIII საუკუნის ბოლოს დაიბეჭდა. 1830 წელს გენერალ ივანე აფხაზოვის ხელმძღვანელობით სამხედრო კამპანიამ ჩრდილოეთ ოსეთი რუსეთის იმპერიის უფრო მკაცრი კონტროლის ქვეშ მოაქცია. ეს ტერიტორია რუსეთის ტერსკაიას ოლქის ნაწილი გახდა XIX საუკუნის შუა წლებში.

საბჭოთა პერიოდი

რუსეთის რევოლუციის შემდეგ, ჩრდილოეთ ოსეთი 1921 წელს გახდა ხანმოკლე საბჭოთა მთის რესპუბლიკის ნაწილი. იგი გახდა ჩრდილოეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქი 1924 წლის 7 ივლისს და შემდეგ გახდა ჩრდილოეთ ოსეთის ავტონომიური საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკა (ასსრ), რომელიც შედიოდა რუსეთის შემადგენლობაში. საბჭოთა ფედერაციული სოციალისტური რესპუბლიკა, 1936 წლის 5 დეკემბერს. მეორე მსოფლიო ომში ნაცისტების რუსეთში შეჭრა ჩრდილოეთ ოსეთზეც აისახა. გერმანელებმა ვლადიკავკაზის აღება სცადეს 1942 წლის ნოემბერში, მაგრამ მოცემული შეტევა მოიგერიეს.

ჩრდილოეთ ოსეთ-ალანიის თანამედროვე რუკა

ომის დროს და მის შემდეგ სტალინმა განახორციელა მთელი ეთნიკური წარმოშობის მასობრივი დეპორტაცია, რაც აიხსნება ანტისაბჭოთა, სეპარატიზმითა და ნაცისტურ გერმანიასთან თანამშრომლობით. ეს განსაკუთრებით შეეხო ბალყარელებს, ჩეჩნებსა და ინგუშებს. 1944 წლიდან მდინარე თერეკის მარჯვენა სანაპიროზე მდებარე პრიგოროდნის ოლქის ნაწილი ეკუთვნოდა ჩეჩნეთ-ინგუშეთის ასსრ ნაწილს, მაგრამ ის ჩრდილოეთ ოსეთს გადაეცა იოსებ სტალინის მიერ ჩეჩნებისა და ინგუშების ცენტრალურ აზიაში დეპორტაციის შემდეგ. მიუხედავად იმისა, რომ საბოლოოდ მათ გადასახლებიდან დაბრუნების უფლება მიეცათ, მათ ძირითადად არ მიეცათ თავდაპირველ ტერიტორიებზე დასახლების უფლება. სამაგიეროდ, 1957 წელს ჩეჩნეთ-ინგუშეთის ასსრ-ს გადაეცა სტავროპოლის მხარის სამი ოლქი. 1982 წელს მიღებული ადგილობრივი კანონი რეალურად კრძალავდა ეთნიკურ ინგუშებს ჩრდილოეთ ოსეთში ბინადრობის ნებართვის მიღებას.

პოსტსაბჭოთა ეპოქა

ჩრდილოეთ ოსეთის სსრ საბოლოოდ გახდა პირველი ავტონომიური რესპუბლიკა, რომელმაც გამოაცხადა ეროვნული სუვერენიტეტი 1990 წლის 20 ივნისს (თუმცა ის კვლავ რჩება რუსეთის შემადგენლობაში). 1991 წელს ჩრდილოეთ ოსეთის სსრ-ს ეწოდა ჩრდილოეთ ოსეთის რესპუბლიკა-ალანია.

საბჭოთა კავშირის დაშლამ განსაკუთრებული პრობლემები შეუქმნა ოს ხალხს, რომელიც იყო გაყოფილი ჩრდილოეთ ოსეთსა, რომელიც რუსეთის სფსრ-ს შემადგენლობაში შედიოდა და სამხრეთ ოსეთს შორის, რომელიც შედიოდა საქართველოს სსრ-ს შემადგენლობაში. 1990 წლის დეკემბერში საქართველოს უზენაესმა საბჭომ გააუქმა ოსეთის ავტონომიური ანკლავი რეგიონში მზარდი ეთნიკური დაძაბულობის ფონზე და მოსახლეობის დიდი ნაწილი საზღვრის გადაღმა გაიქცა, ჩრდილოეთ ოსეთში ან საქართველოში. დაახლოებით 70,000 სამხრეთელი ოსი ლტოლვილი გადაასახლეს ჩრდილოეთ ოსეთში, რამაც გამოიწვია შეტაკებები პრიგოროდნის რაიონში, ძირითადად, ინგუშ მოსახლეობასთან. ამან გამოიწვია ოს-ინგუშური კონფლიქტი.

სამხრეთ ოსეთში კონფლიქტის შედეგებთან გამკლავებასთან ერთად, ჩრდილოეთ ოსეთს მოუწია გამკლავება ლტოლვილებთან და მეზობელ ჩეჩნეთში ომის დროს გამოწვეულ ბრძოლებთან. ყველაზე სისხლიანი ინციდენტი იყო 2004 წლის სექტემბრის ბესლანის მძევლების კრიზისი, როდესაც შამილ ბასაევის მუსულმანმა სეპარატისტებმა აიღეს კონტროლი სკოლაზე. ტერორისტებსა და რუსულ ძალებს შორის შეტაკებისას, რომელმაც კრიზისი დაასრულა, დაიღუპა 335 მშვიდობიანი მოქალაქე, უმეტესობა ბავშვები.

ლიტერატურა

• Alemany, Agusti (2000). Sources on the Alans: a critical compilation. Brill. ISBN 9789004114425.
• Benveniste, Émile (1973). Indo-European Language and Society. University of Miami Press. ISBN 978-0870242502.
• Kuznetsov V. A. Ocherki istorii alan. Vladikavkaz, 1992.
• Kouznetsov, Vladimir; Lebedynsky, Iaroslav (2005). Les Alains. Cavaliers des steppes, seigneurs du Caucase. I-XV siecles apr. J.-C. ISBN 2877722953.
• Mallory, J. P.; Adams, Douglas Q. (1997). Encyclopedia of Indo-European Culture. Fitzroy Dearborn. ISBN 978-1-884964-98-5.
• Pletneva, Svetlana. Ot kochevii k gorodam. Moscow, 1967.
• Waldman, Carl; Mason, Catherine (2006). Encyclopedia of European Peoples. Infobase Publishing. ISBN 1438129181. Retrieved January 16, 2015.
• West, Barbara A. (January 1, 2009). Encyclopedia of the Peoples of Asia and Oceania. Infobase Publishing. ISBN 978-1438119137. Retrieved 16 May 2015.