უკრაინის დამოუკიდებლობის გამოცხადების აქტი
უკრაინის დამოუკიდებლობის გამოცხადების აქტი (უკრ. Акт проголошення незалежності України) — მიღებული იქნა უკრაინის რადას მიერ 1991 წლის 24 აგვისტოს.[1] აქტი აღადგენდა უკრაინის სახელმწიფოებრივ დამოუკიდებლობას.[2][3]
მიღება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
აქტი მიღებულ იქნა საბჭოთა კავშირში 19 აგვისტოს გადატრიალების მცდელობის შემდეგ, როდესაც მკაცრი კომუნისტური ლიდერები ცდილობდნენ აღედგინათ ცენტრალური კომუნისტური პარტიის კონტროლი სსრკ-ზე. ამის საპასუხოდ (დაძაბული 11-საათიანი რიგგარეშე სესიის დროს)[4] უკრაინის სსრ უზენაესმა საბჭომ (პარლამენტმა) საგანგებო შაბათის სესიაზე აბსოლუტური უმრავლესობა დაამტკიცა დამოუკიდებლობის გამოცხადების აქტი.[3] კანონპროექტი მიღებისას 321 მომხრე და 2 მოწინააღმდეგე იყო, ხოლო 6-მა თავი შეიკავა (360 დამსწრე).[4] ტექსტი ძირითადად შედგენილია 23-24 აგვისტოს ღამით, ლევკო ლუკიანენკოს, სერხი ჰოლოვატიის, მიხაილო ჰორინის, ივან ზაიეტსის და ვიაჩესლავ ჩორნოვილის მიერ. [5]
უკრაინის კომუნისტური პარტია (უკპ), რომელიც კულისებში დაარწმუნა მისმა თანაპარტიელმა და უმაღლესი საბჭოს თავმჯდომარემ ლეონიდ კრავჩუკმა,[5] იძულებული გახდა მხარი დაეჭირა აქტის გადატრიალებისგან დისტანცირების მიზნით.[4] უკრაინის კომუნისტური პარტიის პირველი მდივანი სტანისლავ ჰურენკო ამტკიცებდა, რომ „კატასტროფა იქნება“ თუ უკპ ვერ დაუჭერს მხარს დამოუკიდებლობას.[4] უკპ-ს წევრები გააღიზიანა ყოფილი პარტიის ლიდერის, ვლადიმერ ივაშკოს, მოსკოვში დაპატიმრებამ, რუსეთის სფსრ-ს ლიდერების მიერ საბჭოთა არმიის ხელახალი დაქვემდებარებამ და კომუნისტური პარტიის ცენტრალური კომიტეტის შენობების დალუქვამ.[5]
იმავე დღეს (24 აგვისტო) პარლამენტმა დამოუკიდებლობის დეკლარაციის მხარდაჭერის შესახებ რეფერენდუმის ჩატარება მოითხოვა.[4] ეროვნული რეფერენდუმის მოწვევის წინადადება ოპოზიციის ლიდერებმა, იჰორ იუხნოვსკიმ და დმიტრო პავლიჩკომ ერთობლივად მოიტანეს.[4] პარლამენტმა ასევე მხარი დაუჭირა უკრაინის ეროვნული გვარდიის შექმნას და უკრაინის ტერიტორიაზე მდებარე ყველა შეიარაღებული ძალის იურისდიქცია საკუთარ თავს გადასცა.[4]
პარლამენტის შენობასთან შეკრებილი ხმაურიანი ხალხის გარდა, იმ დღეს კიევის ქუჩები მშვიდი იყო, ღია ზეიმის მცირე ნიშნებით.[4]
მომდევნო დღეებში მიღებულ იქნა არაერთი დადგენილება და დადგენილება: უკპ-ს მთელი ქონების ნაციონალიზაცია და უზენაესი საბჭოსა და ადგილობრივი საბჭოებისთვის გადაცემა; ყველა პოლიტპატიმრის ამნისტიის გამოცხადება; უკპ–ს ყველა საქმიანობის შეჩერება და უკპ–ს აქტივების და საბანკო ანგარიშების გაყინვა მოსკოვის გადატრიალების შემსრულებლებთან შესაძლო თანამშრომლობის შესახებ ოფიციალური გამოძიების მოლოდინში; გადატრიალების დროს ოფიციალური ქცევის საგამოძიებო კომიტეტის შექმნა და უკრაინის თავდაცვის სამინისტროს შექმნასთან დაკავშირებული სამხედრო საკითხებზე კომიტეტის შექმნა.[4]
1991 წლის 26 აგვისტოს უკრაინის სსრ-ის მუდმივმა წარმომადგენელმა გაეროში (უკრაინის სსრ იყო გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის დამფუძნებელი წევრი),[6] ჰენადი უდოვენკომ, აცნობა გაეროს გენერალური მდივნის ოფისს, რომ მისი მუდმივი მისია ამ საერთაშორისო ასამბლეაში ოფიციალურად იქნება დანიშნული უკრაინის წარმომადგენლად.[7] იმავე დღეს, კიევის აღმასრულებელმა კომიტეტმა ასევე მხარი დაუჭირა კომუნისტი გმირების ყველა ძეგლის საზოგადოებრივი ადგილებიდან ამოღებას, მათ შორის ლენინის ძეგლს ოქტომბრის რევოლუციის ცენტრალურ მოედანზე.[4] კომიტეტმა გადაწყვიტა, რომ დიდ მოედანს დაერქვა მაიდან ნეზალეჟნოსტი (დამოუკიდებლობის მოედანი), ისევე როგორც ცენტრალური მეტროსადგური მის ქვემოთ.[4]
ორი დღის შემდეგ ლვივისა და ლვივის ოლქის 200 000-ზე მეტმა მცხოვრებმა გამოაცხადა მზადყოფნა ემსახურათ ეროვნულ გვარდიაში . [8]
1991 წლის 1 დეკემბერს დამოუკიდებლობის რეფერენდუმზე უკრაინის ხალხმა გამოხატა ღრმა და ფართო მხარდაჭერა დამოუკიდებლობის გამოცხადების აქტის მიმართ, 90%-ზე მეტმა ხმა მისცა და ამომრჩეველთა 82%-მა მიიღო მონაწილეობა. რეფერენდუმი ჩატარდა უკრაინის პირველი პირდაპირი საპრეზიდენტო არჩევნების დღეს; საპრეზიდენტო ექვსივე კანდიდატმა მხარი დაუჭირა დამოუკიდებლობას და კამპანიას აწარმოებდა „კი“-სთვის. რეფერენდუმის მიღებამ დაასრულა საბჭოთა კავშირის შენარჩუნების ყოველგვარი რეალური შანსი, თუნდაც შეზღუდული მასშტაბით; უკრაინა დიდი ხანია მეორე იყო, მხოლოდ რუსეთის შემდეგ, ეკონომიკური და პოლიტიკური სიძლიერით.
არჩევნებიდან ერთი კვირის შემდეგ, ახლადარჩეული პრეზიდენტი ლეონიდ კრავჩუკი შეუერთდა თავის რუს და ბელორუს კოლეგებს (შესაბამისად, ბორის ელცინი და სტანისლავ შუშკევიჩი) ბელავეჟის შეთანხმების ხელმოწერაში, რომელიც აცხადებდა, რომ საბჭოთა კავშირმა არსებობა შეწყვიტა.[9] საბჭოთა კავშირი ოფიციალურად დაიშალა 26 დეკემბერს.[10]
1992 წლიდან უკრაინაში 24 აგვისტოს დამოუკიდებლობის დღე აღინიშნება.[11]
საერთაშორისო აღიარება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
პოლონეთი და კანადა იყვნენ პირველი ქვეყნები, რომლებმაც აღიარეს უკრაინის დამოუკიდებლობა, ორივემ 1991 წლის 2 დეკემბერს.[12] იმავე დღეს (2 დეკემბერს) სატელევიზიო საინფორმაციო გადაცემის „ვესტის“ გვიან საღამოს ეთერში გავრცელდა ინფორმაცია, რომ რუსეთის სფსრ პრეზიდენტმა ბორის ელცინმა აღიარა უკრაინის დამოუკიდებლობა.[13]
შეერთებულმა შტატებმა უკრაინის დამოუკიდებლობა აღიარა 1991 წლის 25 დეკემბერს.[14] იმ თვეში უკრაინის დამოუკიდებლობა ცნო 68-მა სახელმწიფომ, ხოლო 1992 წელს - კიდევ 64-მა სახელმწიფომ.[15]
1992 წლის იანვარში აშშ-ს პრეზიდენტმა ჯორჯ ბუშმა დაამტკიცა აშშ-ს ჰუმანიტარული მხარდაჭერის პროგრამა სსრკ-სა და უკრაინისთვის, რომელსაც ხელმძღვანელობდა თავდაცვის მდივანი.[16]
| თარიღი | ქვეყანა |
|---|---|
| დეკემბერი 2, 1991 | პოლონეთი |
| კანადა | |
| რსფსრ[ა] | |
| დეკემბერი 3, 1991 | უნგრეთი |
| დეკემბერი 4, 1991 | ლატვია |
| ლიეტუვა | |
| დეკემბერი 5, 1991 | არგენტინა |
| ხორვატია[ბ] | |
| კუბა | |
| ჩეხოსლოვაკია | |
| დეკემბერი 9, 1991 | ესტონეთი |
| დეკემბერი 11, 1991 | სლოვენია[ბ] |
| დეკემბერი 12, 1991 | საქართველო[გ] |
| დეკემბერი 16, 1991 | ბულგარეთი |
| თურქეთი | |
| დეკემბერი 18, 1991 | სომხეთი[გ] |
| დეკემბერი 19, 1991 | შვედეთი |
| დეკემბერი 20, 1991 | ყირგიზეთი[გ] |
| თურქმენეთი[გ] | |
| დეკემბერი 23, 1991 | ყაზახეთი[გ] |
| შვეიცარია | |
| დეკემბერი 24, 1991 | ავღანეთი |
| ნორვეგია | |
| დეკემბერი 25, 1991 | ირანი |
| ისრაელი | |
| მექსიკა | |
| ტაჯიკეთი[გ] | |
| აშშ | |
| იუგოსლავია | |
| დეკემბერი 26, 1991 | ავსტრალია |
| ბრაზილია | |
| გერმანია | |
| ინდოეთი | |
| ახალი ზელანდია | |
| პერუ | |
| სსრკ | |
| სირია | |
| ტაილანდი | |
| ურუგვაი | |
| დეკემბერი 27, 1991 | ალჟირი |
| ბელარუსი | |
| კამბოჯა | |
| ჩინეთი | |
| კვიპროსი | |
| საფრანგეთი | |
| მოლდოვა | |
| ვიეტნამი | |
| დეკემბერი 28, 1991 | ინდონეზია |
| იტალია | |
| იაპონია | |
| იორდანია | |
| დეკემბერი 29, 1991 | ბანგლადეში |
| დეკემბერი 30, 1991 | ფინეთი |
| სამხრეთი კორეა | |
| ლიბანი | |
| მაროკო | |
| დეკემბერი 31, 1991 | ბელგია |
| დანია | |
| საბერძნეთი | |
| ლუქსემბურგი | |
| ნიდერლანდები | |
| პაკისტანი | |
| ესპანეთი | |
| დიდი ბრიტანეთი | |
| იანვარი 1, 1992 | ერაყი |
| იანვარი 2, 1992 | ეთიოპია |
| ლაოსი | |
| არაბთა გაერთიანებული საამიროები | |
| იანვარი 3, 1992 | ეგვიპტე |
| ლიბია | |
| პანამა | |
| იანვარი 4, 1992 | უზბეკეთი |
| იანვარი 5, 1992 | ბაჰრეინი |
| იანვარი 7, 1992 | პორტუგალია |
| იანვარი 8, 1992 | რუმინეთი |
| იანვარი 10, 1992 | გვინეა |
| იანვარი 17, 1992 | მონღოლეთი |
| იანვარი 19, 1992 | ისლანდია |
| იანვარი 22, 1992 | ფილიპინები |
| იანვარი 24, 1992 | ნეპალი |
| თებერვალი 6, 1992 | აზერბაიჯანი |
| თებერვალი 11, 1992 | ბოცვანა |
| თებერვალი 14, 1992 | სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკა |
| მარტი 3, 1992 | მალაიზია |
| მარტი 4, 1992 | მადაგასკარი |
| მაისი 7, 1992 | რუანდა |
| ივნისი 2, 1992 | სენეგალი |
| ივნისი 8, 1992 | ტანზინია |
| ივლისი 23, 1993 | ჩრდილოეთი მაკედონია |
დამოუკიდებლობის აქტის ტექსტი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
| „ | უკრაინის დამოუკიდებლობის გამოცხადების აქტი
უკრაინის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის უმაღლესი რადა აცხადებს
უკრაინის ტერიტორია არის განუყოფელი და ურღვევი. ამ დღიდან, მხოლოდ უკრაინის კონსტიტუცია და კანონები არის მოქმედი უკრაინის ტერიტორიაზე. აქტი ძალაში შედის დამტკიცებისთანავე. |
“ |
რესურსები ინტერნეტში[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- (უკრაინულად) Act of Declaration of Independence of Ukraine – Official Verkhovna Rada website
- (ინგლისურად) Act of Declaration of Independence of Ukraine – Official Verkhovna Rada website
- Act of Declaration of the Independence of Ukraine – The Ukrainian Weekly, translation by The Ukrainian Weekly
- Declaration of Independence of Ukraine – The Windsor Viter, Volume 12, Number 1, July, 2001 Part 2, translation by Andrew Gregorovich
- "Great Saturday" – an interview with writer and parliament deputy Stepan Pushyk on the events of August 24, 1991.
სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- ↑ A History of Ukraine: The Land and Its Peoples by Paul Robert Magocsi, University of Toronto Press, 2010, ISBN 1442610212 (page 722/723)
- ↑ Volodymyr Vasylenko. Non-nuclear status of Ukraine: past, present, and future (Без’ядерний статус України: минуле, сучасне, майбутнє). The Ukrainian Week. 31 May 2018
- ↑ 3.0 3.1 A History of Ukraine: The Land and Its Peoples by Paul Robert Magocsi, University of Toronto Press, 2010, ISBN 1442610212 (page 722/723)
- ↑ 4.00 4.01 4.02 4.03 4.04 4.05 4.06 4.07 4.08 4.09 4.10 Historic vote for independence დაარქივებული 2014-03-23 საიტზე Wayback Machine. , The Ukrainian Weekly (1 September 1991)
- ↑ 5.0 5.1 5.2 A reform that ruined the Soviet Union, The Ukrainian Week (10 November 2018)
- ↑ Activities of the Member States - Ukraine. United Nations. ციტირების თარიღი: 17 January 2011
- ↑ U.N. Mission stresses statehood of Ukraine დაარქივებული 2016-05-02 საიტზე Wayback Machine. , The Ukrainian Weekly (1 September 1991)
- ↑ NEWSBRIEFS FROM UKRAINE დაარქივებული 2016-05-02 საიტზე Wayback Machine. , The Ukrainian Weekly (1 September 1991)
- ↑ Historical Dictionary of the Russian Federation by Robert A. Saunders & Vlad Strukov, Scarecrow Press, 2010, ISBN 0810854759 (page 75)
- ↑ Turning Points – Actual and Alternate Histories: The Reagan Era from the Iran Crisis to Kosovo by Rodney P. Carlisle and J. Geoffrey Golson, ABC-CLIO, 2007, ISBN 1851098852 (page 111)
- ↑ Ukraine Intelligence & Security Activities and Operations Handbook, International Business Publications, 2009, ISBN 0739716611 (page 268)
- ↑ Ukraine and Russia: The Post-Soviet Transition by Roman Solchanyk, Rowman & Littlefield, 2000, ISBN 0742510182 (page 100) Canadian Yearbook of International Law, Vol 30, 1992, University of British Columbia Press, 1993, ISBN 9780774804387 (page 371) Russia, Ukraine, and the Breakup of the Soviet Union by Roman Szporluk, Hoover Institution Press, 2000, ISBN 0817995420 (page 355
- ↑ 13.0 13.1 „Ex-Communist Wins in Ukraine; Yeltsin Recognizes Independence“. The New York Times. 3 December 1991. ციტირების თარიღი: 20 August 2017.
- ↑ A Guide to the United States' History of Recognition, Diplomatic, and Consular Relations, by Country, since 1776: Ukraine, Office of the Historian The Limited Partnership: Building a Russian-US Security Community by James E. Goodby and Benoit Morel, Oxford University Press, 1993, ISBN 0198291612 (page 48)
- ↑ Ukrainian Independence დაარქივებული 2013-01-04 საიტზე Wayback Machine. , Worldwide News Ukraine
- ↑ Remarks at the International Conference on Humanitarian Assistance to the Former U.S.S.R (January 22, 1992).
