უზბეკური სუმი
| უზბეკური სუმი Oʻzbek soʻmi / Ўзбек сўми | |||
|---|---|---|---|
| |||
| კოდი ISO 4217 | UZS | ||
| ქვეყანა | უზბეკეთი | ||
| ოფიციალური მომხმარებლები |
უზბეკეთი | ||
| შედგება | 100 100 ტიინისგან | ||
| მონეტები | 50, 100, 200, 500 სუმი | ||
| ბანკნოტები | 1000, 5000, 10,000, 50,000, 100,000 სუმი | ||
| ცენტრალური ბანკი | უზბეკეთის რესპუბლიკის ცენტრალური ბანკი | ||
უზბეკური სუმი ( უზბეკ. soʻm (ლათინური დამწერლობა), сўм (კირილიცა)) — შუა აზიაში მდებარე უზბეკეთის რესპუბლიკის ვალუტა.
ეტიმოლოგია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
საბჭოთა კავშირში, ყაზახურ, ყირგიზულ და უზბეკურ ენებზე მოსაუბრეები რუბლს მოიხსენიებდნენ როგორც სომ, და ეს სახელი დატანილი იყო ბანკნოტების უკანა მხარეს, საბჭოთა კავშირის 15 ოფიციალურ ენაზე კანონპროექტის ღირებულების ტექსტებში. სიტყვა სომ (ზოგჯერ ნათარგმნია როგორც ,,სუმ" ან ,,სოუმ") ითარგმნება როგორც ,,სუფთა" ყირგიზულ, უიღურულ და უზბეკურ ენებზე. ამ სიტყვას იგივე მნიშვნელობა აქვს ბევრ სხვა თურქულ ენაზე. ეს სიტყვა გამოყენებულია ,,სუფთა ოქროს " აღსანიშნავადაც.
პირველი სუმი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ისტორია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ყოფილი საბჭოთა კავშირის სხვა რესპუბლიკების მსგავსად, უზბეკეთმა დამოუკიდებლობის შემდეგაც განაგრძო საბჭოთა / რუსული რუბლის გამოყენება . 1993 წლის 26 ივლისს გამოიცა რუსული რუბლის ახალი სერია და რუსეთში ძველი საბჭოური / რუსული რუბლი აღარ გამოიყენებოდა. [1] [2] ზოგიერთ მემკვიდრე სახელმწიფოს ჰქონდა ეროვნული ვალუტა ცვლილებამდე, ზოგს ერჩივნა 1993 წლამდე საბჭოთა / რუსული რუბლის გამოყენება, ზოგიერთი კი 1993 წლამდე რუსულ რუბლს იყენებდა. თანამედროვე მონეტარული ისტორიის ცხრილები: აზია გულისხმობს, რომ უზბეკეთში გამოიყენებოდა როგორც ძველი, ისე ახალი რუბლი.
უზბეკეთი შეცვალა რუბლი სუმით 1993 წლის 15 ნოემბერს. გამოიცა მხოლოდ ბანკნოტები, ნომინალებით 1, 3, 5, 10, 25, 50, 100, 200, 500, 1000, 5000 და 10 000 სუმი. იმის გამო, რომ ეს გარდამავალი ვალუტა უნდა ყოფილიყო, დიზაინი საკმაოდ გამარტივდა. ყველა ნოტს გერბი ჰქონდა დატანილი ავერსზე, უკანა მხარეს კი სამარყანდში მდებარე რეგისტანის მოედანი.
მონეტები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
სუმის შექმნის პერიოდში არ გამოიყენებოდა მონეტები.
ბანკნოტები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
პირველი ბანკნოტები გამოსცა უზბეკეთის სახელმწიფო ბანკმა 1993 წელს. ყველა დასახელებას ერთი და იგივე დიზაინი აქვს: უზბეკეთის გერბი ფრონტზე და მედრესეები სამარყანდის რეგისტანის მოედანზე.
| სურათი | მნიშვნელობა | ზომა | |
|---|---|---|---|
| ავერსი | რევერსი | ||
|
|
1 | 120 × 61 |
|
|
3 | |
|
|
5 | |
|
|
10 | |
|
|
25 | |
|
|
50 | 144 × 69 |
|
|
100 | |
|
|
200 | |
|
|
500 | |
|
|
1000 | |
|
|
5000 | |
|
|
10 000 | |
მეორე სუმი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ისტორია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
1994 წლის 1 ივლისს, შეიქმნა მეორე სომი, რომლის ერთი ერთეულიც ძველ 1000 სომს უდრიდა. ახალი სუმი დაიყო 100 ტინად .
ინფლაცია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
2013 წლამდე უზბეკური ვალუტის ყველაზე დიდი ნომინალი იყო 1000 სუმის ბანკნოტი, რომლის ღირებულება 0,60 აშშ დოლარი იყო, შესაბამისად უზბეკებს უწევდათ დიდი რაოდენობით ნოტების ტარება რამეს ყიდვის მიზნით.
2019 წლიდან ყველაზე დიდი ნომინალი არის 100,000 სუმიანი ბანკნოტი (2019 წლის ოქტომბრისთვის $ 10,55 აშშ დოლარი), რამაც სიტუაცია გაამარტივა. პატარა დასახელების, 1ტიინი დაახლოებით 1/9400 ამერიკული ცენტი ღირს დაის ,,მსოფლიოში ყველაზე უსარგებლო მონეტის" სტატუსს ატარებს, რომელიც დღემდე გამოიყენება. ამასთან, ახლა 50 სუმზე ნაკლები ღირებულების მონეტები და ბანკნოტები იშვიათია. [3]
ინფლაციის მძლავრი ვითარება უზბეკეთში პოლიტიკურად მგრძნობიარე საკითხად ითვლება, რის გამოც უზბეკეთის მთავრობა ნელა აგვარებს ვალუტას ამჟამინდელ ღირებულებამდე უფრო მაღალი მონეტებისა და ბანკნოტების ნომინალის გამოშვებით. შედეგად, მიმოქცევაში არსებული ყველაზე მაღალი მონეტის ნომინალი 500 სომია, ხოლო ყველაზე მაღალი ბანკნოტების ნომინალი 100 000 სომი. ოფიციალური სახელმწიფო მონაცემების თანახმად, 2011 წლის პირველი ნახევრისთვის ინფლაცია 3.6% -ია, თუმცა ზუსტი ციფრები გაცილებით მაღალია. მონეტები და ბანკნოტები, რომლებიც 50 სომზე ნაკლები ღირებულებისაა დღეს პრაქტიკულად არ გამოიყენება.
მონეტები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
3 სერიის მონეტები მოიჭრა მეორე სუმის ფარგლებში. ისინი ადვილად გამოირჩევიან უზბეკური ენისთვის გამოყენებული დამწერლობით. პირველი სერია დაწერილია კირილიცას დამწერლობით, ხოლო მეორე და მესამე სერია დაწერილია ლათინური დამწერლობით .
| პირველი სერია | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| სურათი | მნიშვნელობა | კომპოზიცია | აღწერა | მოჭრის თარიღი | მიმოქცევიდან ამოღება | ||
| ავერსი | უკუ | ავერსი | რევერსი | ||||
|
1 ტიინი | თითბერი - მოოქროვილი ფოლადი | გერბი 12 ვარსკვლავით სახელმწიფო წოდება |
ღირებულება, მოჭრის წელი | 1994 წ | 2020 წლის 1 მარტი [4] | |
|
3 ტიინი | ||||||
|
5 ტიინი | ||||||
|
10 ტიინი | ნიკელის ფოლადი | გერბი 12 ვარსკვლავით სახელმწიფო წოდება |
ღირებულება, მოჭრის წელი | 1994 წ | 2020 წლის 1 მარტი [4] | |
|
20 ტიინი | ||||||
|
50 ტიინი | ||||||
|
1 სუმი | 1997, 1998, 1999 წწ | 2020 წლის 1 მარტი [4] | ||||
|
5 სუმი | 1997, 1998, 1999 წწ | 2020 წლის 1 მარტი [4] | ||||
|
10 სუმი | 1997, 1998, 1999, 2000 წწ | 2020 წლის 1 მარტი [4] | ||||
| მეორე სერია | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| სურათი | მნიშვნელობა | ტექნიკური პარამეტრები | აღწერა | მოჭრის თარიღი | მიმოქცევიდან ამოღება | ||||||
| დიამეტრი | მასა | კომპოზიცია | პირას | ავერსი | რევერსი | ||||||
|
1 სომი | 18.4 მმ | 2,83 გ | Უჟანგავი ფოლადი | რიდიანი | გერბი ვარსკვლავების გარეშე ბანკის სათაური, მოჭრის წელი |
ღირებულება, უზბეკეთის რუკა | 2000 წელი | 2020 წლის 1 მარტი [4] | ||
|
5 სომი | 21.2 მმ | 3,35 გ | თითბერი - მოოქროვილი ფოლადი | სადა | გერბი ვარსკვლავების გარეშე ბანკის სათაური, მოჭრის წელი |
ღირებულება, უზბეკეთის რუკა | 2001 წ | 2020 წლის 1 მარტი [4] | ||
|
10 სომი | 19.75 მმ | 2,71 გ | ნიკელის ფოლადი | სადა | გერბი ვარსკვლავების გარეშე ბანკის სათაური, მოჭრის წელი |
ღირებულება, უზბეკეთის რუკა | 2001 წ | 2020 წლის 1 მარტი [4] | ||
|
|
50 სომი | 26.1 მმ | 8 გ | სადა და რიდიანი მონაკვეთები | გერბი ვარსკვლავების გარეშე ბანკის სათაური, მოჭრის წელი |
ღირებულება, უზბეკეთის რუკა | 2001 წ | 2019 წლის 1 ივლისი [5] | ||
|
50 სომი | 26.1 მმ | 7,9 გ | ღირებულება, შაჰრისაბზის ქანდაკება და ნანგრევები | 2002 წ | 2019 წლის 1 ივლისი [5] | |||||
|
|
100 სომიი | 26.9 მმ | 7,9 გ | ნიკელის მოოქროვილი ფოლადი | წარწერა | გერბი ვარსკვლავების გარეშე ბანკის სათაური, მოჭრის წელი |
მნიშვნელობა, უზბეკეთის რუკა, მზის სხივები | 2004 წ | 2019 წლის 1 ივლისი [5] | |
მესამე სერია (2018)[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
2018 წლის მაისში ოფიციალურად გამოაცხადეს 50, 100, 200 და 500 სომის ღირებულების ახალი მონეტების შემოღების შესახებ. ყველა ამ ნომინალის ადრე გაცემული ბანკნოტები და მონეტები უნდა ამოეღოთ მიმოქცევიდან 2020 წლის 1 ივლისის ჩათვლით.
| მესამე სერია (2018) [6] | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| სურათი | მნიშვნელობა | ტექნიკური პარამეტრები | აღწერა | Თარიღი | ||||||||
| დიამეტრი | მასა | კომპოზიცია | პირი | ავერსი | უკუ | მოჭრა | პრობლემა | გაუქმება | ამოწურვა | |||
|
50 დღის განმავლობაში | 18.0 მმ | 2.0 გ | ნიკელის მოოქროვილი ფოლადი | სადა | ნომინალი | უზბეკეთის ეროვნული ემბლემა, მოჭრის წელი | 2018 წელი | 2018 წლის 2 ივლისი [4] | მიმდინარე | ||
|
100 დღის განმავლობაში | 20.0 მმ | 2.5 გ | დამოუკიდებლობისა და სიკეთის ძეგლი, ტაშკენტი | ||||||||
|
200 დღის განმავლობაში | 22.0 მმ | 3,3 გ | ვეფხვის მოზაიკის დეტალისამარყანდის რეგიტანში | ||||||||
|
500 დღის განმავლობაში | 24.0 მმ | 3,9 გ | კონგრესების სასახლე ( Anjumanlar Saroyi ) ტაშკენტში | ||||||||
ბანკნოტები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
მეორე და ამჟამინდელი სერია, რომელიც გამოიცა უზბეკეთის რესპუბლიკის ცენტრალური ბანკის მიერ, გამოვიდა 1994 წელს1, 3, 5, 10, 25, 50 და 100 სომის ნომინალებში. 1997 წელს გამოიცა 200 სომის ღირებულების ბანკნოტი, 1999 წელს 500 სომის, 2001 წელს 1000 სომის, 2013 წელს 5000 სომის, 2017 წლის 10 მარტს 10 000 სომის, 2017 წლის 22 აგვისტოს 50 000 სომის, და 2019 წლის 25 თებერვალს 100 000 სომი. . ამ უკანასკნელ ოთხ დასახელებას აქვს წარწერები ლათინურ- უზბეკურ ენაზე (ლათინური დამწერლობა უზბეკურისთვის). უზბეკური კირილიცა გამოიყენება 1-დან 1000 სუმის ნომინალებისთვის.
| 1994-2017 წლის სერია[7] | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| სურათი | ღირებულება | დომინანტი ფერი | დაბეჭდვის თარიღი | პირველად გამოსვლის თარიღი | მიმოქცევიდან ამოღება | |
| ავერსი | რევერსი | |||||
|
|
1 სუმი | მწვანე და ვარდისფერი | 1994 | 1 ივლისი 1994 | 1 იანვარი 2021 |
|
|
3 სუმი | წითელი | |||
|
|
5 სუმი | ლურჯი და ნარინჯისფერი | |||
|
|
10 სუმი | იისფერი | |||
|
|
25 სუმი | ლურჯი და ვარდისფერი | |||
|
|
50 სუმი | ყავისფერი | 1 ივლისი 2019[8] | ||
|
|
100 სუმი | იისფერი | |||
|
|
200 სუმი | მწვანე | 1997 | 1 მარტი 1997[9] | 1 ივლისი 2020[4] |
|
|
|
500 სუმი | წითელი | 1999 | 1 ივნისი 2000[10] | |
|
|
1 000 სუმი | ნაცრისფერი | 2001 | 1 სექტემბერი 2001[11] | ამჟამინდელი |
|
|
5 000 სუმი | მწვანე | 2013 | 1 ივლისი 2013 | |
_obvers.jpg)
|
_reverse.jpg)
|
10 000 სუმი | ლურჯი | 2017 | 10 მარტი 2017 | |
_obverse.jpg)
|
_reverse.jpg)
|
50 000 სუმი | მეწამური | 22 აგვისტო 2017 | ||
|
|
100000 სუმი | ნარინჯისფერი და ღია ყავისფერი | 2019 | 25 თებერვალი 2019 | |
გაცვლითი კურსი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
1994 წლის 1 ივლისს მისი შემოღებისას 1 აშშ დოლარი 25 სუმის ტოლი იყო.
2017 წლის რეფორმა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
2017 წლის 2 სექტემბერს უზბეკეთის პრეზიდენტმა შავკატ მირზიიოევმა გამოსცა ბრძანება " სავალუტო პოლიტიკის ლიბერალიზაციის პრიორიტეტული ზომების შესახებ ". [12] რეფორმა ძალაში შევიდა 2017 წლის 5 სექტემბერს. შედეგად, სუმის კურსი აშშ დოლართან მიმართებაში გაიზარდა 4,210 უზბეკური სომიდან 8,100 უზბეკური სუმამდე. ახალი კურსი კიდევ უფრო სუსტი იყო, ვიდრე სუმის შავი ბაზრის კონვერტირებადი დოლარი დაახლოებით 7,700. იმავე დღეს გაუქმდა უცხოური ვალუტის ოდენობის შეზღუდვა, რომლითაც ფიზიკური და იურიდიული პირები სარგებლობდნენ. [13]
რესურსები ინტერნეტში[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- უზბეკეთის მონეტები დაარქივებული 2020-02-04 საიტზე Wayback Machine.
- უზბეკეთის ქაღალდის ფულის კატალოგი დაარქივებული 2015-07-22 საიტზე Wayback Machine.
სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- ↑ The Global History of Currencies - Russia. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 4 January 2007. ციტირების თარიღი: 12 November 2017.
- ↑ Uzbekistan Economic Policy and Trade Practices. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2010-07-10. ციტირების თარიღი: 19 September 2015.
- ↑ Gray, Laura. (26 February 2013) The most worthless coin in the world. ციტირების თარიღი: 12 November 2017.
- ↑ 4.00 4.01 4.02 4.03 4.04 4.05 4.06 4.07 4.08 4.09 СТАРУЮ МЕЛОЧЬ МОЖНО ОБМЕНЯТЬ НА НОВУЮ ДО 1 МАРТА 2020 ГОДА.
- ↑ 5.0 5.1 5.2 В обращение выходят новые монеты.
- ↑ Монеты. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2019-04-24. ციტირების თარიღი: 2020-11-26.
- ↑ banknotes. ციტირების თარიღი: 12 November 2017.
- ↑ Центральный банк Республики Узбекистан — Сообщение Центрального банка Республики Узбекистан. cbu.uz. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2022-05-17. ციტირების თარიღი: 2018-05-26.
- ↑ Узбекскому суму исполнилось 20 лет. gazeta.uz. ციტირების თარიღი: 2019-01-05.
- ↑ Узбекскому суму исполнилось 20 лет. gazeta.uz. ციტირების თარიღი: 2019-01-05.
- ↑ Узбекскому суму исполнилось 20 лет. gazeta.uz. ციტირების თარიღი: 2019-01-05.
- ↑ The Government portal of the Republic of Uzbekistan. (2017-09-05) Starting from 5 September 2017, the exchange rate of the Central Bank is set at 8100 UZS for 1 USD. ციტირების თარიღი: 8 September 2017.
- ↑ Radio Free Europe/Radio Liberty. (2017-09-05) Uzbekistan Devalues Currency As It Emerges From Decades-Long Isolation. ციტირების თარიღი: 8 September 2017.
| |||||||||||||||||||||||
