შინაარსზე გადასვლა

ფილიპ ზიმბარდო

სტატიის შეუმოწმებელი ვერსია
მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია
ფილიპ ზიმბარდო
ინგლ. Philip George Zimbardo
დაბ. თარიღი 23 მარტი, 1933(1933-03-23)[1] [2] [3]
დაბ. ადგილი ნიუ-იორკი
გარდ. თარიღი 14 ოქტომბერი, 2024(2024-10-14)[4] (91 წლის)
გარდ. ადგილი სან-ფრანცისკო[4]
მოქალაქეობა  აშშ
საქმიანობა social psychologist, უნივერსიტეტის პროფესორი, არამხატვრული მწერალი, ფსიქოლოგი[5] , სცენარისტი და ავტორი
მუშაობის ადგილი ნიუ-იორკის უნივერსიტეტი, სტენფორდის უნივერსიტეტი, იელის უნივერსიტეტი და კოლუმბიის უნივერსიტეტი
ალმა-მატერი ბრუკლინის კოლეჯი, იელის უნივერსიტეტი და James Monroe High School
მეუღლე Christina Maslach და Rose Zimbardo
ჯილდოები კარლ სეიგანის პრემია, Ig Nobel Prize, Kurt Lewin Award[6] , უილბერ კროსის მედალი[7] და The VIZE 97 Prize
ხელმოწერა
საიტი zimbardo.com
მასლახი და ზიმბარდო 1972 წელს.

ფილიპ ჯორჯ ზიმბარდო (ინგლ. Philip George Zimbardo; დ. 23 მარტი, 1933 — გ. 14 ოქტომბერი, 2024) — ამერიკელი ფსიქოლოგი და სტენფორდის უნივერსიტეტის[8] პროფესორი. იყო საერთაშორისოდ ცნობილი განმანათლებელი, მკვლევარი, ავტორი და მედია პიროვნება ფსიქოლოგიაში, რომელმაც დაწერა 500-ზე მეტი სტატია, თავი, სახელმძღვანელო და წიგნი, რომლებიც მოიცავდა ფართო თემატიკას, მათ შორის დროის პერსპექტივას, კოგნიტურ დისონანსს, ბოროტების ფსიქოლოგიას, დარწმუნებას, კულტებს, დეინდივიდუალიზაციას, სიმორცხვესა და გმირობას. იგი ცნობილი გახდა 1971 წლის სტენფორდის ციხის ექსპერიმენტით, რომელიც მოგვიანებით გააკრიტიკეს. მან დაწერა სხვადასხვა ფართოდ გამოყენებული ფსიქოლოგიის შესავალი სახელმძღვანელოები კოლეჯის სტუდენტებისთვის და სხვა აღსანიშნავი ნაშრომები, მათ შორის სიმორცხვე,[9] ლუციფერის ეფექტი[10] და დროის პარადოქსი.[11] ის იყო გმირული წარმოსახვის პროექტის დამფუძნებელი და პრეზიდენტი, არაკომერციული ორგანიზაციისა, რომელიც მიზნად ისახავდა ყოველდღიურ ცხოვრებაში გმირობის ხელშეწყობას ადამიანების მომზადებით თუ როგორ წინააღმდეგობა გაუწიონ ჩაგვრას, გვერდზე დგომასა და უარყოფით კონფორმიზმს. მან შექმნა სტენფორდის სიმორცხვის კლინიკა 1970-იან წლებში და შესთავაზა სიმორცხვის უადრესი ყოვლისმომცველი სამკურნალო პროგრამა.[12] მას მიღებული ჰქონდა მრავალი საპატიო ხარისხი, ჯილდო და პატივი სამსახურისთვის, სწავლებისთვის, კვლევისთვის, წერისთვისა და საგანმანათლებლო მედიისთვის, მათ შორის კარლ საგანის ჯილდო მეცნიერების საზოგადოებრივი გაგებისთვის მისი ფსიქოლოგიის აღმოჩენის[13] ვიდეო სერიისთვის. იგი იყო დასავლეთის ფსიქოლოგიური ასოციაციის პრეზიდენტი 1983 და 2001 წლებში, და ამერიკის ფსიქოლოგიური ასოციაციის პრეზიდენტი 2002 წელს.

ადრეული ცხოვრება და განათლება

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ზიმბარდო დაიბადა ნიუ-იორკში 1933 წლის 23 მარტს, მეორე თაობის სიცილიურ-ამერიკული იმიგრანტების ოჯახში. ცხოვრების ადრეულ ეტაპზე მან განიცადა დისკრიმინაცია და სხვებს მის მიმართ ცრუწმენები ჰქონდა, რადგან იყო იტალიური წარმოშობის და იზრდებოდა ღარიბ ოჯახში, სოციალური დახმარებით, სამხრეთ ბრონქსში.[14] ზიმბარდოს თქმით, ამ ადრეულმა გამოცდილებებმა გააღვიძა მისი ცნობისმოყვარეობა ადამიანების ქცევის მიმართ და მოგვიანებით გავლენა მოახდინა მის კვლევებზე სკოლაში.[15]

ადრეულ ბავშვობაში მან გადაიტანა ავადმყოფობა[15] და დარჩა გადამდები დაავადებების მქონე ბავშვებისთვის განკუთვნილ საავადმყოფოში, სადაც მან ისწავლა კითხვა. მისი ფორმალური განათლება დაიწყო ნიუ-იორკის 52-ე საჯარო სკოლაში და დაამთავრა ჯეიმს მონროს საშუალო სკოლა. ის იყო თავისი ოჯახის პირველი წევრი, რომელმაც გადაწყვიტა სწავლა გაეგრძელებინა კოლეჯში.[16]

1954 წელს, ბრუკლინის კოლეჯში, ზიმბარდომ დაასრულა ბაკალავრის პროგრამა სამმაგი სპეციალობით - ფსიქოლოგია, სოციოლოგია და ანთროპოლოგია - უმაღლესი შეფასებით (summa cum laude). მან დაასრულა მაგისტრატურა (1955) და დოქტორანტურა (1959) ფსიქოლოგიაში, იელის უნივერსიტეტში, სადაც ნილ ე. მილერი იყო მისი მრჩეველი.[17] იელში ყოფნისას, ის დაქორწინდა საკუთარ კოლეგა-კურსდამთავრებულზე, როუზ აბდელნურზე; მათ შეეძინათ ვაჟი 1962 წელს და განქორწინდნენ 1971 წელს.[18][19]

ის ასწავლიდა იელში 1959-დან 1960 წლამდე. 1960-დან 1967 წლამდე იყო ფსიქოლოგიის პროფესორი ნიუ-იორკის უნივერსიტეტის ხელოვნებისა და მეცნიერების კოლეჯში. 1967-დან 1968 წლამდე ის ასწავლიდა კოლუმბიის უნივერსიტეტში. შეუერთდა სტენფორდის უნივერსიტეტის ფაკულტეტს კალიფორნიაში 1968 წელს და ასწავლიდა იქ 50 წლის განმავლობაში.[20] 2003 წელს პენსიაზე გასვლის შემდეგ, განაგრძობდა ლექციების წაკითხვას სტენფორდში და ასწავლიდა პალო ალტოს უნივერსიტეტში (ყოფილი პაციფიკის ფსიქოლოგიის სამაგისტრო სკოლა) და საზღვაო სამაგისტრო სკოლაში (NPS), მონტერეიში.[21]

ზიმბარდოს აქტივიზმი გამოვლინდა სხვადასხვა გზით, როგორიცაა სამოქალაქო უფლებებისა და რასობრივი სამართლიანობის შესახებ აკადემიური ფორუმების ორგანიზება, რომლებსაც ეწოდებოდა “teach-ins“. დოქტორმა ზიმბარდომ მოაწყო გასვლა ნიუ-იორკის უნივერსიტეტის გამოსაშვებ ცერემონიაზე, რათა გაეპროტესტებინა გადაწყვეტილება რობერტ მაკნამარასთვის საპატიო ხარისხის მინიჭების შესახებ, რომელიც იმ დროს აშშ-ს თავდაცვის მდივანი იყო, და რომლის მონაწილეობამ ვიეტნამის ომის ესკალაციაში ის მეტად საკამათო ფიგურად აქცია.[22][23]

1972 წელს ფილიპ ზიმბარდომ იქორწინა კრისტინა მასლახზე, რომელმაც დოქტორის ხარისხი მიიღო ფსიქოლოგიაში, სტენფორდის უნივერსიტეტში, 1971 წელს და რომელმაც მნიშვნელოვანი როლი შეასრულა სტენფორდის ციხის ექსპერიმენტში.[24] მათ ჰყავდათ ორი შვილი და იყვნენ დაქორწინებულები 52 წლის განმავლობაში, ზიმბარდოს გარდაცვალებამდე.

გარდაცვალება

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ზიმბარდო გარდაიცვალა სახლში, სან-ფრანცისკოში, 2024 წლის 14 ოქტომბერს, 91 წლის ასაკში.[25][26] გარდაცვალებისას, მისი მეუღლე კრისტინე მასლახი და მათი შვილები მის გვერდით იყვნენ.[26]

სწავლება და საგანმანათლებლო მედია

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ფილიპ გ. ზიმბარდო ფართოდ იყო ცნობილი პოპულარული შესავალი ფსიქოლოგიის კურსებით. ათწლეულების განმავლობაში ის იყო შესავალი ფსიქოლოგიის სახელმძღვანელოს “ფსიქოლოგია და ცხოვრება“[27] მრავალი გამოცემის ავტორი და თანაავტორი წიგნისა “ფსიქოლოგია: ძირითადი კონცეფციები“,[28] რომლებიც ფუნდამენტური იყო ამერიკის უმაღლესი სასწავლებლების მრავალი საბაკალავრო ფსიქოლოგიის კურსისთვის.

მთელი თავისი კარიერის განმავლობაში იგი ცდილობდა “ფსიქოლოგიის გავრცელებას“[14] ანუ ფსიქოლოგიის ხელმისაწვდომად გადახდას საზოგადოებისთვის, განსაკუთრებით მისი PBS სატელევიზიო სერიის “ფსიქოლოგიის აღმოჩენა“ მეშვეობით, რომელიც გამოიყენება მრავალ საკოლეჯო ტელეკურსში,[13] და მისი მრავალი ბესტსელერი აკადემიური და პოპულარული პუბლიკაციის მეშვეობით. “ფსიქოლოგიის აღმოჩენამ“ მოიპოვა Emmy და ჯილდოები ამერიკის ფსიქოლოგიური ასოციაციისგან, დასავლეთის ფსიქოლოგიური ასოციაციისგან და კოლუმბუსის საერთაშორისო ფილმისა და ვიდეოს ფესტივალისგან. იგი ცდილობდა გადაელახა უფსკრული აკადემიურ წრეებსა და ფართო აუდიტორიას შორის მასობრივი მედიის გამოყენებით თავისი ნაშრომების შესახებ ინფორმაციის გასავრცელებლად. მან ითანამშრომლა ალენ ფანტთან, ამერიკული დაფარული კამერის შოუს “Candid Camera“-ს შემქმნელთან და წამყვანთან, რათა შეექმნა ნარატიული საგანმანათლებლო ვიდეოები, რომლებიც იყენებენ კლასიკურ ეპიზოდებს ფსიქოლოგიის ძირითადი პრინციპების საილუსტრაციოდ. ეს “Candid Camera Classics“[29] პროგრამები შეიქმნა ფსიქოლოგიის კლასებისთვის და გამოიცა DVD-ზე, როგორც შესავალი ფსიქოლოგიის, ისე სოციალური ფსიქოლოგიის კურსებისთვის.[30]

ზიმბარდომ, რომელიც ოფიციალურად პენსიაზე გავიდა 2003 წელს, თავისი საბოლოო ლექცია, “ადამიანის ბუნების შესწავლა“, წაიკითხა 2007 წლის 7 მარტს, სტენფორდის კამპუსში, რითაც აღნიშნა ფსიქოლოგიის სწავლების 50-ე წელი. დევიდ შპიგელმა, სტენფორდის უნივერსიტეტის სამედიცინო სკოლის ფსიქიატრიის პროფესორმა, ზიმბარდო “ლეგენდარულ მასწავლებლად“ მოიხსენია და განაცხადა, რომ “მან შეცვალა ჩვენი აზროვნება სოციალური გავლენების შესახებ“.[31] კოლეგა იუარტ თომასი, სტენფორდის ფსიქოლოგიის ემერიტუს პროფესორი და ჰუმანიტარულ და საბუნებისმეტყველო მეცნიერებათა სკოლის ყოფილი დეკანი, აღნიშნავდა, რომ ზიმბარდო იყო “ცნობილი იმით, რომ შთააგონებდა საკუთარ მრავალ სტუდენტს, რომ გაეგრძელებინათ კვლევითი და პედაგოგიური კარიერა, რომლებშიც ისინი, თავიანთი მენტორის მსგავსად, ცნობილნი იყვნენ გამორჩეული სწავლებით.“

მისი პედაგოგიური კარიერა აღიარებული იყო მრავალი ჯილდოთი, მათ შორის: გამორჩეული სწავლების ჯილდო, ნიუ-იორკის უნივერსიტეტი (1965), გამორჩეული სწავლების ჯილდო ფსიქოლოგიის განათლებაში შეტანილი გამორჩეული წვლილისთვის, ამერიკის ფსიქოლოგიური ფონდი (1975), ფენიქსის ჯილდო გამორჩეული სწავლებისთვის, სტენფორდის ფსიქოლოგიის დეპარტამენტის ფაკულტეტი (1984), “California Magazine“, საუკეთესო ფსიქოლოგიის მასწავლებელი კალიფორნიაში (1986), უოლტერ გორის გამორჩეული სწავლების ჯილდო, სტენფორდის უნივერსიტეტი (1990), ბინგის ფელოუ გამორჩეული უფროსი ფაკულტეტის სწავლების ჯილდო, სტენფორდის უნივერსიტეტი (1994-1997), გამორჩეული სწავლების ჯილდო, დასავლეთის ფსიქოლოგიური ასოციაცია (1995), გამორჩეული სწავლების ჯილდო, ფი ბეტა კაპა (1998), რობერტ ს. დანიელის სწავლების გამორჩეულობის ჯილდო, APA განყოფილება 2, ფსიქოლოგიის სწავლების საზოგადოება (1999), და დეკანის ჯილდო გამორჩეული სწავლებისთვის, სტენფორდის უნივერსიტეტი (1999-2000).

კვლევა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ფილიპ ზიმბარდო იყო ნოვატორი ფსიქოლოგი, ცნობილი თავისი კვლევებით იმის შესახებ, თუ როგორ ყალიბდება ინდივიდუალური ქცევა სოციალური სისტემების, სიტუაციებისა და კონტექსტების გავლენით. “ფილ ზიმბარდო არის ერთ-ერთი ყველაზე ნაყოფიერი და გავლენიანი ფსიქოლოგი თავისი თაობიდან - სოციალური ფსიქოლოგიის სფეროს ნამდვილი პიონერი,“ - განაცხადა კლოდ სტილმა, ლუსი სტერნის სახელობის პროფესორმა სოციალურ მეცნიერებებში და ფსიქოლოგიის ემერიტუს პროფესორმა სტენფორდში, “პრაქტიკულად ფილის ყველა კვლევა აჩვენებს, თუ როგორ შეიძლება რეალური ცხოვრების, ადამიანური ქცევის მნიშვნელოვანი ფენომენების სამეცნიერო შესწავლა. ახალგაზრდა მეცნიერებისთვის, როგორიცაა სოციალური ფსიქოლოგია, ეს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი წვლილია.“ ზიმბარდოს კვლევები მოიცავდა მრავალ თემას:

დამოკიდებულების ცვლილება და კოგნიტური დისონანსი

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ზიმბარდომ სადოქტორო სწავლება გაიარა იელის დამოკიდებულების ცვლილების პროგრამაში, რომელსაც ხელმძღვანელობდა მისი მენტორი, კარლ ჰოვლანდი, თავად გავლენიანი ფსიქოლოგი. ამ გამოცდილებამ შთააგონა გრძელვადიანი ინტერესი დარწმუნების შედეგად გამოწვეული დამოკიდებულებისა და ქცევის ცვლილების პროცესების მიმართ. ზიმბარდოს მუშაობა დისონანსზე დაიწყო სწავლის პერიოდში და მან დაწერა დისერტაცია ამ თემაზე მას შემდეგ, რაც იელის მენტორებმა გააცნეს ლეონ ფესტინგერის ნაშრომი 1957 წელს. მან დისონანსის ფენომენი განიხილა, როგორც მოტივაციის კოგნიტური კონტროლი და აჩვენა ამ მიდგომის ძალა ექსპერიმენტულად მკაცრი კვლევების სერიით. ეს სადისერტაციო ნაშრომი 1960 წელს გამოქვეყნდა “ჟურნალში ანორმალური და სოციალური ფსიქოლოგია“.[32] სხვა პუბლიკაციებს შორის ქცევისა და დამოკიდებულების ცვლილების პრინციპებზე, წიგნი, რომელიც მან თანაავტორობით დაწერა მაიკლ ლაიპესთან ერთად, “დამოკიდებულების ცვლილებისა და სოციალური გავლენის ფსიქოლოგია“,[33] მაკგროუ-ჰილის სოციალური ფსიქოლოგიის სერიის ნაწილი, მოიცავდა სოციალურ გავლენას, დამოკიდებულების ცვლილებასა და ადამიანურ ქცევას შორის არსებულ ურთიერთობებს.

გონების კონტროლი

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

მისი გრძელვადიანი კვლევითი ინტერესები მოიცავდა კულტურულ ქცევას.[34] ზიმბარდო გონების კონტროლს განიხილავდა როგორც ფენომენს, რომელიც მოიცავს ყველა გზას, რომლითაც პირადი, სოციალური და ინსტიტუციური ძალები გამოიყენება სხვებში დამორჩილების, კონფორმულობის, რწმენის, დამოკიდებულებისა და ღირებულებების ცვლილების გამოსაწვევად.[35] ჯიმ ჯონსის “ხალხის ტაძრის“ კულტის რამდენიმე წევრთან პირადად მუშაობის შემდეგ, რომლებიც გადაურჩნენ თვითმკვლელობას/ხოცვა-ჟლეტას გაიანის ჯუნგლებში 1978 წელს, ზიმბარდო დაინტერესდა კულტში გაწევრიანების, იდენტიფიკაციისა და ინტერნალიზაციის უნიკალურად ინტენსიური ფსიქოლოგიური კონტექსტითა და ძალებით, და იმით, თუ როგორ შეიძლებოდა მათთვის წინააღმდეგობის გაწევა.[36]

ბოროტების ფსიქოლოგია

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ლუციფერის ეფექტი[10]

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ლუციფერის ეფექტი დაიწერა აბუ-გრაიბის წამებისა და პატიმრების ძალადობის სამხედრო სკანდალის საპასუხოდ, რომელიც მოხდა ერაყში აშშ-ის შეჭრის დროს. სტენფორდის ციხის კვლევის გაკვეთილებისადმი განახლებული გლობალური ინტერესის ფონზე, ზიმბარდომ განაცხადა, რომ აშშ-ის სამხედრო ახსნისგან განსხვავებით - ინდივიდუალური „დამპალი ვაშლები“ - ეს იყო სიტუაციური “დამპალი კასრი“, რომელმაც ჯარისკაცების ქცევა განაპირობა.[37] აბუ-გრაიბის დაკავების ცენტრში მომხდარ მოვლენებთან დაკავშირებით, დაცვის გუნდმა, მათ შორის გარი მაიერსმა, განაცხადა, რომ დაკავებულების ფიზიკურ და ფსიქიკურ ძალადობაში ბრალი არ მიუძღოდათ ციხის დაცვასა და დამკითხავებს, არამედ თავად ჯორჯ ბუშის ადმინისტრაციის პოლიტიკას.[38] თუმცა, ეს არ უარყოფს და არც ამართლებს ინდივიდუალურ პასუხისმგებლობას. წიგნში ზიმბარდო ამბობს, რომ ადამიანები არ შეიძლება განისაზღვრონ როგორც კარგები ან ბოროტები, რადგან ჩვენ გვაქვს უნარი ვიმოქმედოთ როგორც ორივე, განსაკუთრებით სიტუაციის მიხედვით. იგი მიიჩნევდა, რომ პიროვნულ მახასიათებლებს შეუძლიათ როლი ითამაშონ იმაში, თუ როგორ ვლინდება ძალადობრივი ან მორჩილი ქმედებები. ზიმბარდოს თქმით, “კარგი ადამიანები შეიძლება იყვნენ ინდუცირებულნი, შეცდენილნი და შთაგონებულნი, რომ ბოროტი გზებით მოიქცნენ. ისინი ასევე შეიძლება მიიყვანონ ირაციონალური, სულელური, თვითდესტრუქციული, ანტისოციალური და გაუაზრებელი ქმედებებისკენ, როდესაც ისინი ჩაძირულნი არიან 'სრულ სიტუაციებში', რომლებიც გავლენას ახდენენ ადამიანურ ბუნებაზე იმგვარად, რომ ეჭვქვეშ აყენებენ ჩვენს შეგრძნებას ინდივიდუალური პიროვნების, ხასიათისა და მორალის სტაბილურობისა და თანმიმდევრულობის შესახებ.“ ამერიკის სამედიცინო ასოციაციის ჟურნალში,[39] არის შვიდი სოციალური პროცესი, რომლებიც აპოხიერებენ “ბოროტების ციცაბო ფერდობს“:[40]

ფილიპ ზიმბარდოს კვლევა ბოროტების ფსიქოლოგიაზე შეისწავლის, თუ როგორ შეუძლიათ სიტუაციურ და სისტემურ ფაქტორებს ჩვეულებრივი ადამიანები მიიყვანონ მავნე ან ამორალური ქმედებების ჩადენამდე, როგორც ეს ნაჩვენებია კვლევებში ძალაუფლების, ავტორიტეტის, კონფორმულობის, დეჰუმანიზაციისა და მორალური განცალკევების დინამიკაზე.[41]

სტენფორდის ციხის კვლევა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

წინაისტორია

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

1971 წელს ზიმბარდომ მიიღო პროფესორის მუდმივი თანამდებობა სტენფორდის უნივერსიტეტის ფსიქოლოგიის ფაკულტეტზე. აშშ-ის საზღვაო კვლევების ოფისის სამთავრობო გრანტით, მან ჩაატარა სტენფორდის ციხის ექსპერიმენტი, რომელშიც შეირჩა 24 მამაკაცი სტუდენტი (75 განმცხადებლისგან). ფსიქიკური ჯანმრთელობის შემოწმების შემდეგ, დარჩენილი მამაკაცები შემთხვევითი შერჩევის პრინციპით მიაკუთვნეს “პატიმრებს“ ან “ციხის დაცვას“ იმიტირებულ ციხეში, რომელიც მდებარეობდა სტენფორდის ფსიქოლოგიის შენობის სარდაფში.[42] პატიმრები შეზღუდულნი იყვნენ 6 X 9 ფუტის (1.8 მ × 2.7 მ) საკანში შავი ფოლადის გისოსებიანი კარებით. ყოველ საკანში ერთადერთი ავეჯი იყო საწოლი. სამარტოო პატიმრობა წარმოადგენდა პატარა განათების გარეშე საკანს. ზიმბარდოს მიზანი სტენფორდის ციხის კვლევაში იყო ფსიქოლოგიური ეფექტის შეფასება (შემთხვევითად შერჩეულ) სტუდენტზე, რომელიც ხდებოდა პატიმარი ან ციხის დაცვა.[43] 1997 წლის სტატია სტენფორდის საინფორმაციო სამსახურიდან უფრო დეტალურად აღწერს ექსპერიმენტის მიზნებს:

ვიკიციტატა
„ზიმბარდოს მთავარი მიზეზი ექსპერიმენტის ჩატარებისთვის იყო ფოკუსირება როლების, წესების, სიმბოლოების, ჯგუფური იდენტობისა და ქცევის სიტუაციური ვალიდაციის ძალაზე, რაც ჩვეულებრივ ადამიანებში ზიზღს გამოიწვევდა. “მე წლების განმავლობაში ვატარებდი კვლევას დეინდივიდუალიზაციაზე, ვანდალიზმსა და დეჰუმანიზაციაზე, რაც ნათლად აჩვენებდა, თუ რამდენად ადვილად შეიძლება ჩვეულებრივი ადამიანები მივიყვანოთ ანტისოციალური ქმედებების ჩადენამდე მათი ისეთ სიტუაციებში მოთავსებით, სადაც ისინი თავს ანონიმურად გრძნობენ, ან შეუძლიათ სხვები აღიქვან ნაკლებად ადამიანურად, როგორც მტრები ან საგნები,“ - განაცხადა ზიმბარდომ ტორონტოს სიმპოზიუმზე, 1996 წლის ზაფხულში.[44]“

ექსპერიმენტი

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ზიმბარდო თავად მონაწილეობდა ექსპერიმენტში, თამაშობდა “ციხის ზედამხედველის“ როლს, რომელსაც შეეძლო დავების მოგვარება დაცვასა და პატიმრებს შორის. მან მისცა დაცვას ინსტრუქცია ეპოვათ გზები პატიმრებზე დომინირებისთვის, არა ფიზიკური ძალადობით, არამედ სხვა ტაქტიკებით, როგორიცაა ძილის დეპრივაცია და სამარტოო პატიმრობით დასჯა. მოგვიანებით ექსპერიმენტში, როდესაც ზოგიერთი დაცვა გახდა უფრო აგრესიული, პატიმრებს წაართმევდნენ საწოლებს (ისე, რომ მათ იატაკზე უნდა ეძინათ) და მათ აიძულებდნენ გამოეყენებინათ საკნებში მოთავსებული ვედროები ტუალეტად, შემდეგ კი უარს ეუბნებოდნენ ვედროების დაცლაზე, არც სხვა დაცვები და არც თავად ზიმბარდო არ ჩარეულან. იცოდნენ რა, რომ მათ მოქმედებებს აკვირდებოდნენ, მაგრამ არ საყვედურობდნენ. დაცვამ ჩათვალა, რომ მათ ჰქონდათ ნაგულისხმევი თანხმობა ასეთი ქმედებებისთვის.[45]

მოგვიანებით ინტერვიუებში რამდენიმე დაცვამ უთხრა ინტერვიუერებს, რომ იცოდნენ რა უნდოდა ზიმბარდოს რომ მომხდარიყო, და გააკეთეს ყველაფერი საუკეთესოდ, რომ ეს მომხდარიყო.[46] კვლევის დაწყებიდან ორ დღეზე ნაკლებ დროში, ერთმა პატიმარმა მოიმიზეზა დეპრესია, უკონტროლო სიბრაზე და სხვა ფსიქიკური დისფუნქციები. პატიმარი საბოლოოდ გაათავისუფლეს მას შემდეგ, რაც იყვირა და არასტაბილურად მოიქცა სხვა პატიმრების წინაშე. მან მოგვიანებით გაამჟღავნა, რომ გაითამაშა ეს “ჩავარდნა“, რათა ადრე გასულიყო კვლევიდან. ეს პატიმარი ჩაანაცვლეს ერთ-ერთი ალტერნატივით.[42]

შედეგები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კვლევის დასასრულისთვის დაცვამ მოიპოვა სრული კონტროლი ყველა პატიმარზე და იყენებდა თავის უფლებამოსილებას მაქსიმალური ხარისხით. ერთმა პატიმარმა სიმამაცე გამოიჩინა შიმშილობის დაწყებით. როდესაც მან უარი თქვა ჭამაზე, დაცვამ იგი სამარტოო საკანში მოათავსა სამი საათით (მიუხედავად იმისა, რომ მათივე წესები ამბობდა, რომ პატიმარი შეიძლება სამარტოო საკანში მხოლოდ ერთი საათის განმავლობაში ყოფილიყო). იმის ნაცვლად, რომ სხვა პატიმრებს ეს პატიმარი გმირად მიეჩნიათ და მის გაფიცვას მიჰყოლოდნენ, ისინი ერთად სკანდირებდნენ, რომ ის იყო ცუდი პატიმარი და პრობლემების შემქმნელი. პატიმრები და დაცვა სწრაფად შეეგუვნენ თავიანთ როლებს, აკეთებდნენ უფრო მეტს, ვიდრე წინასწარ იყო პროგნოზირებული, რამაც გამოიწვია სახიფათო და პოტენციურად ფსიქოლოგიურად დამაზიანებელი სიტუაციები. თავად ზიმბარდოც დაიწყო სიტუაციის როლებისთვის დამორჩილება. მას რეალობა უნდა ეჩვენებინა კრისტინა მასლახს, მის შეყვარებულს და მომავალ მეუღლეს, რომელსაც ახლახანს მიღებული ჰქონდა დოქტორის ხარისხი ფსიქოლოგიაში.[47] ზიმბარდომ განაცხადა, რომ კვლევის მთავარი გზავნილია ის, რომ “სიტუაციებს შეუძლიათ უფრო ძლიერი გავლენა მოახდინონ ჩვენს ქცევაზე, ვიდრე უმეტესი ადამიანი აფასებს, და ცოტა ადამიანი აცნობიერებს [ამას].“[48]

კვლევის ბოლოს, ყველა პატიმრის გათავისუფლების შემდეგ, ყველა უკან მოიყვანეს იმავე ოთახში შეფასებისთვის და იმისთვის, რომ თავიანთი გრძნობები ღიად გამოხატონ ერთმანეთის მიმართ.

კრიტიკა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ზიმბარდოს კვლევის ეთიკური პრობლემები ხშირად შედარებულია მილგრამის ექსპერიმენტთან, რომელიც 1961 წელს ჩაატარა იელის უნივერსიტეტში სტენლი მილგრამმა, ზიმბარდოს ყოფილმა სკოლის მეგობარმა.[49][24]

უფრო ახლო პერიოდში, ნიცის უნივერსიტეტის თიბო ლე ტექსიემ შეისწავლა ექსპერიმენტის არქივები, მათ შორის ვიდეოები, ჩანაწერები და ზიმბარდოს ხელნაწერი შენიშვნები, და განაცხადა, რომ “დაცვამ იცოდა, რა შედეგები უნდა მოეტანა ექსპერიმენტს... შორს იმისგან, რომ სპონტანურად მორეაგირებოდნენ ამ პათოგენურ სოციალურ გარემოს, დაცვას მიეცა მკაფიო ინსტრუქციები, თუ როგორ შეექმნათ ის... ექსპერიმენტატორები პირდაპირ ერეოდნენ ექსპერიმენტში, ან ზუსტი ინსტრუქციების მისაცემად, ან ექსპერიმენტის მიზნების შესახსენებლად, ან ზოგადი მიმართულების დასადგენად... მათი სრული მონაწილეობის მისაღებად, ზიმბარდოს სურდა დაცვისთვის დაეჯერებინა, რომ ისინი იყვნენ მისი კვლევითი ასისტენტები.“[50] მისი ორიგინალური პუბლიკაციის შემდეგ ფრანგულ ენაზე,[51] ლე ტექსიეს ბრალდებები შეისწავლეს მეცნიერების კომუნიკატორებმა შეერთებულ შტატებში.[52] თავის წიგნში კაცობრიობა – იმედისმომცემი ისტორია (2020)[53][54] ისტორიკოსი რუტგერ ბრეგმანი განიხილავს ბრალდებებს, რომ მთელი ექსპერიმენტი იყო გაყალბებული და თაღლითური; ბრეგმანმა ამტკიცა, რომ ეს ექსპერიმენტი ხშირად გამოიყენება როგორც მაგალითი იმის საჩვენებლად, რომ ადამიანები ადვილად ემორჩილებიან ბოროტ ქცევას, მაგრამ ზიმბარდო არ იყო გულწრფელი იმის შესახებ, რომ დაცვას უთხრა ემოქმედათ ისე, როგორც მოიქცნენ. უფრო ახლო პერიოდში, ამერიკის ფსიქოლოგიური ასოციაციის (APA) ფსიქოლოგიის სტატიამ დეტალურად განიხილა ეს ნაშრომი და დაასკვნა, რომ ზიმბარდო წაახალისებდა დაცვას ემოქმედათ ისე, როგორც მოიქცნენ, ამგვარად, ამ ქცევის თავისით გამოვლენის ნაცვლად, ის გამოწვეული იყო ზიმბარდოს მიერ.[55]

კრიტიკოსების საპასუხოდ, ზიმბარდომ განაცხადა, რომ არცერთი კრიტიკა არ იძლევა არსებით მტკიცებულებას, რომელიც ძირს უთხრის სტენფორდის ციხის ექსპერიმენტის (სცე) მთავარ დასკვნას - კერძოდ, იმის გაგების მნიშვნელობას, თუ როგორ შეუძლიათ სისტემურ და სიტუაციურ ძალებს გავლენა მოახდინონ ინდივიდუალურ ქცევაზე, ხშირად ჩვენი გაცნობიერების გარეშე. მან ხაზი გაუსვა, რომ სცე-ის ძირითადი გზავნილი არ არის ციხის ცხოვრების ფსიქოლოგიური სიმულაციის რეალობასთან გათანაბრება, ან იმის მტკიცება, რომ პატიმრები და დაცვა ყოველთვის ან ტიპიურად ისე იქცევიან, როგორც ისინი ექსპერიმენტში, არამედ, სცე წარმოადგენს გამაფრთხილებელ ისტორიას იმის შესახებ, თუ რა პოტენციური შედეგები შეიძლება მოჰყვეს იმის შეუფასებლობას, თუ როგორ შეუძლიათ სოციალურ როლებს და გარე ზეწოლას გავლენა მოახდინონ ჩვენს ქმედებებზე.[56] ზიმბარდომ ხაზი გაუსვა ამ გამოცდილებიდან მიღებულ გაკვეთილებს და მის მხარდაჭერას კვლევაში უფრო მკაცრი ეთიკური სტანდარტების მიმართ.

მოწმობა აბუ-გრაიბის ციხის დაცვის სასამართლო პროცესზე

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ზიმბარდომ განიხილა მსგავსებები სტენფორდის ციხის ექსპერიმენტის მონაწილეთა ქცევასა და აბუ-გრაიბის ციხეში პატიმრების მიმართ ძალადობას შორის. მან არ მიიღო გაერთიანებული შტაბების უფროსის, გენერალ მაიერსის განცხადება, რომ მოვლენები გამოწვეული იყო რამდენიმე გადამდგარი ჯარისკაცის მიერ და რომ ეს არ წარმოადგენდა სამხედროებს. ამის ნაცვლად, მან განიხილა სიტუაცია, რომელშიც ჯარისკაცები იმყოფებოდნენ და განიხილა შესაძლებლობა, რომ ამ სიტუაციას შეიძლება გამოეწვია ქცევა, რომელსაც ისინი აჩვენებდნენ. მან დაიწყო იმ დაშვებით, რომ მოძალადეები არ იყვნენ “დამპალი ვაშლები“ და იმყოფებოდნენ სტენფორდის ციხის კვლევის მსგავს სიტუაციაში, სადაც ფიზიკურად და ფსიქოლოგიურად ჯანმრთელი ადამიანები იქცეოდნენ სადისტურად და სასტიკად ეპყრობოდნენ პატიმრებს.[48] ზიმბარდო ჩაერთო ამ ადამიანების გაგების მცდელობაში, სვამდა კითხვას “არიან ისინი აუხსნელები, შეგვიძლია თუ არა მათი გაგება“.

2004 წელს, ზიმბარდომ დაცვის მხარეს მისცა ჩვენება სერჟანტ აივან “ჩიპ“ ფრედერიკის, აბუ-გრაიბის ციხის დაცვის წევრის სამხედრო სასამართლო პროცესზე. მან არგუმენტად მოიყვანა, რომ ფრედერიკის სასჯელი შემსუბუქებული უნდა ყოფილიყო შემამსუბუქებელი გარემოებების გამო, განმარტავდა, რომ ცოტა ადამიანს შეუძლია წინააღმდეგობა გაუწიოს ციხის ძლიერ სიტუაციურ ზეწოლას, განსაკუთრებით სათანადო მომზადებისა და ზედამხედველობის გარეშე. მოსამართლემ, როგორც ჩანს, უგულებელყო ზიმბარდოს ჩვენება და ფრედერიკს მაქსიმალური 8-წლიანი სასჯელი მიუსაჯა. ზიმბარდომ ფრედერიკის საქმეში მონაწილეობით მიღებული ცოდნა გამოიყენა წიგნის დასაწერად სახელწოდებით ლუციფერის ეფექტი: როგორ ხდებიან კარგი ადამიანები ბოროტები, აბუ-გრაიბსა და ციხის ექსპერიმენტებს შორის კავშირების შესახებ.[57]

სიმორცხვე

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ციხის კვლევის შემდეგ, ზიმბარდომ გადაწყვიტა მოეძებნა გზები, რომლითაც მას შეეძლო ფსიქოლოგიის გამოყენება ადამიანების დასახმარებლად; ამის შედეგად დაფუძნდა სიმორცხვის კლინიკა[12] მენლო პარკში, კალიფორნია, ზრდასრულებსა და ბავშვებში მორცხვი ქცევის სამკურნალოდ. მოგვიანებით ის გადაიტანეს პალო ალტოს თემში, კალიფორნია. კლინიკა მიჰყვება “სოციალური ფიტნესის მოდელს“, რომელიც წაახალისებს ადამიანებს სოციალურად ივარჯიშონ.

ზიმბარდოს კვლევამ სიმორცხვეზე გამოიწვია ორი ბესტსელერი წიგნის შექმნა ამ თემაზე, სიმორცხვე: რა არის ის, რა უნდა გავაკეთოთ ამის შესახებ, და მორცხვი ბავშვი, შირლი რადლთან თანაავტორობით.[58]

წყვეტის თეორია

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ზიმბარდო დაინტერესდა საკითხით, თუ როგორ იწყებენ ნორმალურად და ეფექტურად მოფუნქციონირე ადამიანები პირველად ფსიქოპათოლოგიის სიმპტომების განვითარებას. იგი დაინტერესებული იყო იმის გაგებით, თუ როდის, რატომ და როგორ შეიძლება ამ გამოცდილებებმა საბოლოოდ მიგვიყვანოს ფსიქიატრიულ დიაგნოზამდე. ჰიპნოზის, როგორც ექსპერიმენტული ინსტრუმენტის გამოყენებით, იგი კონცენტრირდა იმაზე, თუ როგორ განიცდიან ადამიანები მნიშვნელოვან “წყვეტას“ თავიანთ ცხოვრებაში, და როგორ შეუძლია ამ მოვლენებს გამოიწვიოს გაგების ძიება (რაციონალური ყოფნისთვის) და/ან სოციალური შედარების ძიება შესადარის სხვებთან (ნორმალური ყოფნისთვის).[59][60]

დროის პერსპექტივა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ზიმბარდოს დროის პერსპექტივის ინვენტარი

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

2008 წელს, ზიმბარდომ გამოაქვეყნა თავისი ნამუშევარი ჯონ ბოიდთან ერთად დროის პერსპექტივის თეორიისა და ზიმბარდოს დროის პერსპექტივის ინვენტარის (ზდპი) შესახებ წიგნში დროის პარადოქსი: დროის ახალი ფსიქოლოგია, რომელიც შეცვლის თქვენს ცხოვრებას.[11] 2009 წელს, ის შეხვდა რიჩარდ სვორდს და დაიწყო თანამშრომლობა დროის პერსპექტივის თეორიის კლინიკურ თერაპიად გარდაქმნისთვის, დაიწყო ოთხწლიანი საპილოტე კვლევა და დააფუძნა დროის პერსპექტივის თერაპია.[61] 2009 წელს, ზიმბარდომ გააკეთა თავისი Ted Talk-ი, “დროის ფსიქოლოგია“, დროის პერსპექტივის თეორიის შესახებ. ამ Ted Talk-ის მიხედვით, არსებობს დროის პერსპექტივის ექვსი სხვადასხვა სახეობა, რომლებიც არიან: წარსული დადებითი დპ (დროის პერსპექტივა), წარსული უარყოფითი დპ, აწმყო ჰედონისტური დპ, აწმყო ფატალისტური დპ, მომავალი ცხოვრების მიზანზე ორიენტირებული დპ და მომავალი ტრანსცენდენტალური დპ.[62] 2012 წელს, ზიმბარდო, რიჩარდ სვორდი და მისი მეუღლე როუზმერი გახდნენ წიგნის ავტორები სახელწოდებით დროის განკურნება.[63] დროის პერსპექტივის თერაპიას აქვს მსგავსებები პაუზის ღილაკის თერაპიასთან, რომელიც შეიმუშავა ფსიქოთერაპევტმა მარტინ შირრანმა, რომელთანაც ზიმბარდო მიმოწერას აწარმოებდა და შეხვდა პირველ საერთაშორისო დროის პერსპექტივის კონფერენციაზე, კოიმბრის უნივერსიტეტში, პორტუგალია. ზიმბარდომ დაწერა წინასიტყვაობა შირრანის წიგნის მეორე გამოცემისთვის ამ თემაზე.[64]

გმირობა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

მრავალი ათწლეულის განმავლობაში ბოროტების ფსიქოლოგიისა და იმ სოციალური ფაქტორების კვლევის შემდეგ, რომლებიც უმრავლესობას არაეთიკური ქცევის კონფორმიზმისკენ უბიძგებს, ზიმბარდომ თავისი ცხოვრების ბოლო პერიოდი გმირობის ფსიქოლოგიის კვლევასა და პოპულარიზაციას მიუძღვნა,[65][66] მათ შორის ისეთ თემებს, როგორიცაა უსამართლო ავტორიტეტისადმი დაუმორჩილებლობა,[67] მხილების ფენომენი,[68] და გამვლელის ეფექტის გამოწვევა. ზიმბარდოს წვლილი მოიცავს სამეცნიერო კვლევების ინტერპრეტაციას თანაგრძნობის, ალტრუიზმისა და მშვიდობიანი ადამიანური ურთიერთობების საფუძვლების შესახებ. მისი ბოლო სტატია Greater Good, “გმირობის ბანალურობა“, იკვლევდა, თუ როგორ შესაძლებელია ჩვეულებრივი ადამიანები გახდნენ ყოველდღიური გმირები.[69] 2010 წლის თებერვალში ზიმბარდო იყო მოწვეული პრეზენტატორი სემინარზე “აზრიანი ცხოვრების მეცნიერება: სიკეთე, ბოროტება და ყოველდღიური გმირობა“, Greater Good Science Center-ის აღმასრულებელ დირექტორ დაჩერ კელტნერთან ერთად.[70]

ზიმბარდო მუშაობდა როგორც მრჩეველი ანტი-ბულინგის ორგანიზაცია Bystander Revolution-ში და გამოჩნდა ორგანიზაციის ვიდეოებში, რათა აეხსნა გამვლელის ეფექტი[71] და ესაუბრა უმოქმედობის ბოროტებაზე.[72]

გმირული წარმოსახვის პროექტი

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ზიმბარდო იყო დამფუძნებელი და დირექტორი გმირული წარმოსახვის პროექტის (გწპ), არაკომერციული ორგანიზაციისა, რომელიც ეძღვნება გმირობის პოპულარიზაციას ყოველდღიურ ცხოვრებაში.[73][8] 2010 წლიდან, გწპ ფოკუსირებულია საგანმანათლებლო პროგრამებზე აშშ-სა და მსოფლიოს მასშტაბით: უნგრეთში, პოლონეთში, ინდონეზიაში, პორტუგალიასა და იტალიაში, რათა ასწავლოს ადამიანებს, როგორ წინააღმდეგობა გაუწიონ ისეთ ქცევებს, როგორიცაა ბულინგი, გამვლელის ეფექტი და ნეგატიური კონფორმიზმი და წაახალისოს პოზიტიური სოციალური ქმედება.[21] “გმირობის ბანალურობის“ კონცეფცია, რომელიც დოქტორმა ზიმბარდომ და დოქტორმა ზენო ფრანკომ 2006 წელს შემოიტანეს, წარმოადგენს სახელმძღვანელო პრინციპს გმირული წარმოსახვის პროექტისთვის, რომელიც ხაზს უსვამს რწმენას, რომ გმირობის კულტურის ხელშეწყობას შეუძლია ადამიანებს მისცეს უფლებამოსილება, იმოქმედონ პოზიტიურად და მოახდინონ მნიშვნელოვანი ცვლილებები თავიანთ თემებში.[74] 2011 წელს ზიმბარდომ გამოაქვეყნა სტატია, რომელიც ადარებდა გმირობასა და ალტრუიზმს ზენო ფრანკოსთან და კეთი ბლაუსთან ერთად ჟურნალში Review of General Psychology.[75]

გმირების მოედნის ინიციატივა, Hösök Tere, დაფუძნებული 2013 წელს გიორგი ოროსის, პეტერ ჰალატსისა და ფილიპ ზიმბარდოს მიერ, შეიქმნა იმ რწმენების იდენტიფიცირებისა და დაძლევის იარაღების მისაწოდებლად, რომლებიც ხელს უშლიან ადამიანებს სხვების დასაცავად დადგომას - ან თუნდაც საკუთარი თავის დასაცავად. გმირების მოედნის ფონდისა და გმირების მოედნის კომპანიის მისიაა, უზრუნველყოს ადამიანები საჭიროებებით, რათა კრიტიკულად იფიქრონ, გაბედონ გამოსვლა და სხვებისთვის დახმარების გაცემა, და იმოქმედონ როგორც ყოველდღიურმა გმირებმა.

გმირული წარმოსახვის პროექტი თანამშრომლობს და მენტორობას უწევს Giocherenda-ს, ორგანიზაციას, რომელიც შექმნეს ახალგაზრდა მიგრანტებმა გვინეიდან, გამბიიდან, მალიდან, ბურკინა-ფასოდან და მაროკოდან. მათი შემოქმედებითი თამაშებისა და გწპ-ის კურიკულუმის გამოყენება ფოკუსირებულია დამაყოფელი ნარატივების ტრანსფორმაციაზე, ემანსიპაციური ამბების თხრობაზე და თანამშრომლობის ხელშეწყობაზე. Giocherenda, რომელიც იტალიური სიტყვის giocare-ს (თამაში) მსგავსად ჟღერს, მომდინარეობს პულაარიდან (დასავლეთ აფრიკული ენა) და ნიშნავს “სოლიდარობას, ურთიერთდამოკიდებულების გაცნობიერებას, ძალას გაზიარების გზით, ერთად კეთების სიხარულს“.

პორტუგალიაში გმირული წარმოსახვის პროექტს ახორციელებს ასოციაცია Look Around, ხოლო გავლენის შეფასებას ხელმძღვანელობს პორტოს კათოლიკური უნივერსიტეტის ადამიანის განვითარების კვლევის ცენტრი. 2018 წელს პორტუგალიის გწპ-ის გუნდმა განახორციელა საპილოტე კვლევა[76] გწპ-ის სასწავლო გეგმის ვერსიისა მოზარდებისთვის - გწპ მოზარდები. 2020 წელს შეიქმნა პროგრამა “პირველი ფსიქოლოგიური დახმარება გმირებისთვის“ პორტუგალიის წითელ ჯვართან პარტნიორობით, რომელიც აერთიანებს გწპ-ის სასწავლო გეგმის ადაპტაციას ბავშვებისთვის, მათი ფსიქოლოგიური პირველადი დახმარების ტრენინგთან ერთად. პირველი გწპ კლუბი შეიქმნა 2023 წელს, გწპ მოზარდები პროგრამის განხორციელების შემდეგ სოციალურ ცენტრში Centro Social da Paróquia de Nossa Senhora da Ajuda. მისი მიზანია ახალგაზრდებს მისცეს ხმა, რაც მათ საშუალებას აძლევს, აქტიურად წვლილი შეიტანონ თავიანთი რეალობის გარდაქმნაში. გწპ კლუბი არის სივრცე, სადაც ახალგაზრდები იდენტიფიცირებენ პრობლემებს, რომლებიც სურთ შეცვალონ თავიანთ გარემოში (საზოგადოებრივ ცენტრში, სკოლაში, უბანში და ა.შ.) და აქტიურად უწყობენ ხელს მათ გადაწყვეტას.

ზიმბარდო საუბრობს პოლონეთში, 2009

სოციალური ინტენსივობის სინდრომი (სის)

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

2008 წელს ზიმბარდო დაიწყო მუშაობა სარა ბრანსკილთან და ენტონი ფერერასთან ერთად ახალ თეორიაზე, რომელსაც ეწოდა სოციალური ინტენსივობის სინდრომი (სის). სის არის ახალი ტერმინი, რომელიც შეიქმნა სამხედრო კულტურის ზეგავლენის აღსაწერად და ნორმალიზებისთვის, როგორც აქტიურ ჯარისკაცებზე, ასევე ვეტერანებზე. ზიმბარდომ და ბრანსკილმა ახალი თეორია და მისი თანმხლები კვლევის წინასწარი ფაქტორული ანალიზი წარადგინეს დასავლეთის ფსიქოლოგიურ ასოციაციაში 2013 წელს.[77] ბრანსკილმა მონაცემთა შეგროვება დაასრულა 2013 წლის დეკემბერში. კვლევითი კომპონენტების ფაქტორული ანალიზის, დამადასტურებელი ფაქტორული ანალიზის, შინაგანი თანმიმდევრულობისა და ვალიდურობის ტესტების მეშვეობით დადასტურდა, რომ სის იყო სანდო და ვალიდური კონსტრუქტი სამხედრო სოციალიზაციის გასაზომად.[78]

აღიარება

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

2002 წელს ზიმბარდომ მიიღო კარლ საგანის პრემია მეცნიერების საჯარო გაგებისთვის, რომელიც გადაეცა სამეცნიერო საზოგადოების პრეზიდენტთა საბჭოს მიერ. 2005 წელს მას პატივი მიაგეს ცოდნის შექმნაში შეტანილი ცხოვრებისეული კვლევითი წვლილისთვის ჰაველის ფონდის ხედვა 97 ჯილდოთი, რომელიც დააარსეს ჩეხეთის ყოფილმა პრეზიდენტმა ვაცლავ ჰაველმა და მისმა მეუღლემ დაგმარმა, რომელიც აჯილდოვებს გამორჩეულ ნამუშევრებს მეცნიერების სფეროში.[79] ამერიკის ფსიქოლოგიურმა ასოციაციამ ზიმბარდოს გადასცა ჯილდო საზოგადოებრივი ინტერესების სფეროში შეტანილი განსაკუთრებული წვლილისთვის (2008), ოქროს მედლის ჯილდო ფსიქოლოგიის მეცნიერებაში ცხოვრებისეული მიღწევებისთვის (2012), კურტ ლევინის ჯილდო “ფსიქოლოგიური კვლევისა და სოციალური ქმედების განვითარებასა და ინტეგრაციაში შეტანილი გამორჩეული წვლილისთვის“ (2015) და საპრეზიდენტო ციტირება საერთაშორისო მიღწევებისთვის (2023). 2010 წელს მან მიიღო სამი ცხოვრებისეული მიღწევის ჯილდო ბრუკლინის კოლეჯის, დასავლეთის ფსიქოლოგიური ასოციაციისა და პიროვნებისა და სოციალური ფსიქოლოგიის საზოგადოებისგან. 2012 წელს ზიმბარდომ მიიღო ამერიკის ფსიქოლოგიური ფონდის ოქროს მედალი ფსიქოლოგიის მეცნიერებაში ცხოვრებისეული მიღწევებისთვის.[80] 2003 წელს ზიმბარდოს და რომის ლა საპიენცას უნივერსიტეტის მეცნიერებს ჯან ვიტორიო კაპრარასა და კლაუდიო ბარბარანელის გადაეცათ სარკასტული იგ ნობელის პრემია ფსიქოლოგიაში[81] მათი ნაშრომისთვის “პოლიტიკოსების უნიკალურად მარტივი პიროვნებები“.[82] მას მიენიჭა საპატიო ხარისხები წყნარი ოკეანის ფსიქოლოგიის სამაგისტრო სკოლისგან (1996), პერუს სან მარტინის ეროვნული უნივერსიტეტისგან (1996), არისტოტელეს უნივერსიტეტისგან, თესალონიკი, საბერძნეთი (1998), ვებსტერის უნივერსიტეტისგან, ვენა (2007), ბრუკლინის კოლეჯისგან, ნიუ-იორკი (2008), რატგერსის უნივერსიტეტისგან, ნიუ-ჯერსი (2009), ლუნდის უნივერსიტეტისგან, ლუნდი, შვედეთი (2009), ლოიოლას უნივერსიტეტისგან, ჩიკაგო (2010), ვარშავის SWPS უნივერსიტეტისგან[83] (2011), პიუჯეტ საუნდის უნივერსიტეტისგან (2013), ჩაპმანის უნივერსიტეტისგან (2014), და პრაღის ჩარლზის უნივერსიტეტისგან (2016).

წიგნები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

დოქტორ ზიმბარდოს ავტორობით გამოცემულია ათობით სახელმძღვანელო და სპეციალიზებული წიგნი მისი კვლევის თემებზე, რომელთაგან ბევრი მრავალჯერ დაიბეჭდა და ითარგმნა სხვადასხვა ენაზე.

ფსიქოლოგია და ცხოვრება,[27] ხანგრძლივი, კლასიკური, შესავალი ფსიქოლოგიის სახელმძღვანელო კოლეჯის სტუდენტებისთვის, რომლის თანაავტორიც იყო ფილიპ ზიმბარდო ათწლეულების განმავლობაში, დაწყებული მისი მე-8 გამოცემიდან ფლოიდ რუჩთან ერთად, მე-19 გამოცემამდე რიჩარდ გერიგთან ერთად. ის ითარგმნა მრავალ ენაზე გლობალური გამოყენებისთვის.

ფსიქოლოგია: ძირითადი კონცეფციები[28] კიდევ ერთი შესავალი ფსიქოლოგიის სახელმძღვანელო, რომელიც გამოიყენება ამერიკის მრავალი კოლეჯის საბაკალავრო ფსიქოლოგიის კურსებისთვის, თანაავტორი იყო ფილიპ ზიმბარდო და ითარგმნა სხვადასხვა ენაზე საერთაშორისო განათლებისთვის.

სიმორცხვე: რა არის ის, რა უნდა გავაკეთოთ ამის შესახებ[9] იყო ბესტსელერი წიგნი, რომელიც იკვლევს სიმორცხვეს ემოციების ღრმა გაგებით. ის გვთავაზობს პრაქტიკულ რჩევებს, სავარჯიშოებსა და მოტივაციურ მხარდაჭერას, რათა დაეხმაროს მორცხვ ინდივიდებს გააუმჯობესონ თავიანთი სოციალური უნარები და გაზარდონ თავდაჯერებულობა. ეს იყო მაღალი გავლენის მქონე წიგნი, რომელიც ხშირად ციტირდება ფსიქოლოგიურ ლიტერატურაში და ფართოდ იკითხება ინდივიდების მიერ, რომლებიც ეძებენ დახმარებას სოციალურ შფოთვასა და სიმორცხვესთან დაკავშირებით. ამას მოჰყვა მორცხვი ბავშვი, თანაავტორობით შირლი რადლთან ერთად 1981 წელს.[84]

ლუციფერის ეფექტი,[39] ზიმბარდოს პირველწყარო ანგარიში 1971 წლის სტენფორდის ციხის ექსპერიმენტზე (სცე), იყო უილიამ ჯეიმსის წიგნის ჯილდოს მფლობელი[85] ფსიქოლოგიაში 2008 წელს, და იყო ნიუ-იორკ თაიმსის არამხატვრული ლიტერატურის ბესტსელერების სიაში.

დროის პარადოქსი: ახალი ფსიქოლოგია, რომელიც შეცვლის თქვენს ცხოვრებას[11] (2008, ჯ. ბოიდთან ერთად) არის ზიმბარდოს ერთ-ერთი შესანიშნავი ნაშრომი, სადაც ის ეყრდნობა ოცდაათი წლის კვლევას, რათა გამოავლინოს, როგორ აყალიბებს ადამიანის დროის პერსპექტივა მის ცხოვრებას.

დროის განკურნება: PTSD-ს დაძლევა დროის პერსპექტივის თერაპიის ახალი ფსიქოლოგიით[63] (2012, სვორდთან, რ. და სვორდთან, რ.კ.მ. ერთად) დოქტორი ზიმბარდო გვთავაზობს მიდგომას, რომელიც იყენებს ზიმბარდოს დროის პერსპექტივის ინვენტარს (ZTPI) პოსტტრავმული სტრესული აშლილობით დაავადებული პირებისთვის.

2015 წელს ზიმბარდომ თანაავტორობით გამოსცა წიგნი, კაცი (გა)თიშული: როგორი საბოტაჟი გაუკეთა ტექნოლოგიამ იმას, რასაც ნიშნავს მამაკაცად ყოფნა, რომელმაც შეაგროვა კვლევები იმ თეზისის მხარდასაჭერად, რომ მამაკაცები სულ უფრო მეტად გათიშულები არიან საზოგადოებისგან. ის აფრთხილებდა ვიდეო თამაშების დამოკიდებულებისა და პორნოგრაფიული დამოკიდებულების გავლენების შესახებ.[86]

ზიმბარდო, პ. გ., & ჯონსონი, რ. ლ. (2024). ფსიქოლოგია შექსპირის მიხედვით: რა შეგიძლიათ ისწავლოთ ადამიანის ბუნების შესახებ შექსპირის დიდი პიესებიდან. გილფორდი, CT: პრომეთეუსის წიგნები.[87]

მედია გამოჩენები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ზიმბარდო მრავალჯერ გამოჩნდა ეროვნულ ტელევიზიასა და რადიოში, მათ შორის: The Phil Donahue Show, The Today Show, Good Morning America, 60 Minutes, 20/20, Nightline, That's Incredible, და NPR, სხვებს შირის.[21]

მას გაუხმოვანებია საგანმანათლებლო ვიდეოები, რომლებიც იყენებდნენ შერჩეულ კლასიკურ Candid Camera[29] ფარული კამერის ეპიზოდებს, რათა წარმოეჩინა ფსიქოლოგიის ძირითადი პრინციპები შესავალი ფსიქოლოგიისა და სოციალური ფსიქოლოგიის კურსებისთვის.[30]

მან წვლილი შეიტანა საგანმანათლებლო მედია პროექტებში, განსაკუთრებით როგორც მთხრობელი, მწერალი და სამეცნიერო მრჩეველი ფსიქოლოგიის აღმოჩენისთვის, 26 პროგრამისგან შემდგარი სერიალისთვის, რომელიც შეიქმნა PBS-TV-ისა და ანენბერგის კორპორაციის მიერ, რომელიც ითარგმნა და გავრცელდა მთელ მსოფლიოში (1989, განახლდა 2001).[13]

ზიმბარდო მუშაობდა კონსულტანტად ორ ბრიტანულ ტელედოკუმენტურ ფილმზე: ხუთი ნაბიჯი ტირანიამდე (BBC, 2000) და ადამიანური ზოოპარკი (LWT, 2001).

ტერი გროსმა ჩაატარა ინტერვიუ დოქტორ ზიმბარდოსთან NPR-ის Fresh Air-ში (1 მაისი, 2007).[88]

TED Talk: ზიმბარდო, ფილიპ გ. ბოროტების ფსიქოლოგია.[41] TED, თებ. 2008.

TED Talk: ზიმბარდო, ფილიპ გ. დროის ფსიქოლოგია.[89] TED, თებ. 2009.

ზიმბარდო გამოჩნდა ამერიკულ ტელევიზიაში, როგორიცაა The Daily Show with Jon Stewart 29 მარტს, 2007 წელს,[90] The Colbert Report 11 თებერვალს, 2008,[91] და Dr. Phill 25 ოქტომბერს, 2010.[92]

რატომ აკეთებენ კარგი ადამიანები ცუდ საქმეებს? (NPR TED Radio Hour, 28 მარტი, 2013). ფილიპ ზიმბარდო განიხილავს, თუ რამდენად ადვილია კარგი ადამიანების ცუდად გადაქცევა, მაგრამ ასევე რამდენად ადვილია გმირად ყოფნა და როგორ შეგვიძლია ამ გამოწვევასთან გამკლავება.[93]

სტენფორდის ციხის ექსპერიმენტის შემქმნელი უკან იხედება (HuffPost Live, 14 ივლისი, 2015)[94]

ფილიპ ზიმბარდო ფიქრობს, რომ ჩვენ ყველას შეგვიძლია ვიყოთ ბოროტი (New York Times, 16 ივლისი, 2015)[95]

სტენფორდის ციხის ექსპერიმენტი (Charlie Rose, 17 ივლისი, 2015)[96]

რა არის ციხის ეთიკური გავლენა? (MSNBC, 18 ივლისი, 2015)[97]

ფილიპ ზიმბარდო ხელახლა განიხილავს სტენფორდის ციხის ექსპერიმენტს (KQED ფორუმი, 20 ივლისი, 2015)[98]

კარგისა და ბოროტის ბუნება და აღზრდა (The Michael Shermer Show, 15 აგვისტო, 2021)[99]

საქველმოქმედო და სხვა ინიციატივები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ზიმბარდოს ადრეული ვალდებულება სოციალური ცვლილებებისადმი გამოიხატა ისეთ ინიციატივებში, როგორიცაა ჰარლემის საზაფხულო პროექტი, რომელიც უზრუნველყოფდა საგანმანათლებლო შესაძლებლობებს არახელსაყრელ პირობებში მყოფი ბავშვებისთვის.

2003 წლიდან ზიმბარდო აქტიურად იყო ჩართული საქველმოქმედო და ეკონომიკურ საქმიანობაში სოფელი სიცილიაში ზიმბარდო-ლუცზოს ფონდის მეშვეობით სტივ ლუცზოსთან და ადგილობრივ დირექტორ პასკუალე მარინოსთან ერთად, რომელიც უზრუნველყოფს სტიპენდიებს აკადემიურად ნიჭიერი სტუდენტებისთვის კორლეონედან და კამარატადან.[100]

ზიმბარდოს ცენტრი ნიკიშოვეცში დაარსდა 2014 წელს ადგილობრივი ინიციატივების ფაბრიკის ასოციაციის მიერ, უპირველეს ყოვლისა, როგორც ადგილი ადგილობრივი ახალგაზრდების მხარდასაჭერად. იგი გახდა ნიკიშოვეცის რუკაზე ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი პუნქტი, სადაც ორგანიზებულია სოციალური და კულტურული ღონისძიებები, როგორც დადებითი ცვლილებების ადგილი.

ბიბლიოგრაფია

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

რესურსები ინტერნეტში

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ვიკისაწყობში არის გვერდი თემაზე:
ვიკიციტატაში არის გვერდი თემაზე:

სქოლიო

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
  1. ↑ Person Profile // კინოფილმების ინტერნეტ-მონაცემთა ბაზა — 1990.
  2. ↑ SNAC — 2010.
  3. ↑ The Fine Art Archive — 2003.
  4. ↑ 4.0 4.1 Philip G. Zimbardo
  5. ↑ The Fine Art Archive
  6. ↑ https://www.spssi.org/index.cfm?fuseaction=page.viewpage&pageid=938
  7. ↑ WILBUR CROSS MEDAL RECIPIENTS BY YEAR 1966 – 2023 — იელის უნივერსიტეტი.
  8. ↑ 8.0 8.1 Tugend, Alina (January 10, 2014). „In Life and Business, Learning to Be Ethical“. The New York Times. დაარქივებულია ორიგინალიდან — January 20, 2014. ციტირების თარიღი: January 21, 2014.
  9. ↑ 9.0 9.1 Zimbardo, Philip G. (1977). Shyness: what it is what to do about it. Reading, Mass.: Addison-Wesley Publ. ISBN 978-0-201-08793-2. 
  10. ↑ 10.0 10.1 The Lucifer Effect by Philip Zimbardo. ციტირების თარიღი: 2024-11-12
  11. ↑ 11.0 11.1 11.2 The Time Paradox – The New Psychology of Time That Will Change Your Life. ციტირების თარიღი: 2024-11-12
  12. ↑ 12.0 12.1 Shyness Institute (January 30, 2023). ციტირების თარიღი: 11 November 2024
  13. ↑ 13.0 13.1 13.2 (2001) Discovering Psychology: Updated Edition. Annenberg Learner. ISBN 1-57680-414-3. 
  14. ↑ 14.0 14.1 Slavich, George M. (2009). „On 50 years of giving psychology away: An interview with Philip Zimbardo“. American Psychological Association. 36 (4): 278–284. doi:10.1080/00986280903175772. ციტირების თარიღი: January 9, 2024.
  15. ↑ 15.0 15.1 Emperor of the Edge en. ციტირების თარიღი: January 5, 2018
  16. ↑ Philip Zimbardo Obituary (1933–2024) – Legacy Remembers. ციტირების თარიღი: October 19, 2024
  17. ↑ Phil Zimbardo Remembers. Neal Miller (April 15, 1954). ციტირების თარიღი: November 7, 2011
  18. ↑ Reginald, Robert (2009). Contemporary Science Fiction Authors. Wildside Press, გვ. 297. 
  19. ↑ „Mrs. Zimbardo Has Son“. The New York Times. November 14, 1962. p. 46.
  20. ↑ „Philip G. Zimbardo“. Stanford Prison Experiment – Spotlight at Stanford (ინგლისური). ციტირების თარიღი: June 22, 2018.
  21. ↑ 21.0 21.1 21.2 Biography en-US. ციტირების თარიღი: October 19, 2024
  22. ↑ Dr. Philip George Zimbardo - Biography en-US. ციტირების თარიღი: 2024-11-11
  23. ↑ „TimesMachine: Thursday June 9, 1966 - NYTimes.com“. The New York Times (ინგლისური). ISSN 0362-4331. ციტირების თარიღი: 2024-11-11.
  24. ↑ 24.0 24.1 Ratnesar, Romesh. „The Menace Within“. Stanford Magazine. Stanford, California: Stanford University (July/August 2011). დაარქივებულია ორიგინალიდან — November 10, 2018.
  25. ↑ Philip G. Zimbardo. ციტირების თარიღი: October 17, 2024
  26. ↑ 26.0 26.1 The Time Cure: Taking Our Leave | Psychology Today en. ციტირების თარიღი: October 18, 2024
  27. ↑ 27.0 27.1 Gerrig, R.; Zimbardo, P. G. (2009) Psychology and life, 19th, Boston, MA: Allyn & Bacon. ISBN 9780205685912. 
  28. ↑ 28.0 28.1 Zimbardo, Philip G.; Johnson, Robert Lee; McCann, Vivian (2017) Psychology: Core Concepts, 8th, NY, NY: Pearson. ISBN 9780134191485. 
  29. ↑ 29.0 29.1 Candid Camera Psychology Programs. ციტირების თარიღი: 9 November 2024
  30. ↑ 30.0 30.1 Teaching | Educational Media - Philip G. Zimbardo. ციტირების თარიღი: 9 Nov 2024
  31. ↑ Peninsula news | The Mercury News and Palo Alto Daily News.
  32. ↑ Zimbardo, Philip G. (January 1960). „Involvement and communication discrepancy as determinants of opinion conformity“. The Journal of Abnormal and Social Psychology (ინგლისური). 60 (1): 86–94. doi:10.1037/h0040786. ISSN 0096-851X. PMID 13847507.
  33. ↑ Zimbardo, Philip G.; Leippe, Michael R. (1991) The psychology of attitude change and social influence, McGraw-Hill series in social psychology. New York: McGraw-Hill. ISBN 978-0-07-072877-6. 
  34. ↑ What messages are behind today's cults? დაარქივებული May 2, 1998, საიტზე Wayback Machine. , APA Monitor, May 1997
  35. ↑ Zimbardo, Philip G. (1972), "The Tactics and Ethics of Persuasion", Attitudes, Conflict, and Social Change (Elsevier): pp. 81–99, , ISBN 978-0-12-407750-8, https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/B9780124077508500133. წაკითხვის თარიღი: 2024-11-11
  36. ↑ Zimbardo, P. G. (2020). „How Orwell's 1984 has influenced Rev. Jim Jones to dominate and then destroy his followers: With extensions to current political leaders“. Peace and Conflict: Journal of Peace Psychology. 26 (1): 4–8. doi:10.1037/pac0000428.
  37. ↑ Wargo, Eric (2006-08-01). „Bad Apples or Bad Barrels? Zimbardo on 'The Lucifer Effect'“. APS Observer (ინგლისური). 19.
  38. ↑ Panel blames Bush officials for detainee abuse (December 11, 2008). ციტირების თარიღი: January 7, 2016
  39. ↑ 39.0 39.1 „The Lucifer Effect: Understanding How Good People Turn Evil“. The Journal of the American Medical Association. 298 (11): 1338–1340. September 19, 2007.
  40. ↑ The psychology of evil | Philip Zimbardo: The psychology of evil – YouTube (September 23, 2008). ციტირების თარიღი: November 4, 2015
  41. ↑ 41.0 41.1 (en) The psychology of evil. 2008-09-23. https://www.ted.com/talks/philip_zimbardo_the_psychology_of_evil.
  42. ↑ 42.0 42.1 The Stanford Prison Experiment. ციტირების თარიღი: July 12, 2018
  43. ↑ Slideshow on official site. დაარქივებულია ორიგინალიდან — მაისი 12, 2000. ციტირების თარიღი: მარტი 15, 2025.
  44. ↑ The Stanford Prison Experiment: Still powerful after all these years (1/97). News.stanford.edu (1996-08-12). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-11-18. ციტატა: „In the prison-conscious autumn of 1971, when George Jackson was killed at San Quentin and Attica erupted in even more deadly rebellion and retribution, the Stanford Prison Experiment made news in a big way. It offered the world a videotaped demonstration of how ordinary people, middle-class college students, can do things they would have never believed they were capable of doing. It seemed to say, as Hannah Arendt said of Adolf Eichmann, that normal people can take ghastly actions.“ ციტირების თარიღი: 2018-07-12
  45. ↑ Konnikova, Konnikova. (June 12, 2015) The Real Lesson of the Stanford Prison Experiment. New Yorker. ციტატა: „Occasionally, disputes between prisoner and guards got out of hand, violating an explicit injunction against physical force that both prisoners and guards had read prior to enrolling in the study. When the "superintendent" and "warden" overlooked these incidents, the message to the guards was clear: all is well; keep going as you are. The participants knew that an audience was watching, and so a lack of feedback could be read as tacit approval. And the sense of being watched may also have encouraged them to perform.“ ციტირების თარიღი: July 12, 2018
  46. ↑ Ratnasar, Romesh. (2011) The Menace Within. Stanford Alumni Magazine. დაარქივებულია ორიგინალიდან — სექტემბერი 15, 2012. ციტატა: „I felt that throughout the experiment, he knew what he wanted and then tried to shape the experiment—by how it was constructed, and how it played out—to fit the conclusion that he had already worked out. He wanted to be able to say that college students, people from middle-class backgrounds—people will turn on each other just because they're given a role and given power.“ ციტირების თარიღი: July 12, 2018
  47. ↑ The Stanford Prison Experiment: Still powerful after all these years (1/97). News.stanford.edu (August 12, 1996). დაარქივებულია ორიგინალიდან — ნოემბერი 18, 2011. ციტირების თარიღი: November 7, 2011
  48. ↑ 48.0 48.1 Skepticality Episode 49. Skeptic Magazine.
  49. ↑ Emperor of the Edge en-US. ციტირების თარიღი: June 22, 2018
  50. ↑ Thibault Le Texier, "Debunking the Stanford Prison Experiment." American Psychologist, Vol 74(7), Oct 2019, 823-839dx.doi.org/10.1037/amp0000401
  51. ↑ Le Texier, T. (2018). Histoire d'un mensonge: Enquête sur l'expérience de Stanford [History of a Lie: An Inquiry Into the Stanford Prison Experiment]. Paris, France: La Découverte
  52. ↑ Blum, Ben. (September 6, 2019) The Lifespan of a Lie en. ციტირების თარიღი: January 20, 2023
  53. ↑ Bregman, Rutger (2020). Humankind – a hopeful history, Illustrated, Little, Brown and Company. ISBN 9780316418539. 
  54. ↑ Jennifer Bort Yacovissi. (July 16, 2020) Humankind: A Hopeful History. ციტირების თარიღი: January 5, 2021
  55. ↑ Haslam, S. Alexander; Reicher, Stephen D.; Van Bavel, Jay J. (October 2019). „Rethinking the nature of cruelty: The role of identity leadership in the Stanford Prison Experiment“. American Psychologist (ინგლისური). 74 (7): 809–822. doi:10.1037/amp0000443. hdl:10023/18565. ISSN 1935-990X. PMID 31380665. S2CID 199436917.
  56. ↑ Philip Zimbardo's Response to Recent Criticisms of the Stanford Prison Experiment en-US. ციტირების თარიღი: 2024-11-13
  57. ↑ James Bone Rome. The Times. დაარქივებულია ორიგინალიდან — აგვისტო 9, 2011. ციტირების თარიღი: November 7, 2011
  58. ↑ Zimbardo, Philip G.; Radl, Shirley L. (1981) The shy child: a parent's guide to preventing and overcoming shyness from infancy to adulthood. New York, N.Y.: McGraw-Hill. ISBN 978-0-07-072827-1. 
  59. ↑ Zimbardo, P.G.; Andersen, S. M.; Kabat, L. G. (1981). „Induced hearing deficit generates experimental paranoia“. Science. 212 (4502): 1529–1531. Bibcode:1981Sci...212.1529Z. doi:10.1126/science.7233242. PMID 7233242.
  60. ↑ Zimbardo, P.G.; Laberge, S.; Butler, L. D. (1993). „Psychophysiological consequences of unexplained arousal: A posthypnotic suggestion paradigm“. Journal of Abnormal Psychology. 102 (3): 466–473. doi:10.1037/0021-843x.102.3.466. PMID 8408959.
  61. ↑ Sword, Richard M.; Sword, Rosemary K.M.; Brunskill, Sarah R.; Zimbardo, Philip G. (2013). „Time Perspective Therapy: A new time-based metaphor therapy for PTSD“. Journal of Loss and Trauma. 19 (3): 197–201. doi:10.1080/15325024.2013.763632. S2CID 54843165.
  62. ↑ Zimbardo, Philip. (June 22, 2009) The psychology of time. ციტირების თარიღი: April 21, 2016
  63. ↑ 63.0 63.1 Zimbardo, Philip G.; Sword, Richard M.; Sword, Rosemary K.M. (2012) The Time Cure: Overcoming PTSD with the New Psychology of Time Perspective Therapy. San Francisco, CA: Jossey-Bass. ISBN 978-1-118205679. 
  64. ↑ Shirran, Martin (2012). Pause Button Therapy, 2nd, Hay House. ISBN 978-1781800485. 
  65. ↑ Franco, Z. E.; Allison, S. T.; Kinsella, E. L.; Kohen, A.; Langdon, M.; Zimbardo, P.G. (2018). „Heroism research: A review of theories, methods, challenges, and trends“. Journal of Humanistic Psychology. 58 (4): 382–396. doi:10.1177/0022167816681232.
  66. ↑ Franco, Z.E.; Zimbardo, P.G. (2016) "The psychology of heroism: Extraordinary champions of humanity in an unforgiving world" in The Social Psychology of Good and Evil.. New York: Guilford Press, გვ. 494–523. ISBN 9781462525409. 
  67. ↑ Bocchiaro, P.; Zimbardo, P.G. (2010). „Defying unjust authority: An exploratory study“. Current Psychology: A Journal for Diverse Perspectives on Diverse Psychological Issues. 29 (2): 155–170. doi:10.1007/s12144-010-9080-z. PMC 2866362. PMID 20461226.
  68. ↑ Bocchiaro, P.; Zimbardo, P.G.; Van Lange, P.A. (2012). „To defy or not to defy: An experimental study of the dynamics of disobedience and whistleblowing“. Social Influence. 7 (1): 35–50. doi:10.1080/15534510.2011.648421.
  69. ↑ Franco, Z. & Zimbardo, P. (2006–2007) The banality of heroism დაარქივებული June 18, 2012, საიტზე Wayback Machine. . Greater Good, 3 (2), 30–35
  70. ↑ The Science of a Meaningful Life: Goodness, Evil, and Everyday Heroism. Greater Good Science Center (2010). ციტირების თარიღი: October 18, 2024
  71. ↑ Bystander Revolution. დაარქივებულია ორიგინალიდან — მარტი 5, 2016. ციტირების თარიღი: May 5, 2018
  72. ↑ Bystander Revolution. დაარქივებულია ორიგინალიდან — მარტი 5, 2016. ციტირების თარიღი: May 5, 2018
  73. ↑ Phil Zimbardo, Ph.D.. Heroic Imagination Project. დაარქივებულია ორიგინალიდან — თებერვალი 21, 2014. ციტირების თარიღი: მარტი 15, 2025.
  74. ↑ Heroic Imagination Project en-US. ციტირების თარიღი: 2024-10-20
  75. ↑ Franco, Zeno; Blau, Kathy; Zimbardo, Philip (June 2011). „Heroism: A Conceptual Analysis and Differentiation Between Heroic Action and Altruism“. Review of General Psychology. 15 (2): 99–113. doi:10.1037/a0022672 – წარმოდგენილია Research.net-ის მიერ.
  76. ↑ Nogueira, Inês; Barbosa, Mariana Reis; Ribeiro, Luísa Mota; Xenophontos, Ioanna; Zimbardo, Philip (2023-05-09). „Creating mindful heroes: a case study with ninth grade students“. Frontiers in Psychology (English). 14. doi:10.3389/fpsyg.2023.1091349. ISSN 1664-1078. PMC 10204770 შეამოწმეთ პარამეტრი |pmc= (დახმარება). PMID 37228340 შეამოწმეთ პარამეტრი |pmid= (დახმარება).
  77. ↑ Brunskill, Sarah; Zimbardo, Philip (April 2013). „Social intensity syndrome phenomenon theory: Looking at the military as a sub culture“. Western Psychological Association, Reno, NV. დაარქივებულია ორიგინალიდან — April 3, 2015.
  78. ↑ Zimbardo, Philip G.; Ferreras, Anthony; Brunskill, Sarah R. (2015). „Social Intensity Syndrome: The Development and Validation of the Social Intensity Syndrome Scale“. Journal of Personality and Individual Difference. 73: 17–23. doi:10.1016/j.paid.2014.09.014.
  79. ↑ Willoughby, Ian. (10 May 2005) Renowned US psychologist Philip Zimbardo honoured by Havel foundation. ციტირების თარიღი: November 11, 2024
  80. ↑ Award: Phil Zimbardo to receive the APA's Gold Medal Award. Stanford University Psychology Department. დაარქივებულია ორიგინალიდან — იანვარი 16, 2013. ციტირების თარიღი: July 27, 2012
  81. ↑ Abrahams, Marc. A simple choice. Guardian News and Media Limited (April 20, 2005). ციტირების თარიღი: October 24, 2014
  82. ↑ Caprara, Gian Vittorio; Barbaranelli, Claudio; Zimbardo, Philip (თებერვალი 6, 1997). „Politicians' uniquely simple personalities“. Nature. 385 (6616): 493. Bibcode:1997Natur.385..493C. doi:10.1038/385493a0. S2CID 45115966.
  83. ↑ Strefa Psyche Uniwersytetu SWPS (June 10, 2011), Tytuł Doktora Honoris Causa dla prof. Zimbardo w SWPS Warszawa, https://www.youtube.com/watch?v=ZaoNSuha3Z0. წაკითხვის თარიღი: March 2, 2018
  84. ↑ Zimbardo, Philip G.; Radl, Shirley L. (1981) The shy child: a parent's guide to preventing and overcoming shyness from infancy to adulthood. New York: McGraw-Hill. ISBN 978-0-07-072827-1. 
  85. ↑ William James Book Award en. ციტირების თარიღი: 2024-11-12
  86. ↑ Psychologist Philip Zimbardo: 'Boys risk become addicted to porn, video games and Ritalin' (May 9, 2015). ციტირების თარიღი: October 29, 2018
  87. ↑ http://www.amazon.com/exec/obidos/ASIN/1633889602/sociapsychn0f-20
  88. ↑ 'Lucifer Effect' Asks Why Good People Go Bad. NPR.
  89. ↑ (en) The psychology of time. 2009-06-22. https://www.ted.com/talks/philip_zimbardo_the_psychology_of_time.
  90. ↑ Philip Zimbardo – The Daily Show with Jon Stewart – Video Clip | Comedy Central. Thedailyshow.com (March 29, 2007). ციტირების თარიღი: November 7, 2011
  91. ↑ Philip Zimbardo on the Colbert Report. Thesituationist.wordpress.com (February 12, 2008). ციტირების თარიღი: November 7, 2011
  92. ↑ Shows – When Good People Do Bad Things. Dr. Phil.com (December 22, 2010). ციტირების თარიღი: November 7, 2011
  93. ↑ Why Do Good People Do Bad Things?.
  94. ↑ Creator of the Stanford Prison Experiment Looks Back on Its Disturbing Outcome (July 15, 2015).
  95. ↑ Ronson, Interview by Jon (July 16, 2015). „Philip Zimbardo Thinks We All Can be Evil (Published 2015)“. The New York Times.
  96. ↑ Watch 'The Stanford Prison Experiment': Charlie Rose (07/17) - Bloomberg (July 17, 2015).
  97. ↑ What is the ethical impact of prison?.
  98. ↑ Listen to Forum.
  99. ↑ 200. Philip Zimbardo — the Nature and Nurture of Good and Evil (August 15, 2021).
  100. ↑ Zimbardo's foundation gives hope to Sicilian students (July 24, 2009). ციტირების თარიღი: July 23, 2016
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფილიპ_ზიმბარდო&oldid=4798045“-დან