ქიმიური ეკოლოგია

მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია
მონარქი პეპელას მუხლუხი — მცენარე-მწერის ურთიერთქმედების მაგალითი

ქიმიური ეკოლოგია — შეისწავლის ცოცხალ ორგანიზმებსა და მათ გარემოს შორის ქიმიური ურთიერთქმედებების როლს და ეთიოლოგიასა და ორგანიზმების ევოლუციაზე ამ ურთიერთქმედებათა შედეგებს. არის ფართო დისციპლინათაშორისი ველი.[1][2] ქიმიური ეკოლოგია აქცენტს აკეთებს ეკოლოგიის ბიოქიმიაზე და სპეციფიკურ მოლეკულებსა და მოლეკულათა ჯგუფებზე, რომლებიც სხვადასხვა ბიოლოგიური პროცესის სიგნალებად ფუნქციონირებენ. მოლეკულები, რომლებიც მსგავს როლს ასრულებენ, ჩვეულებრივ მცირემოლეკულური მასის ადვილად დიფუზირებადი ორგანული ნივთიერებებია და მეორეული მეტაბოლიზმის მეშვეობით მიიღება და პეპტიდებსაც შეიცავს. ქიმიური ეკოლოგიური პროცესები შეიძლება იყოს ინტრასპეციფიკური (სახეობებს შიგნით) და ინტერსპეციფიკური (სახეობებს შორის).[3]

ქიმიური ეკოლოგია იყენებს ანალიტიკურ და სინთეზურ ქიმიას, ცილების ქიმიას, გენეტიკას, ნეირობიოლოგიას, ეკოლოგიასა და ევოლუციას.[4]

მცენარეთა ქიმიური ეკოლოგია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ქიმიური ეკოლოგია მცენარეებში არის სწავლება, რომელიც მცენარეთადამათ გარემომცველ ბუნებასა და ანტაგონისტებს შორის ურთიერთქმდების ქიმიურ და ბიოლოგიურ თვისებებს შეისწავლის. ქიმიური ეკოლოგია უმთავრესად იმ მცენარეებს შეისწავლის, რომლებიც სხვადასხვა ფიტოქიმიურ ნივთიერებას გამოყოფენ. ეს ნივთიერებები შეიძლება თავად მცენარეებმაც გამოყონ ან ფუნგებს და ბაქტერიებს შორის სიმბიოზური ურთიერთობისას წარმოიქმნას.[5]მცენარეთა ქიმიური ეკოლოგია ხშირად ორგანიზმებს შორის მუტუალისტურ ურთიერთქმედებებს მოიცავს.

მიკროორგანიზმებს შორის ურთიერთქმედება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

მცენარეები ურთიერთქმედებენ მიკროორგანიზმებთან. ურთიერთქმედებისთვის მიკრობები მათსა და მცენარეებს შორის ინტერფეისს შეიმუშავებენ, მცენარეთაზედაპირის მეშვეობიით მცენარეებში ზრდით. ამისთვის მიკრობებს მცენარეთა დამცავი ზედაპირის ჰიდროფობური ცვილის ფენის გადალახვა უწევთ. მიკროორგანიზმები სპეციალურ სითხეებს გამოყოფენ,რისი მეშვეობითაც მცენარეთა დამცავ გარე საფარში აღწევენ.[6]

მცენარეებში ზრდა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

მცენარეთა უმრავლესობაში ჰორმონები მათ წვერზეა კონცენტრირებული. აუქსინის ჰორმონები მცენარეთა ზრდაზე არიან პასუხისმგებელი დაისეთი სტიმულებით სტიმულირდებაინ, როგორიცაა სინათლე. ამ ფენომენს ფოტოტროპიზმი ეწოდება, რაც სინათლის წყაროსკენ ან მისგან მოშორებით მოძრაობას გულისხმობს. ამგვარი ზრდა მცენარეებს სასიცოცხლო მნიშვნელობის ელემენტების შენარჩუნების საშუალებას აძლევს, როგორიცაა მზის სხივებ, რომელიც აუცილებელია ფოტოსინთეზისთვის.[7]

მცენარე-მწერი ურთიერთქმედება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ქიმიური ეკოლოგიის მნიშვნელოვანი სუბველია მცენარეებისადა მწერების ურთიერთქმედების ქიმიური ეკოლოგია.[2][8][5] განსაკუთრებით, მცენარეები და მწერები ქიმიურ ვოლუციურ რბოლაში არიან ჩართული. მცენარეებს მტრებისგან (მწერებისგან) თავდასაცავად ქიმიური დამცავი საშუალებები უვითარდებათ, ხოლო მწერებს მცენარეების შხამის წინააღმდეგ იმუნიტეტი, ზოგიერთ შემთხვევაში კი მცენარეთა შხამებს მათი მტაცებლების წინააღმდეგ ქიმიური თავდაცვის საშუალებად ხელახლა იყენებენ. ამის ნათელი მაგალითია მონარქი პეპელას მუხლუხი, რომელიც Asclepias-ით იკვებება. Asclepias-ები კარდენოლიდის ტოქსინებს შეიცავენ, მაგრამ მონარქი პეპელას მუხლუხზე ეს ტოქსინები ვერ მოქმედებენ. სამაგიეროდ ამ ტოქსინებს მუხლუხი ლარვულ სტადიაზე ინახავს და შემდეგ მტაცებებისთვის უგემოვნო ხდება.

საზღვაო ქიმიური ეკოლოგია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

საზღვაო ქიმიური ეკოლოგია აღნიშნავს იმას თუ ზღვის ორგანული სამყარო როგორ იყენებსიმიურ ელემენტებს კვების, ურთიერთქმედების, რეპროდუქციისა და გადარჩენისთვის, დაწყებული მიკროსკოპული ზომის ფიტოპლანქტონებიდან, დამთავრებული ღრუბლებით, ღია წყლის თევზებითა და კიბოსნაირებით. ზღვის ორგანიზმები გადასარჩენად ხშირად ქიმიურ თვისებებს იყენებენ.

ბიბლიოგრაფია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

  • Berenbaum MR & Robinson GE (2003). „Chemical Communication in a Post-Genomic World [Colloquium introductory article]“. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 100 (Suppl 2, November 25): 14513. Bibcode:2003PNAS..10014513B. doi:10.1073/pnas.2335883100. PMC 304109. PMID 14595008.
  • (2013) Chemical Ecology of Insect Parasitoids. Blackwell. ISBN 978-1118409527. 
  • Putnam, A. R. (1988). "Allelochemicals from Plants as Herbicides" Weed Technology. 2(4): 510-518.

რესურსები ინტერნეტში[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

  1. ↑ What is Chemical Ecology? | Chemical Ecology. NCBS. ციტირების თარიღი: 2017-12-10
  2. ↑ 2.0 2.1 Dyer, Lee A.; Philbin, Casey S.; Ochsenrider, Kaitlin M.; Richards, Lora A.; Massad, Tara J.; Smilanich, Angela M.; Forister, Matthew L.; Parchman, Thomas L.; Galland, Lanie M. (2018-05-25). „Modern approaches to study plant–insect interactions in chemical ecology“. Nature Reviews Chemistry. 2 (6): 50–64. doi:10.1038/s41570-018-0009-7. ISSN 2397-3358.
  3. ↑ Law, JH; Regnier, FE (1971). „Pheromones“. Annual Review of Biochemistry. 40: 533–548. doi:10.1146/annurev.bi.40.070171.002533. PMID 4108191.
  4. ↑ Meinwald, J.; Eisner, T. (19 March 2008). „Chemical ecology in retrospect and prospect“. Proceedings of the National Academy of Sciences. 105 (12): 4539–4540. doi:10.1073/pnas.0800649105. ISSN 0027-8424. PMC 2290750. PMID 18353981.
  5. ↑ 5.0 5.1 Dyer, Lee A.; Philbin, Casey S.; Ochsenrider, Kaitlin M.; Richards, Lora A.; Massad, Tara J.; Smilanich, Angela M.; Forister, Matthew L.; Parchman, Thomas L.; Galland, Lanie M. (2018-05-25). „Modern approaches to study plant–insect interactions in chemical ecology“. Nature Reviews Chemistry (ინგლისური). 2 (6): 50–64. doi:10.1038/s41570-018-0009-7. ISSN 2397-3358.
  6. ↑ Müller, Caroline; Riederer, Markus (2005). „Plant Surface Properties in Chemical Ecology“. Journal of Chemical Ecology (ინგლისური). 31 (11): 2621–2651. doi:10.1007/s10886-005-7617-7. ISSN 0098-0331. PMID 16273432. S2CID 33373155.
  7. ↑ Sondheimer, Ernest (2012-12-02). Chemical Ecology (en). Elsevier. ISBN 9780323154666. 
  8. ↑ Mithfer, Axel; Boland, Wilhelm; Maffei, Massimo E. (2008), „Chemical Ecology of Plant–Insect Interactions“, Molecular Aspects of Plant Disease Resistance, Wiley-Blackwell, pp. 261–291, , ISBN 9781444301441
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ქიმიური_ეკოლოგია&oldid=4301387“-დან