უზბეკური სუმი

უზბეკური სუმი Oʻzbek soʻmi / Ўзбек сўми
კოდი ISO 4217	UZS
ქვეყანა	უზბეკეთი
ოფიციალური მომხმარებლები	უზბეკეთი
შედგება	100 100 ტიინისგან
მონეტები	50, 100, 200, 500 სუმი
ბანკნოტები	1000, 5000, 10,000, 50,000, 100,000 სუმი
ცენტრალური ბანკი	უზბეკეთის რესპუბლიკის ცენტრალური ბანკი

უზბეკური სუმი ( უზბეკ. soʻm (ლათინური დამწერლობა), сўм (კირილიცა)) — შუა აზიაში მდებარე უზბეკეთის რესპუბლიკის ვალუტა.

ეტიმოლოგია

საბჭოთა კავშირში, ყაზახურ, ყირგიზულ და უზბეკურ ენებზე მოსაუბრეები რუბლს მოიხსენიებდნენ როგორც სომ, და ეს სახელი დატანილი იყო ბანკნოტების უკანა მხარეს, საბჭოთა კავშირის 15 ოფიციალურ ენაზე კანონპროექტის ღირებულების ტექსტებში. სიტყვა სომ (ზოგჯერ ნათარგმნია როგორც ,,სუმ" ან ,,სოუმ") ითარგმნება როგორც ,,სუფთა" ყირგიზულ, უიღურულ და უზბეკურ ენებზე. ამ სიტყვას იგივე მნიშვნელობა აქვს ბევრ სხვა თურქულ ენაზე. ეს სიტყვა გამოყენებულია ,,სუფთა ოქროს " აღსანიშნავადაც.

პირველი სუმი

ისტორია

ყოფილი საბჭოთა კავშირის სხვა რესპუბლიკების მსგავსად, უზბეკეთმა დამოუკიდებლობის შემდეგაც განაგრძო საბჭოთა / რუსული რუბლის გამოყენება . 1993 წლის 26 ივლისს გამოიცა რუსული რუბლის ახალი სერია და რუსეთში ძველი საბჭოური / რუსული რუბლი აღარ გამოიყენებოდა. ზოგიერთ მემკვიდრე სახელმწიფოს ჰქონდა ეროვნული ვალუტა ცვლილებამდე, ზოგს ერჩივნა 1993 წლამდე საბჭოთა / რუსული რუბლის გამოყენება, ზოგიერთი კი 1993 წლამდე რუსულ რუბლს იყენებდა. თანამედროვე მონეტარული ისტორიის ცხრილები: აზია გულისხმობს, რომ უზბეკეთში გამოიყენებოდა როგორც ძველი, ისე ახალი რუბლი.

უზბეკეთი შეცვალა რუბლი სუმით 1993 წლის 15 ნოემბერს. გამოიცა მხოლოდ ბანკნოტები, ნომინალებით 1, 3, 5, 10, 25, 50, 100, 200, 500, 1000, 5000 და 10 000 სუმი. იმის გამო, რომ ეს გარდამავალი ვალუტა უნდა ყოფილიყო, დიზაინი საკმაოდ გამარტივდა. ყველა ნოტს გერბი ჰქონდა დატანილი ავერსზე, უკანა მხარეს კი სამარყანდში მდებარე რეგისტანის მოედანი.

მონეტები

სუმის შექმნის პერიოდში არ გამოიყენებოდა მონეტები.

ბანკნოტები

პირველი ბანკნოტები გამოსცა უზბეკეთის სახელმწიფო ბანკმა 1993 წელს. ყველა დასახელებას ერთი და იგივე დიზაინი აქვს: უზბეკეთის გერბი ფრონტზე და მედრესეები სამარყანდის რეგისტანის მოედანზე.

სურათი		მნიშვნელობა	ზომა
ავერსი	რევერსი
		1	120 × 61
		3
		5
		10
		25
		50	144 × 69
		100
		200
		500
		1000
		5000
		10 000

მეორე სუმი

ისტორია

500 სუმიანი ნოტა, რომელიც გამოიცა 1999 წელს.

1994 წლის 1 ივლისს, შეიქმნა მეორე სომი, რომლის ერთი ერთეულიც ძველ 1000 სომს უდრიდა. ახალი სუმი დაიყო 100 ტინად .

ინფლაცია

2013 წლამდე უზბეკური ვალუტის ყველაზე დიდი ნომინალი იყო 1000 სუმის ბანკნოტი, რომლის ღირებულება 0,60 აშშ დოლარი იყო, შესაბამისად უზბეკებს უწევდათ დიდი რაოდენობით ნოტების ტარება რამეს ყიდვის მიზნით.

2019 წლიდან ყველაზე დიდი ნომინალი არის 100,000 სუმიანი ბანკნოტი (2019 წლის ოქტომბრისთვის $ 10,55 აშშ დოლარი), რამაც სიტუაცია გაამარტივა. პატარა დასახელების, 1ტიინი დაახლოებით 1/9400 ამერიკული ცენტი ღირს დაის ,,მსოფლიოში ყველაზე უსარგებლო მონეტის" სტატუსს ატარებს, რომელიც დღემდე გამოიყენება. ამასთან, ახლა 50 სუმზე ნაკლები ღირებულების მონეტები და ბანკნოტები იშვიათია.

ინფლაციის მძლავრი ვითარება უზბეკეთში პოლიტიკურად მგრძნობიარე საკითხად ითვლება, რის გამოც უზბეკეთის მთავრობა ნელა აგვარებს ვალუტას ამჟამინდელ ღირებულებამდე უფრო მაღალი მონეტებისა და ბანკნოტების ნომინალის გამოშვებით. შედეგად, მიმოქცევაში არსებული ყველაზე მაღალი მონეტის ნომინალი 500 სომია, ხოლო ყველაზე მაღალი ბანკნოტების ნომინალი 100 000 სომი. ოფიციალური სახელმწიფო მონაცემების თანახმად, 2011 წლის პირველი ნახევრისთვის ინფლაცია 3.6% -ია, თუმცა ზუსტი ციფრები გაცილებით მაღალია. მონეტები და ბანკნოტები, რომლებიც 50 სომზე ნაკლები ღირებულებისაა დღეს პრაქტიკულად არ გამოიყენება.

მონეტები

3 სერიის მონეტები მოიჭრა მეორე სუმის ფარგლებში. ისინი ადვილად გამოირჩევიან უზბეკური ენისთვის გამოყენებული დამწერლობით. პირველი სერია დაწერილია კირილიცას დამწერლობით, ხოლო მეორე და მესამე სერია დაწერილია ლათინური დამწერლობით .

პირველი სერია
სურათი		მნიშვნელობა	კომპოზიცია	აღწერა		მოჭრის თარიღი	მიმოქცევიდან ამოღება
ავერსი	უკუ			ავერსი	რევერსი
		1 ტიინი	თითბერი - მოოქროვილი ფოლადი	გერბი 12 ვარსკვლავით სახელმწიფო წოდება	ღირებულება, მოჭრის წელი	1994 წ	2020 წლის 1 მარტი
		3 ტიინი
		5 ტიინი
		10 ტიინი	ნიკელის ფოლადი	გერბი 12 ვარსკვლავით სახელმწიფო წოდება	ღირებულება, მოჭრის წელი	1994 წ	2020 წლის 1 მარტი
		20 ტიინი
		50 ტიინი
		1 სუმი				1997, 1998, 1999 წწ	2020 წლის 1 მარტი
		5 სუმი				1997, 1998, 1999 წწ	2020 წლის 1 მარტი
		10 სუმი				1997, 1998, 1999, 2000 წწ	2020 წლის 1 მარტი

მეორე სერია
სურათი		მნიშვნელობა	ტექნიკური პარამეტრები			აღწერა			მოჭრის თარიღი	მიმოქცევიდან ამოღება
			დიამეტრი	მასა	კომპოზიცია	პირას	ავერსი	რევერსი
		1 სომი	18.4 მმ	2,83 გ	Უჟანგავი ფოლადი	რიდიანი	გერბი ვარსკვლავების გარეშე ბანკის სათაური, მოჭრის წელი	ღირებულება, უზბეკეთის რუკა	2000 წელი	2020 წლის 1 მარტი
		5 სომი	21.2 მმ	3,35 გ	თითბერი - მოოქროვილი ფოლადი	სადა	გერბი ვარსკვლავების გარეშე ბანკის სათაური, მოჭრის წელი	ღირებულება, უზბეკეთის რუკა	2001 წ	2020 წლის 1 მარტი
		10 სომი	19.75 მმ	2,71 გ	ნიკელის ფოლადი	სადა	გერბი ვარსკვლავების გარეშე ბანკის სათაური, მოჭრის წელი	ღირებულება, უზბეკეთის რუკა	2001 წ	2020 წლის 1 მარტი
		50 სომი	26.1 მმ	8 გ		სადა და რიდიანი მონაკვეთები	გერბი ვარსკვლავების გარეშე ბანკის სათაური, მოჭრის წელი	ღირებულება, უზბეკეთის რუკა	2001 წ	2019 წლის 1 ივლისი
		50 სომი	26.1 მმ	7,9 გ				ღირებულება, შაჰრისაბზის ქანდაკება და ნანგრევები	2002 წ	2019 წლის 1 ივლისი
		100 სომიი	26.9 მმ	7,9 გ	ნიკელის მოოქროვილი ფოლადი	წარწერა	გერბი ვარსკვლავების გარეშე ბანკის სათაური, მოჭრის წელი	მნიშვნელობა, უზბეკეთის რუკა, მზის სხივები	2004 წ	2019 წლის 1 ივლისი

მესამე სერია (2018)

2018 წლის მაისში ოფიციალურად გამოაცხადეს 50, 100, 200 და 500 სომის ღირებულების ახალი მონეტების შემოღების შესახებ. ყველა ამ ნომინალის ადრე გაცემული ბანკნოტები და მონეტები უნდა ამოეღოთ მიმოქცევიდან 2020 წლის 1 ივლისის ჩათვლით.

მესამე სერია (2018)
სურათი	მნიშვნელობა	ტექნიკური პარამეტრები			აღწერა			Თარიღი
		დიამეტრი	მასა	კომპოზიცია	პირი	ავერსი	უკუ	მოჭრა	პრობლემა	გაუქმება	ამოწურვა
	50 დღის განმავლობაში	18.0 მმ	2.0 გ	ნიკელის მოოქროვილი ფოლადი	სადა	ნომინალი	უზბეკეთის ეროვნული ემბლემა, მოჭრის წელი	2018 წელი	2018 წლის 2 ივლისი	მიმდინარე
	100 დღის განმავლობაში	20.0 მმ	2.5 გ			დამოუკიდებლობისა და სიკეთის ძეგლი, ტაშკენტი
	200 დღის განმავლობაში	22.0 მმ	3,3 გ			ვეფხვის მოზაიკის დეტალისამარყანდის რეგიტანში
	500 დღის განმავლობაში	24.0 მმ	3,9 გ			კონგრესების სასახლე ( Anjumanlar Saroyi ) ტაშკენტში

ბანკნოტები

მეორე და ამჟამინდელი სერია, რომელიც გამოიცა უზბეკეთის რესპუბლიკის ცენტრალური ბანკის მიერ, გამოვიდა 1994 წელს1, 3, 5, 10, 25, 50 და 100 სომის ნომინალებში. 1997 წელს გამოიცა 200 სომის ღირებულების ბანკნოტი, 1999 წელს 500 სომის, 2001 წელს 1000 სომის, 2013 წელს 5000 სომის, 2017 წლის 10 მარტს 10 000 სომის, 2017 წლის 22 აგვისტოს 50 000 სომის, და 2019 წლის 25 თებერვალს 100 000 სომი. . ამ უკანასკნელ ოთხ დასახელებას აქვს წარწერები ლათინურ- უზბეკურ ენაზე (ლათინური დამწერლობა უზბეკურისთვის). უზბეკური კირილიცა გამოიყენება 1-დან 1000 სუმის ნომინალებისთვის.

1994-2017 წლის სერია
სურათი		ღირებულება	დომინანტი ფერი	დაბეჭდვის თარიღი	პირველად გამოსვლის თარიღი	მიმოქცევიდან ამოღება
ავერსი	რევერსი
		1 სუმი	მწვანე და ვარდისფერი	1994	1 ივლისი 1994	1 იანვარი 2021
		3 სუმი	წითელი
		5 სუმი	ლურჯი და ნარინჯისფერი
		10 სუმი	იისფერი
		25 სუმი	ლურჯი და ვარდისფერი
		50 სუმი	ყავისფერი			1 ივლისი 2019
		100 სუმი	იისფერი
		200 სუმი	მწვანე	1997	1 მარტი 1997	1 ივლისი 2020
		500 სუმი	წითელი	1999	1 ივნისი 2000
		1 000 სუმი	ნაცრისფერი	2001	1 სექტემბერი 2001	ამჟამინდელი
		5 000 სუმი	მწვანე	2013	1 ივლისი 2013
		10 000 სუმი	ლურჯი	2017	10 მარტი 2017
		50 000 სუმი	მეწამური		22 აგვისტო 2017
		100000 სუმი	ნარინჯისფერი და ღია ყავისფერი	2019	25 თებერვალი 2019

გაცვლითი კურსი

1994 წლის 1 ივლისს მისი შემოღებისას 1 აშშ დოლარი 25 სუმის ტოლი იყო.

2017 წლის რეფორმა

2017 წლის 2 სექტემბერს უზბეკეთის პრეზიდენტმა შავკატ მირზიიოევმა გამოსცა ბრძანება " სავალუტო პოლიტიკის ლიბერალიზაციის პრიორიტეტული ზომების შესახებ ". რეფორმა ძალაში შევიდა 2017 წლის 5 სექტემბერს. შედეგად, სუმის კურსი აშშ დოლართან მიმართებაში გაიზარდა 4,210 უზბეკური სომიდან 8,100 უზბეკური სუმამდე. ახალი კურსი კიდევ უფრო სუსტი იყო, ვიდრე სუმის შავი ბაზრის კონვერტირებადი დოლარი დაახლოებით 7,700. იმავე დღეს გაუქმდა უცხოური ვალუტის ოდენობის შეზღუდვა, რომლითაც ფიზიკური და იურიდიული პირები სარგებლობდნენ.

რესურსები ინტერნეტში

• უზბეკეთის მონეტები დაარქივებული 2020-02-04 საიტზე Wayback Machine.
• უზბეკეთის ქაღალდის ფულის კატალოგი დაარქივებული 2015-07-22 საიტზე Wayback Machine.