შირვანშაჰების სამარხი
შირვანშაჰების სამარხი — სამიდან ერთ-ერთი გამორჩეული ნაგებობა, რომელიც მდებარეობს შირვანშაშის სასახლის კომპლექსის ქვედა ეზოში. დანარჩენი ორი კი წარმოადგენს შაჰის მეჩეთსა და სასახლის აბაზანას.
ისტორია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
სამარხის შესასვლელთან შემორჩენილია მემორიალური დაფა, რომელიც მოგვითხრობს ამ შენობის მშენებლობისა და არქიტექტურის შესახებ. წარწერაში ჩანს მმართველის სახელი, რომელმაც შენობის აღმართვა ბრძანა. ის არის შირვანშაჰის მმართველის ხალილ ულას I (1417- 1462 წლებში). ასევე მემორიალურ დაფაზე აღნიშნულია მშენებლობის დრო: სამარხი დათარიღებულია ჰიჯრით 839 წელს, რაც არის 1435-1436 წლები.
სამარხები მოჩუქურთმებულია წარწერების ორ მწკრივში, შრიფტით „ნაში“ - ყურანში (სურა XII, 92-ე ლექსი) და ჰადიდში. „ყველაზე დიდი სულთანი (დიდი) შირვანშაჰი, ალლაჰის წინასწარმეტყველის სახელობის სახელი, რელიგიის დაცვა ჰალილულაჰ - შეიძლება ალაჰმა უკვდავყო თავისი სამეფო და ძალაუფლება. რვაასი ოცდაცხრამეტი“.
1954 წელს წარწერა მემორიალურ დაფაზე შეისწავლეს ორიენტალისტებმა. აზერბაიჯანელი მეცნიერის, ეპიგრაფიკული ისტორიკოსის, ნეიმატოვას თქმით, არქიტექტორის სახელი დაშიფრული არ ყოფილა დაფაზე, როგორც ნეიმატოვა ამბობს, წარწერაში ნათქვამია: ”الحمد لله و الهاهيهي” (”ქება ალლაჰისა და მისი კურთხევისა”).
1947 წელს ჩატარებული არქეოლოგიური გათხრების დროს გამოვლენილია 6 საფლავი. მეჩეთის შენობა გამოიყენეს როგორც მედრესა, რის შედეგადაც აღნშნული საფლავის ქვები მნიშვნელოვნად, ნაწილობრივ დაზიანდა.
გაკეთებული წარწერებიდან ცნობილია, რომ საფლავი აშენდა შირვანშაჰ ხალიულაულის ბრძანებით დედისა და შვილისათვის. აქვე დაკრძალეს შირვანშაჰის ოჯახის სხვა წევრები. 1947 წლის გათხრების დროს, დანგრეული იატაკის ქვეშ აღმოაჩინეს ქვის ფილები. აღმოჩნდა, რომ ამ ქვის ფილების ქვეშ შვიდი საფლავის საფლავის ქვა იყო, ამ სამარხებიდან კი ორი ცარიელი იყო.
ფარუხ იამინი (1435-1442), შირვანშაჰის ვაჟი, ერთ-ერთ საფლავში დაკრძალეს. თავის ქალისა და გულმკერდის ძვლებზე ნაშთების შესწავლისას ნაპოვნია ძაფები. გაწმენდისას გაირკვა, რომ ეს არის ყაფანის ნაშთები. ბადრ შირვანის გეზელის ცნობით, საფლავში დაკრძალული შირვანშაჰის ვაჟი შვიდი წლის ასაკში გარდაცვლილი. მეორე საფლავში, კი ნაშთების შესწავლით, მოხუცი ქალია დასვენებული.
სამარხში ნაპოვნია დიდი ჩონჩხიც, რომლის სიმაღლეა 2.10 მეტრი. ვარაუდობენ, რომ ეს ჩონჩხი თავად ხალილ ულა პირველს ეკუთვნის. ჩონჩხის მახლობლად აღმოჩენილია კრისტალისა და ოქროს საყურეები.
ზოგიერთ საფლავში ნაპოვნია მოჭიქული კერამიკა და ჭაღი. ერთ-ერთი საფლავი ეკუთვნის 19 წლის იბრაჰიმ II-ს. ამ სამარხში ასევე ნაპოვნია აბრეშუმის ქსოვილის ფრაგმენტი, ცისფერი მძივი და ოქროს ქინძი 36 სანტიმეტრის სიგრძით. XV საუკუნის ოქროს ქინძი მორთულია ფირუზითა და ექვსი რუბით.
ლიტერატურა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- Fərhadoğlu Kamil. İçərişəhər. — Bakı: Şərq-Qərb nəşriyyatı, AMEA Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutu, 2006. — 256 с.
- Muradov V. Orta əsr Azərbaycan şəhərləri. — Bakı: Maarif, 1983. — 157 с.
- Şamil Fətullayev-Fiqarov. Bakının memarlıq ensiklopediyası. — Bakı: Şərq-Qərb, 2013. — 528 с.
- S. Dadaşov, M. Useynov. Bakının memarlıq abidələri. — Bakı: Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası Nəşriyyatı, 1955.
- Левиатов В. Н. Памятники азербайджанской культуры (Бакинский дворец ширваншахов). — Баку: Издательство Азербайджанского филиала Академии наук ССР, 1944. — 52 с.
- Нейматова, М. С. Эпиграфические памятники и их значение в изучении социально-экономической истории Азербайджана (XIV-XIX вв.). — Баку: Издательство Азербайджанского филиала Академии наук ССР, 1968.
- Ашурбейли С. Б. История города Баку. Период средневековья. — Б.: Азернешр, 1992. — 408 с. — ISBN 5-552-00479-5.
- Мамед-заде Камил Маммедали оглы. Строительное искусство Азербайджана: с древнейших времен до XIX в.. — Баку: Элм, 1983. — 336 с.
- Саламзаде А. В. Архитектура Азербайджана XVI — XIX вв.. — Баку: АН Азерб. ССР, 1964. — 254 с.