ფარსალა

ფარსალა (ბერძ. Φάρσαλα) — ანტიკურ ხანაში ცნობილი, როგორც ფარსალოსი (ძვ. ბერძნ. Φάρσαλος, ლათ. Pharsālus), ქალაქი სამხრეთ თესალიაში, საბერძნეთში. მდებარეობს ლარისას რეგიონული ერთეულის სამხრეთ ნაწილში და მისი ერთ-ერთი უდიდესი დასახლებაა. ფარსალა რეგიონის ეკონომიკური და სასოფლო-სამეურნეო ცენტრია. ბამბა და მეცხოველეობა მთავარი სასოფლო-სამეურნეო პროდუქტებია და ბევრი მცხოვრები დასაქმებულია ტექსტილის წარმოებაში. ეს ტერიტორია ძირითადად ცნობილია, როგორც მითიური ბერძენი გმირის, აქილევსის დაბადების ადგილი და რომაელ გენერლებს, გაიუს იულიუს კეისარსა და გნეუს პომპეუს მაგნუსს შორის მნიშვნელოვანი ბრძოლის ადგილი (ფარსალოსის ბრძოლა)ძვ.წ. 48 წელს.

გეოგრაფია

ფარსალა მდებარეობს თესალიის დაბლობის სამხრეთ კიდეზე, მდინარე ენიპეასიდან 4 კმ-ის სამხრეთით. საბერძნეთის ეროვნული გზა 3 (ლარისა - ლამია) და საბერძნეთის ეროვნული გზა 30 (კარდიცა - ვოლოსი) გადის ქალაქში. პალეოფარსალოსის რკინიგზის სადგური (სიტყვასიტყვით: „ძველი ფარსალუსი“), ათენიდან თესალონიკამდე ხაზზე და კალამბაკას რკინიგზის ხაზის თავში, მდებარეობს სოფელ სტავროსში, დასავლეთით 12 კმ-ში. ფარსალა მდებარეობს ლარისას სამხრეთით 38 კმ-ში, კარდიცას აღმოსავლეთით 41 კმ-ში, ლამიას ჩრდილოეთით 44 კმ-ში და ვოლოსის დასავლეთით 49 კმ-ში.

ფარსალას მუნიციპალიტეტს ფართობი 739.74 კმ²ია ფართობი, ფარსალის მუნიციპალური ერთეულის — 121.433 კმ² ფართობი, ხოლო ფარსალის თემის — 57.928 კმ² ფართობი. ^[1]

ისტორია

ძველი ფარსალოსი

პროტო-ისტორიული ეპოქა

ჰომეროსის ფთია მიკენური პერიოდიდან, მირმიდონების სამეფოს და პელევსის, აქილევსის მამის დედაქალაქი, ზოგჯერ აიგივებენ უფრო გვიანდელ ქალაქ ფარსალოსთან (ძვ. ბერძნ. Φάρσαλος), ახლანდელ ფარსალასთან. კიკლოპური კედელი, რომელიც იცავდა ქალაქს, დღესაც არსებობს თანამედროვე ფარსალას ახლოს, ისევე როგორც იმ პერიოდის გუმბათიანი აკლდამა.

არსებობს თეორია, რომელიც ამტკიცებდა უფრო ძველი ფარსალოსის არსებობას ადგილის სახით, რომელიც იდენტიფიცირებულია, როგორც პალეფარსალუსი. ამას ამყარებს აღმოჩენილი გამაგრებული ადგილის ნარჩენები, სახელწოდებით ქსილადესი, ენიპეასის ახლოს, რომელიც მდებარეობს ფარსალიის ტერიტორიის უკიდურეს აღმოსავლეთ ნაწილში.^[2] ეს ძველი ადგილი ასევე დაკავშირებული იყო ძველი ავტორების ცნობებით წმინდა ადგილთან, რომელიც ეძღვნებოდა ტეტისს, სახელწოდებით ტეტიდიუმი.^[2] მაგალითად, ევრიპიდემ ეს გამოიყენა „ანდრომაქეს“ მოქმედების ადგილად.

არქაული ეპოქა

ისტორიული ეპოქის ფარსალოსი აშენებული იყო ნართაციუსის მთების ფერდობზე დაახლოებით 160 მ სიმაღლეზე, სადაც თანამედროვე ფარსალა დგას. ეს იყო თესალიის ერთ-ერთი მთავარი ქალაქი და ფთიის ტეტრარქის დედაქალაქი. ის ასევე იყო პოლისი (ქალაქი-სახელმწიფო).^[3]

კლასიკური ეპოქა

ბერძენ-სპარსელთა ომების დროს ის ათენელების მხარეს იდგა. ქალაქის გამორჩეული ტომი იყო ეჩეკრატიდონი. ძვ.წ. 455 წელს ფარსალოსი ალყაში მოაქცია ათენელმა მეთაურმა მირონიდესმა, მისი გამარჯვების შემდეგ ბეოტიაში, მაგრამ უშედეგოდ. პელოპონესის ომის დასაწყისში ფარსალოსი იყო ერთ-ერთი თესალიური ქალაქი, რომელმაც დახმარება გაუგზავნა ათენელებს. მედიუს ლარისელმა ძალით აიღო ფარსალოსი, დაახლოებით ძვ.წ. 395 წელს. ფარსალოსი, პოლიდამასის მეთაურობით, გარკვეული დროით ეწინააღმდეგებოდა იასონ ფერელს, მაგრამ შემდგომში მასთან კავშირი დაამყარა.

ძვ.წ. IV საუკუნის დასაწყისში ქალაქი იყო თესალიის გაერთიანების ნაწილი. მოგვიანებით ის შეუერთდა მაკედონიის სამეფოს ფილიპე II-ის მმართველობისას. ეს ტერიტორია იქცა საომარ არენად, სადაც ეტოლიელები და თესალიელები შეეჯახნენ მაკედონელებს, განსაკუთრებით მეორე და მესამე მაკედონური ომების დროს.

კლასიკური პერიოდის ქალაქი გავლენიანი იყო, რაც გამოიხატებოდა ტეტრარქ დაოხოსის ძალაუფლებაში, რომელიც ფარსალოსიდან მართავდა.^[4] ის იყო ამფიქტიონის საბჭოს ნაწილი, მართავდა აპოლონის ტაძარს დელფოსში და ატარებდა პითიურ თამაშებს. დაოხოსმა ააშენა რამდენიმე ძეგლი ფარსალოსში, რომლებიც მიეძღვნა მისი ოჯახის წევრებს. რვა პორტრეტის ნაწილები, რომლებიც შემორჩა, აჩვენებდა კლასიკურ სტილს და გამოსახავდა სუბიექტებს მათი ახალგაზრდული ძალით.^[4]

ელინისტური ეპოქა

ანტიოქოს III-სა და რომაელებს შორის ომში ფარსალოსი გარკვეული დროის განმავლობაში სირიის მონარქის მფლობელობაში იყო; მაგრამ ამ უკანასკნელის უკან დახევისას, ის დანებდა კონსულ აცილიუს გლაბრიოს ძვ.წ. 191 წელს.

რომაული ეპოქა

მაკედონიის სამეფოს დამარცხების შემდეგ, ფარსალოსი და მთელი ტერიტორია რომის რესპუბლიკის ნაწილი გახდა.

მთელმა ტერიტორიამ დიდი ზიანი მიიღო რომის სამოქალაქო ომის დროს. ფარსალოსის ბრძოლა, სადაც იულიუს კეისარმა დაამარცხა პომპეუსი და სამუდამოდ შეცვალა რომის რესპუბლიკის კურსი, მოხდა ძვ.წ. 48 წელს ფარსალიის დაბლობის ველებზე.

გეოგრაფი სტრაბონი საუბრობს ორ ქალაქზე, ძველ ფარსალოსზე, Παλαιοφάρσαλος (პალეოფარსალოსი) და ფარსალოსზე, რომლებიც არსებობდა ისტორიულ პერიოდში. მისი განაცხადი (9.5.6), რომ ტეტიდეიონი, ტაძარი ტეტისისადმი სკოტუსას სამხრეთით, იყო „ორივე ფარსალოსთან, ძველთან და ახალთან, ახლოს“, როგორც ჩანს, გულისხმობს, რომ პალეოფარსალოსი თავად არ იყო ფარსალოსთან ახლოს. მიუხედავად იმისა, რომ ძვ.წ. 48 წლის ბრძოლას ეწოდება ფარსალოსის ბრძოლა, ოთხი ძველი ავტორი - „ალექსანდრიული ომის“ ავტორი (48.1), ფრონტინუსი (Strategemata 2.3.22), ევტროპიუსი (20) და ოროსიუსი (6.15.27) - განათავსებენ მას კონკრეტულად პალეოფარსალოსში. ძვ.წ. 198 წელს ფილიპე V-მ გაძარცვა პალეოფარსალოსი (ლივიუსი 32.13.9). თუ ეს ქალაქი ახლოს იქნებოდა ფარსალოსთან, ის ორივეს გაძარცვავდა და ლივიუსი დაწერდა „ფარსალუსს“ „პალეოფარსალუსის“ ნაცვლად. ბრიტანელმა მეცნიერმა ფ. ლ. ლუკასმა აჩვენა, რომ ძვ.წ. 48 წლის ბრძოლა უნდა მომხდარიყო ენიპეასის ჩრდილოეთით, დღევანდელი კრინის ახლოს. იყო მოსაზრება, რომ კრინი აშენდა პალეოფარსალოსის ადგილზე, სადაც ძველი გზა სამხრეთით ლარისადან გამოდიოდა მთებიდან ფარსალიის დაბლობზე.^[5]

პლინიუს უფროსის დროს ფარსალოსი თავისუფალი სახელმწიფო იყო. ის ასევე ნახსენებია ჰიეროკლეს მიერ VI საუკუნეში.

თანამედროვე ფარსალა

ფარსალა ოსმალეთის მმართველობის დროს ცნობილი იყო, როგორც „ჩატალჯა“.

ბერლინის ხელშეკრულების შემდეგ ქალაქი გახდა ელინთა სამეფოს ნაწილი თესალიის დანარჩენ ნაწილთან ერთად 1881 წელს. პირველი ბერძნულ-თურქული ომის დროს (1897), მნიშვნელოვანი ბრძოლა მოხდა ფარსალას სიახლოვეს.

თანამედროვე ქალაქს არ გააჩნია ისტორიული ან შუა საუკუნეების შენობები, რაც მეორე მსოფლიო ომის დაბომბვისა და 1954 წელს მომხდარი კატასტროფული მიწისძვრის შედეგია. მცირე მასშტაბის ურბანიზაციის პროცესებმა მოიზიდა მოსახლეობა შემოგარენის სოფლებიდან 80-იან და 90-იან წლებში, რაც ქმნის ტიპურ ბერძნულ ქალაქებისთვის დამახასიათებელ ურბანულ ლანდშაფტს პატარა საცხოვრებელი შენობებით მიმდებარე მიწის ნაკვეთებზე.

მუნიციპალიტეტი

ფარსალის მუნიციპალიტეტი შეიქმნა 2011 წლის ადგილობრივი მთავრობის რეფორმით შემდეგი 4 ყოფილი მუნიციპალიტეტის გაერთიანებით, რომლებიც გახდნენ მუნიციპალური ერთეულები:^[6]

პროვინცია

ფარსალას პროვინცია (ბერძ. Φάρσαλα) იყო ლარისას პრეფექტურის ერთ-ერთი პროვინცია. მას ჰქონდა იგივე ტერიტორია, რაც ამჟამინდელ მუნიციპალიტეტს.^[7] ის გაუქმდა 2006 წელს.

ისტორიული მოსახლეობა

წელი	ქალაქი	მუნიციპალური ერთეული	მუნიციპალიტეტი
1981	7,211	-	-
1991	8,457	9,464	-
2001	9,801	10,812	-
2011	9,337	9,982	18,545
2021	9,027	9,520	16,341

აგრეთვე იხილეთ

დამატებითი ბმულები

The official site of Farsala. დაარქივებული 2013-08-24 საიტზე Wayback Machine. (in Greek)
Livius.org: Pharsalus (in antiquity)

სქოლიო

↑ Population & housing census 2001 (incl. area and average elevation) el. National Statistical Service of Greece.
↑ ^2.0 ^2.1 Wagman, Robert (2015). The Cave of the Nymphs at Pharsalus: Studies on a Thessalian Country Shrine. Boston: BRILL, გვ. 10. ISBN 9789004297616.
↑ Mogens Herman Hansen & Thomas Heine Nielsen (2004). „Thessaly and Adjacent Regions“, An inventory of archaic and classical poleis. New York: Oxford University Press, გვ. 702–704. ISBN 0-19-814099-1.
↑ ^4.0 ^4.1 Mattusch, Carol (1996). Classical Bronzes: The Art and Craft of Greek and Roman Statuary. Ithaca, NY: Cornell University Press, გვ. 73. ISBN 0801431824.
↑ John D. Morgan in “Palae-pharsalus – the Battle and the Town”, The American Journal of Archaeology, Vol. 87, No. 1, Jan. 1983
↑ ΦΕΚ A 87/2010, Kallikratis reform law text el. Government Gazette.
↑ Detailed census results 1991. (39 MB) (in Greek and French)

[stat01-1] Population & housing census 2001 (incl. area and average elevation) el. National Statistical Service of Greece.

[:0-2] 2.0 ^2.1 Wagman, Robert (2015). The Cave of the Nymphs at Pharsalus: Studies on a Thessalian Country Shrine. Boston: BRILL, გვ. 10. ISBN 9789004297616.

[Poleis-3] Mogens Herman Hansen & Thomas Heine Nielsen (2004). „Thessaly and Adjacent Regions“, An inventory of archaic and classical poleis. New York: Oxford University Press, გვ. 702–704. ISBN 0-19-814099-1.

[:1-4] 4.0 ^4.1 Mattusch, Carol (1996). Classical Bronzes: The Art and Craft of Greek and Roman Statuary. Ithaca, NY: Cornell University Press, გვ. 73. ISBN 0801431824.

[5] John D. Morgan in “Palae-pharsalus – the Battle and the Town”, The American Journal of Archaeology, Vol. 87, No. 1, Jan. 1983

[Kallikratis-6] ΦΕΚ A 87/2010, Kallikratis reform law text el. Government Gazette.

[census91-7] Detailed census results 1991. (39 MB) (in Greek and French)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]