ფლავიუსების სასახლე

ფლავიუსების სასახლე(იტალ. Flavian Palace) — ნაწილია დომიციანეს უზარმაზარი სასახლისა, რომელიც მდებარეობს პალატინის ბორცვზე, რომში. იგი დასრულდა ჩვენი წელთაღრიცხვით 92 წელს იმპერატორ ტიტუს ფლავიუს დომიტიანუსის მიერ^[1] და მიეწერება მის მთავარ არქიტექტორ რაბირიუსს.^[2]

ტერმინი "დომუს ფლავია" თანამედროვე სახელწოდებაა სასახლის ჩრდილო-დასავლეთ სექციისთვის, სადაც თავმოყრილია დიდი "საჯარო" ოთახების უმეტესობა, რომლებიც განკუთვნილია ოფიციალური საქმიანობისთვის, მისაღები საღამოებისა და ცერემონიებისთვის^[3] . დომიტიანი იყო ფლავიუსების დინასტიის უკანასკნელი იმპერატორი, თუმცა სასახლე მცირედი ცვლილებებით კვლავ გამოიყენებოდა იმპერატორების მიერ იმპერიის დასასრულამდე. ის უკავშირდება სასახლის საყოფაცხოვრებო ფლიგელს სამხრეთ-აღმოსავლეთით დომუს ავგუსტანას, სახელწოდება, რომელიც ანტიკურ პერიოდში შესაძლოა მთელი სასახლისთვის გამოიყენებოდა.^[4]

განლაგება

დომუს ფლავია ძირითადად აშენებულია დიდი პერისტილის ეზოს ირგვლივ, რომელიც გარშემორტყმული იყო მრავალი შთამბეჭდავი სიმაღლის მდიდრულად მორთული ოთახით, რომლიდანაც მხოლოდ რამდენიმე, 3 მეტრის სისქის და 16 მეტრის სიმაღლის კედელია შემორჩენილი რაც თავდაპირველი სიმაღლის ნახევარს წარმოადგენს. იგი აშენდა ნერონის ადრინდელი სასახლის (დომუს ტრანზიტორია და დომუს აურეა) ნაშთებზე და მის ნაწილობრივ განლაგებასაც მისდევდა, როგორც გათხრებმა აჩვენა^[5] . ჩრდილო-აღმოსავლეთ მხარეს მდებარეობდა უზარმაზარი aula regia (სამეფო დარბაზი) ცენტრალური და ყველაზე დიდი ოთახი, რომელსაც ორივე მხრიდან ესაზღვრებოდა პატარა მისაღები დარბაზები, ე.წ. ბაზილიკა და ლარარიუმი.

ამ სამი ოთახის ჩრდილოეთ გარე მხარეს განთავსებული იყო პორტიკი, რომელიც დასავლეთ მხრიდან გრძელდებოდა და ქმნიდა სასახლის მთავარ შესასვლელს მათთვის, ვინც ფორუმიდან მომავალი გზით მოემართებოდა.^[6]

აულა რეჯია

ეს იყო უზარმაზარი მართკუთხა დარბაზი, რომელიც გამოიყენებოდა აუდიენციებისთვის, მნიშვნელოვანი მიღებებისა და საელჩოების მასპინძლობისთვის. დარბაზის სამხრეთ მოკლე კედელში ჩაშენებულია აფსიდი, სადაც იმპერატორი იჯდა აუდიენციების გასამართად; აფსიდის ორივე მხარეს მდებარეობს კარიბჭეები, რომლებიც პირდაპირ პერისტილზე გადის. ჩრდილოეთით აუდიენცია იხსნებოდა მონუმენტური პორტიკით, რომლის სვეტებიც კარისტიის მარმარილოსგან იყო დამზადებული და რომელიც გადაჰყურებდა სასახლის წინეთანს. სწორედ აქედან იღებდა იმპერატორი სალუტაციას ტრადიციულ დილის ცერემონიას.

პოეტმა სტატიუსმა, დომიტიანეს თანამედროვემ, აღწერა ფლავიუსების სასახლის სილამაზე, განსაკუთრებით აუდიენციის დარბაზი (Aula Regia), თავის ნამუშევარში Silvae, IV, 2:

შესანიშნავია და უზარმაზარია ეს ნაგებობა, რომელი არა ასი სვეტით, არამედ იმდენითაა გამორჩეული, რამდენიც საჭირო იქნებოდა ღმერთებისა და ცის ხელში აღება, თუ ატლასი გათავისუფლდებოდა. მეხსიერების მეფის სასახლე გვერდითა მიდის და ღმერთები სიხარულით იმყოფებიან, რომ შენც მსგავსი საცხოვრებელში ხარ განთავსებული: ასეთი დიდი სიგრძისაა ნაგებობა და მრუდი შორეული დარბაზის, რომელიც უფრო ფართოა, ვიდრე ღია ველები, მოიცავს ბევრ დახურულ ცას და მხოლოდ ნაკლებია მის ბატონზე.^[7]

თუმცა დარჩენილი ნაშთები ძირითადად დაბალი კედლებისგან შედგება დღეს, ისინი უნდა ყოფილიყვნენ 30 მეტრის (98 ფუტი) სიმაღლის, იატაკიდან ჭერამდე, რომელსაც თავზე ჰქონდა სახურავი, რომლის 26-მეტრიანი (85 ფუტი) სვეტები, სავარაუდოდ, ლიბანიდან წამოღებული, აუცილებლად უნდა ყოფილიყო დაფარული ტრადიციული თაღოვანი ჭერის ქვეშ.^[8] კედლები დაფარული იყო ეგზოტიკური მარმარილოს ფენით და ჩარჩოებში გამოკვეთილი იყო რვა ნიშით, რომელშიც მოთავსებული იყო კოლოსალური ქანდაკებები, რომელიც შეზღუდული იყო იისფერი ფრიიგიული მარმარილოს სვეტებით და ამაღლებული იყო გრძელად ამოჭრილი ფრიზით. ორი უზარმაზარი ქანდაკება მეტალ-მწვანე ბეჰენის ქვისგან (განსაკუთრებით ძვირფასი ქვიშაქვა ეგვიპტიდან)^[5] მსახიობები ჰერაკლესი და ბაქქუსი, რომლებიც წარმოადგენდნენ ორი უზარმაზარი ქანდაკების ფორმას, აღმოჩენილ იქნენ მათ ადგილებში XVIII საუკუნის გათხრების დროს; ისინი შეიმუშავეს ფარნეზეს კოლექციაში და ახლა განთავსებული არიან პარმის არქეოლოგიურ მუზეუმში.^[9]

ბაზილიკა

ასე ეწოდა, რადგან მისი გეგმა მოგავდა ფორუმში მდებარე ბაზილიკას ან მოგვიანებით ეკლესიას, ბაზილიკა არის გრძელი ოთახი ცენტრალური ნავით და უფრო პირადი ოთახით, სადაც იმპერატორი შესაძლოა მართავდა თავის საბჭოს პოლიტიკური და ადმინისტრაციული გადაწყვეტილებების მისაღებად იმპერიის საკითხებზე. ბაზილიკის ქვეშ აღმოჩნდა აუდიენცია ისიაკა (Aula Isiaca),^[10] ოთახი, რომლის კედლებზე მიგვანიშნებენ დაახლოებით 30 წლის წინანდელი ფრესკები და რომელიც ალბათ დომუს ავგუსტისის ნაწილი იყო. ეს უკანასკნელი, თავის მხრივ, აშენდა ნერონის დომუს ტრანზიტორიის თავზე.^[11]

ლარარიუმი

XVIII საუკუნის გათხრების დროს ამ ოთახს არასწორად უწოდეს ლარის სამლოცველო (სახლის ღმერთებისთვის)^[9], თუმცა იგი ალბათ პრეიტორიული მცველების ოთახი იყო, რადგან ის მდებარეობს კლივუს პალატინუსის პირდაპირ აღმოსავლეთით, საიდანაც სასახლეში შემოსული სტუმრები ჩადიოდნენ. "ლარარიუმის" უკან ერთ დროს მდებარეობდა კიბე, რომელიც ხელს უშვებდა დომუს ავგუსტანას დაბლა განლაგებულ ნაწილში, სადაც ადრე გრიფონების სახლის ნაწილები იყო გათხრილი და საიდანაც ლამაზი დეკორაციები გადატანილი იქნა პალატინის მუზეუმში.

პერისტილი

მთავარი შესასვლელი დასავლეთიდან ამოიყვებოდა პირველად აუდიენციაში ოტაგონალეში (Aula Ottagonale), სადაც თითოეული მხარეს ყოფილიყო რთულად მორთული ტრიკლინები, შემდეგ კი უზარმაზარ პერისტილში, რომელსაც თითქმის მთლიანად ეკავა ტბის მსგავსი აუზი. აუზის ცენტრში მდებარეობდა უნიკალური ოტაგონალური კუნძული, რომელსაც ჰქონდა ლაბირინთური არხების ნიმუში და წყაროები, ყველაფერი დაფარული ძვირფასი მარმარილოთი.^[12] პერისტილის გარშემო სვეტები გაკეთებული იყო ყვითელი ნუმიდიური მარმარილოსგან და სახურავის ქვეშ ეყრდნობოდა დახვეწილ გამოძერწილ ანტაბლატურას.^[13]

საბანკეტო დარბაზი

ცენატიო ან სასადილო დარბაზი მდებარეობს პერისტილის სამხრეთ-დასავლეთ მხარეს და არის სასახლის მეორე ყველაზე დიდი ოთახი. როგორც აუდიენციის დარბაზი (Aula Regia), ის ასევე ზედმეტად იყო მორთული, სხვადასხვა სვეტების რიგებით, რომლებიც დამზადებული იყო ეგზოტიკური მარმარილოსგან და ჰქონდა ფრიზი^[14]. ცენატიიდან სტუმრებს შეეძლოთ დიდ კარზეცაში დიდი ფანჯრებიდან გადაეხედათ პერისტილის ტბაზე და წყაროზე, ან ორი ეზოსკენ, რომლებიც გარემოცული იყო ყვითელი ნუმიდიური მარმარილოს სვეტებით და მათ შიგნით ჰქონდათ რთულად მორთული ოვალური მარმარილოს წყაროები. დარბაზის სამხრეთ კედლის ცენტრში განლაგებულია აფსიდა, რომელიც ორი გასასვლელითაა გარშემორტყმული და რომელიც ხსნის გზას აპოლონის ტაძრის ბიბლიოთეკაში. დარბაზის იატაკი დაფარულია მარმარილოთი, რომელიც IV საუკუნის დასაწყისისაა, თუმცა ჰიპოკაუსტი ქვედა ნაწილში, რომელიც ადრიანის დროინდელია, მე-2 ათწლეულის 120-იანი წლებიდან მოდის. ეს გათბობის სისტემა მიუთითებს იმაზე, რომ დარბაზს ზამთარში გამართულ სუფრებისთვის იყენებდნენ, და იგი დაკავშირებულია ცენატიო იოვისთან, რომელიც ანტიკურ ლიტერატურულ წყაროებში არის აღნიშნული^[15]

მარიტანმა აღწერა დომიტიანეს მიერ გამართული სუფრა:

„ასეთი დიდებული იყო აღნიშნული ზეიმი ბერძნული გიგანტების წინააღმდეგ გამარჯვებაზე, და ასეთი დიდებული იყო ყველასთვის ღმერთების ღამეული დღესასწაული, როდესაც კეთილი მამა გაჩერებული იყო მაგიდასთან ქვედა ღმერთებთან ერთად, და ფაუნებს საშუალებას მისცემდნენ ღვინო მოეთხოვათ იუპიტერისგან (რომელიც დომიტიანე იყო); ასეთი გრანდიოზულია თქვენი ზეიმები, ცეეზარო, და ჩვენი სიხარული აღვიძებს თავად ღმერთებს. ყველა რაინდი, ხალხი და სენატი გიძღვენენ, და რომი მხიარულად სუფრობს თავის მმართველთან ერთად. თქვენ ბევრს დაჰპირდით; მაგრამ რამდენად უფრო მეტს გვაწვდით! მხოლოდ სპორტულას დაჰპირდით, მაგრამ ჩვენ წინ უზარმაზარი ვახშამი წამოადგინეთ.“^[16]

ცენატიო აშენდა ორი ადრეული ვერსიის თავზე, ორივე ნერონის მიერ აგებული მისი სასახლეებისთვის, რომლებიც თარიღდება რომის დიდი ხანძრის წინ (დომუს ტრანზიტორია) და მას შემდეგ (დომუს აურეა). გეგმა მსგავსია ზედა სართულის განლაგების.^[17] და რომლებიც ძირითადად ჯერ კიდევ შეუხებლია მოგვიანებით სართულის ქვეშ.^[18] ასევე წყაროების ნაირფერი მარმარილოს იატაკები ეკუთვნის ნერონის სასახლეს. იგი მოიცავს შესანიშნავ დიზაინს ყვავილებითა და აღმავალ მცენარეებით, გამოყენებული წითელი და მწვანე პორფირით, ნუმიდიური ყვითელი და წითელი მარმარილოთი და ფრიიგიული თეთრი და ყვითელი მარმარილოთი. საზღვარი შემოფარგლულია ვარდისფერი და ნაცრისფერი მარმარილოს პანელებით, რომლებიც გარშემორტყმულია მწვანე პორფირით.

სქოლიო

↑ The Cambridge Ancient History. Vol. XI. Cambridge: Cambridge University Press, 2000.
↑ Darwall-Smith, Robin Haydon. Emperors and Architecture: A Study of Flavian Rome. Brussels: Latomus Revue D'Etudes Latines, 1996.
↑ Robathan, Dorothy M. "Domitian's 'Midas-Touch'". Transactions and Proceedings of the American Philological Association 73 (1942): 130-144.
↑ Coarelli, 2014; p.146
↑ ^5.0 ^5.1 Rome, An Oxford Archaeological Guide, A. Claridge, 1998 ISBN 0-19-288003-9, p. 135
↑ Archaeological Guide to Rome, Adriano La Regina, 2005, Electa p 64 ISBN 88-435-8366-2
↑ Statius. Silvae IV. Trans. K.M. Coleman. Oxford: Clarendon Press, 1988.
↑ Coarelli, 2014; p=147-8
↑ ^9.0 ^9.1 Coarelli, 2014; p=148
↑ Aula Isiaca.
↑ Rome, An Oxford Archaeological Guide, A. Claridge, 1998 ISBN 0-19-288003-9, p. 148
↑ Rome, An Oxford Archaeological Guide, A. Claridge, 1998 ISBN 0-19-288003-9, p. 134
↑ Platner & Ashby, 1929; p.160
↑ Darwall-Smith, Robin Haydon. Emperors and Architecture: A Study of Flavian Rome. Brussels: Latomus Revue D'Etudes Latines, 1996
↑ Statius, Silvae 4.2 18-31 (AD 93-4)
↑ Martial Ep. 8, 50 Bohn's Classical Library (1897) https://www.tertullian.org/fathers/martial_epigrams_book08.htm
↑ Rome, An Oxford Archaeological Guide, A. Claridge, 1998 ISBN 0-19-288003-9, p. 136
↑ Nero's Domus Transitoria on the Palatine to open to the public. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2021-10-23. ციტირების თარიღი: 2020-04-30

[cambridge-1] The Cambridge Ancient History. Vol. XI. Cambridge: Cambridge University Press, 2000.

[darwall-2] Darwall-Smith, Robin Haydon. Emperors and Architecture: A Study of Flavian Rome. Brussels: Latomus Revue D'Etudes Latines, 1996.

[robathan-3] Robathan, Dorothy M. "Domitian's 'Midas-Touch'". Transactions and Proceedings of the American Philological Association 73 (1942): 130-144.

[4] Coarelli, 2014; p.146

[ReferenceA-5] 5.0 ^5.1 Rome, An Oxford Archaeological Guide, A. Claridge, 1998 ISBN 0-19-288003-9, p. 135

[6] Archaeological Guide to Rome, Adriano La Regina, 2005, Electa p 64 ISBN 88-435-8366-2

[coleman-7] Statius. Silvae IV. Trans. K.M. Coleman. Oxford: Clarendon Press, 1988.

[8] Coarelli, 2014; p=147-8

[Coarelli,_2014;_p=148-9] 9.0 ^9.1 Coarelli, 2014; p=148

[10] Aula Isiaca.

[11] Rome, An Oxford Archaeological Guide, A. Claridge, 1998 ISBN 0-19-288003-9, p. 148

[12] Rome, An Oxford Archaeological Guide, A. Claridge, 1998 ISBN 0-19-288003-9, p. 134

[13] Platner & Ashby, 1929; p.160

[14] Darwall-Smith, Robin Haydon. Emperors and Architecture: A Study of Flavian Rome. Brussels: Latomus Revue D'Etudes Latines, 1996

[15] Statius, Silvae 4.2 18-31 (AD 93-4)

[16] Martial Ep. 8, 50 Bohn's Classical Library (1897) https://www.tertullian.org/fathers/martial_epigrams_book08.htm

[17] Rome, An Oxford Archaeological Guide, A. Claridge, 1998 ISBN 0-19-288003-9, p. 136

[18] Nero's Domus Transitoria on the Palatine to open to the public. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2021-10-23. ციტირების თარიღი: 2020-04-30

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]