ქრისტოფერ კლავიუსი

ქრისტოფერ კლავიუსი
ლათ. Christophorus Clavius
დაბ. თარიღი	25 მარტი, 1538
დაბ. ადგილი	ბამბერგი
გარდ. თარიღი	6 თებერვალი, 1612(1612-02-06) (73 წლის)
გარდ. ადგილი	რომი
მოქალაქეობა	გერმანია
საქმიანობა	მათემატიკოსი და ასტრონომი
მუშაობის ადგილი	Roman College და Collegio Massimo, Naples
ალმა-მატერი	სავარ. კოიმბრის უნივერსიტეტი და Roman College
განთქმული მოსწავლეები	Giuseppe Biancani , მარინ გეტალდიჩი, პოლ გულდინი, გრეგუარ დე სენ-ვენსანი და João Delgado
გავლენა მოახდინეს :::ევკლიდე
ქრისტოფერ კლავიუსი ვიკისაწყობში

ქრისტოფერ კლავიუსი (ლათ. Christophorus Clavius; დ. 25 მარტი, 1538, ბამბერგი — გ. 6 თებერვალი 1612, რომი) — გერმანელი მათემატიკოსი და ასტრონომი. იეზუიტთა ორდენის წევრი.

ის ცნობილია, როგორც თანამედროვე გრიგორიანული კალენდრის საბოლოო ვერსიის მთავარი შემქმნელი. სიცოცხლის ბოლო წლებში ის იყო ერთ-ერთი ყველაზე პატივსაცემი ასტრონომი ევროპაში და მისი წიგნები ასტრონომიის შესახებ ფართოდ გამოიყენებოდა 50 წელზე მეტი ხნის განმავლობაში. ბევრი გამოჩენილი ევროპელი ასტრონომი და მათემატიკოსი სწავლობდა კლავიუსის ხელმძღვანელობით, მათ შორის გრეგუარ დე სენ-ვენსანი, მარინ გეტალდიჩი, ჯულიო ალენი და პოლ გულდინი.

ისტორიკოსებმა მეცნიერის ნამდვილი გვარის გარკვევა ვერ შეძლეს. მან ხელი მოაწერა თავის ლათინურ ნაშრომებს Clavius ​​(ლათ. clavis — „გასაღები“), ამიტომ ზოგიერთი ისტორიკოსი ვარაუდობს, რომ მეცნიერის ნამდვილი გვარი იყო Schlüssel, რაც გერმანულად იგივეს ნიშნავს. სხვა ვერსიით მეცნიერის გვარი იყო Clau ან Klau.

ბიოგრაფია

დაიბადა ბავარიის ქალაქ ბამბერგში 1538 წელს. 1555 წელს შეუერთდა იეზუიტთა ორდენს. დაახლოებით 1560 წელს დაამთავრა პორტუგალიის კოიმბრის უნივერსიტეტი. 1560 წლის 21 აგვისტოს მზის სრული დაბნელება მოხდა, რამაც ისეთი შთაბეჭდილება მოახდინა კლავიუსზე, რომ მან გადაწყვიტა ასტრონომიის შესწავლა.

უნივერსიტეტის დასრულების შემდეგ, კლავიუსი წავიდა რომში, სადაც სწავლობდა თეოლოგიას იეზუიტების კოლეჯში, „კოლეგიო რომანოში“. 1564 წელს აკურთხეს კათოლიკე მღვდლად. 1565 წლიდან სიცოცხლის ბოლომდე იყო პროფესორი რომის პაპის უნივერსიტეტის „კოლეგიუმ რომანუმში“.

1587 წელს კლავიუსი გალილეოს შეხვდა ამ უკანასკნელის რომში ვიზიტის დროს და მას შემდეგ ისინი დროდადრო მიმოწერას აწარმოებდნენ სამეცნიერო საკითხებზე. როდესაც კლავიუსი წიგნს აქვეყნებდა, ის ყოველთვის უგზავნიდა ასლს თავის მეგობარ გალილეოს. 1610 წელს 73 წლის კლავიუსმა მხარი დაუჭირა გალილეოს, როდესაც არაკეთილმსურველები ცდილობდნენ მისი პლანეტებზე ტელესკოპური დაკვირვებები გამოეცხადებინათ ილუზიად:

რომში სხვების თანდასწრებით ამას არაერთხელ მოვსწრებივარ. სატურნმა თავისთან აკავშირებდა ორი პატარა ვარსკვლავს, ერთი აღმოსავლეთით და მეორე დასავლეთით. და ბოლოს, იუპიტერს ჰყავს ოთხი მოხეტიალე ვარსკვლავი, რომლებიც საოცრად ცვლიან თავიანთ პოზიციებს როგორც ერთმანეთთან, ისე იუპიტერთან მიმართებაში — ასე დეტალურად და ზუსტად აღწერდა გალილეო გალილეი.

კლავიუსმა ასევე დაადასტურა გალილეოს მიერ ვენერის ფაზების აღმოჩენა, თუმცა მან გამოთქვა ეჭვი მთვარეზე მთების არსებობის თაობაზე. თუმცა, კლავიუსმა დამაჯერებლად უარყო კოპერნიკის ჰელიოცენტრული სისტემა.

ქრისტოფერ კლავიუსი გარდაიცვალა რომში 1612 წელს.

კალენდარული რეფორმა

1579 წელს პაპმა გრიგოლ XIII-მ კლავიუსს, როგორც ავტორიტეტულ ასტრონომს და მათემატიკოსს, კალენდრის რეფორმირება დაავალა. რეფორმის მიზეზი ის იყო, რომ გაზაფხულის ბუნიობა დადგა 10 დღით ადრე (იულიუსის კალენდრის უზუსტობის გამო), ხოლო აღდგომის კალენდარი ვარაუდობს, რომ ეს დღე 21 მარტს მოდის. საჭირო გახდა კალენდრის კორექტირება, რადგან აღდგომის დღის არასწორმა გამოთვლამ გამოიწვია ზოგიერთი დღის დაუცველობა, რომელიც დიდმარხვაში ითვლებოდა დიდ ცოდვად. ტრიდენტის კრებამ (1545–1563) დაავალა პაპს საჭირო ცვლილებების განხორციელება. წინასწარი პროექტი წარმოდგენილი იყო ლუიჯი ლილიოს მიერ, რომელიც გარდაიცვალა 1576 წელს.

კლავიუსი დაინიშნა მათემატიკის უფროს ექსპერტად. ვინაიდან ლილიომ უკვე შეადგინა მთვარის ციკლების ზუსტი მათემატიკური მოდელი, მთავარი აქცენტი კეთდებოდა მზის (ტროპიკული) წლის რაც შეიძლება ზუსტად დაახლოებაზე. კლავიუსმა აიღო მონაცემები წლის ხანგრძლივობის შესახებ ერასმუს რეინჰოლდის პრუსიული ცხრილებიდან (1551), კოპერნიკის სისტემის საფუძველზე. პრობლემის დეტალური შესწავლის შემდეგ, კლავიუსმა შესთავაზა, რომ ოთხშაბათს, 1582 წლის 4 ოქტომბერს (იულიუსის კალენდრის მიხედვით) მოჰყვეს ხუთშაბათი, 1582 წლის 15 ოქტომბერი (ახალი, გრიგორიანული კალენდრის მიხედვით), და შემდეგ ბუნიობა კვლავ დაიკავებდა თავის შესაბამის დღეს კალენდარში 21 მარტს. მან ასევე შესთავაზა, რომ ამიერიდან წლები, რომელთა რიცხვი მთავრდება 00-ით და არ იყოფა 400-ზე, არ ჩაითვალოს ნაკიან წლად. ეს წესი დღესაც გამოიყენება და იმდენად ზუსტია, რომ შემდგომი კალენდარული რეფორმა არ იქნება საჭირო მომდევნო სამი ათასი წლის განმავლობაში.

1582 წლის კალენდარულმა რეფორმამ მასობრივი პროტესტი და სასტიკი დაპირისპირება გამოიწვია მეცნიერთა შორისაც კი. დასავლეთ ევროპის თითქმის ყველა უნივერსიტეტმა კატეგორიულად გამოხატა რეფორმის წინააღმდეგ და განაცხადა, რომ გრიგორიანული კალენდარი იყო გაუმართლებელი „იულიუსის კალენდრის დამახინჯება“. უფრო მეტიც, განსაკუთრებით კატეგორიული იყო პარიზისა და ვენის უძველესი უნივერსიტეტები. იმ დროის ბევრმა წამყვანმა მეცნიერმა ასევე მკვეთრად გააკრიტიკა პროექტი და 1583 წელს მართლმადიდებელმა იერარქებმა ახალი კალენდრის მიმდევრებს ანათემას გადასცეს. კლავიუსმა დაწერა ორი ნაშრომი: აპოლოგია ახალი რომაული კალენდრისთვის (1588) და რომაული გრიგორიანული კალენდრის განმარტება (1603), სადაც მან განმარტა კალენდრის რეფორმის აუცილებლობა და უპასუხა კრიტიკულ შენიშვნებს. რეფორმას მხარი დაუჭირა პროტესტანტმა კეპლერმაც და პაპი გრიგოლ XIII იმუქრებოდა განკვეთით მათ, ვინც ახალი კალენდრის დაწესებას ეწინააღმდეგებოდა. თანდათანობით, მსოფლიოს თითქმის ყველა ქვეყანამ მიიღო გრიგორიანული კალენდარი.

სამეცნიერო მოღვაწეობა

1574 წელს კლავიუსმა გამოაქვეყნა ევკლიდეს „საწყისების“ თარგმანი, სრული კომენტარებით. ეს თარგმანი არაერთხელ დაიბეჭდა 1717 წლამდე. მან თარგმანში შეიტანა ევკლიდეს მეხუთე პოსტულატის საკუთარი „მტკიცებულება“ წინადადებაზე დაყრდნობით: „წრფის ეკვიდისტანტა არის წრფე“; მოგვიანებით გაირკვა, რომ ეს განცხადება მეხუთე პოსტულატის ექვივალენტური იყო.

კლავიუსი იყო ერთ-ერთი პირველი, ვინც გამოიყენა წერტილი, როგორც ათობითის გამყოფი (მის სინუსების ცხრილებში). მან დაწერა არითმეტიკის სახელმძღვანელო ალგებრა (1608), შეადგინა 100-მდე რიცხვების კუბების ცხრილი და ჩამოაყალიბა (1585) წილადებთან მუშაობის წესები, მათ შორის წილადების საერთო მნიშვნელამდე შემცირება და წილადების გაყოფის წესი. მის წიგნებს არითმეტიკაზე იყენებდა მრავალი მათემატიკოსი, მათ შორის ლაიბნიცი და დეკარტი. ასევე მუშაობდა სხვადასხვა ამოცანებზე არითმეტიკის, გეომეტრიისა და ტრიგონომეტრიის დარგებში. მან შემოგვთავაზა სფერული სამკუთხედების ამოხსნის გრაფიკული მეთოდი, რომელიც ეფუძნება სფეროს სტერეოგრაფიულ პროექციას.

მან ასევე მოახდინა მზის საათის მოდერნიზება და შეიმუშავა კვადრანტი გეოდეზიური სამუშაოების საწარმოებლად.

შრომები

Refutatio cyclometriae Iosephi Scaligeri.

• ევკლიდეს „საწყისების“ ლათინური თარგმანი (Euclidis elementorum libri XVI cum scholiis, 1574) კლავიუსის კომენტარებით
• „გნომონიკა“ (Gnomonices libri VIII, 1581)
• „ახალი რომაული კალენდრის აპოლოგია“ (Novi calendarii romani apologia, 1588)
• „რომაული გრიგორიანული კალენდრის განმარტება“ (Romani calendarii a Gregorio XIII restituti explicatio, 1603)
• Computus ecclesiasticus per digitorum articulos et tabulas traditus (1603)
• „პრაქტიკული გეომეტრია“ (Geometria practica, 1606)
• „ალგებრა“ (1608)
• Refutatio cyclometriae Iosephi Scaligeri. (Mainz, 1609)
• 1611-1612 წლების კრებულის გამოცემა, შრომების კრებულიდაარქივებული 2021-03-02 საიტზე Wayback Machine. :
• Clavius, Christoph (1992) Corrispondenza Edizione critica a cura di Ugo Baldini e Pier Daniele Napolitani. Pisa: Università di Pisa – Dipartimento di Matematica.  (მიმოწერა)

ხსოვნა

მის სახელს ატარებს:

• მთვარის ერთ-ერთი კრატერი კლავიუსი
• ასტეროიდი (20237) კლავიუსი
• კლავიუსის კანონი ლოგიკაში

ლიტერატურა

• Боголюбов А. Н., Клавиус (Шлюссель) Христоф // Математики. Механики. Биографический справочник, Киев: Наукова думка, 1983. — გვ. 639.
• Дмитриев И. С., Упрямый Галилей, Москва: Новое литературное обозрение, 2015. — გვ. 848, ISBN 978-5-4448-0238-0.
• Паннекук А., Реформа календаря // История астрономии, Наука, 1966. — გვ. 592. 233, 236—237 გვ.
• История математики. С древнейших времён до начала Нового времени // История математики / Под редакцией А. П. Юшкевича, в трёх томах, ტ. I, Москва: Наука, 1970. — გვ. 352.
• Климишин И. А., Календарь и хронология, Наука, 1990. — გვ. 304, ISBN 5-02-014354-5.
• James M. Lattis, Between Copernicus and Galileo: Christoph Clavius and the collapse of Ptolemaic cosmology. University of Chicago Press, 1994.

რესურსები ინტერნეტში

• Christopher Claviusდაარქივებული 2010-12-22 საიტზე Wayback Machine. на сайте Galileo Project(ინგლისური)