შინაარსზე გადასვლა

ტრაიანეს ფორუმი

სტატიის შეუმოწმებელი ვერსია
მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია
ტრაიანეს ფორუმი

ტრაიანეს სვეტი

რომის გეგმა
კოორდინატები: 41°53′43″ ჩ. გ. 12°29′09″ ა. გ. / 41.8954250° ჩ. გ. 12.4858694° ა. გ. / 41.8954250; 12.4858694
მდებარეობა იტალიის დროშა იტალია
ისტორია
თარიღდება 112 წელი
ტრაიანეს ფორუმი — იტალია
ტრაიანეს ფორუმი
ტრაიანეს ფორუმი ვიკისაწყობში

ტრაიანეს ფორუმი (ლათ. Forum Traiani; იტალ. Foro di Traiano) — იმპერიული ფორუმებიდან უკანასკნელი, რომელიც აშენდა ძველ რომში. [1] მის მშენებლობას ზედამხედველობდა არქიტექტორი აპოლოდორე დამასკელი.

ისტორია

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ფორუმი აშენდა იმპერატორ ტრაიანეს ბრძანებით, დაკიის დაპყრობით მოპოვებული ომის ნადავლით, რომელიც დასრულდა 106 წელს. [1] მშენებლობა დაიწყო 105 და 107 წლებს შორის; [2] Fasti Ostienses-ის მიხედვით, ფორუმი გაიხსნა 112 წელს. ტრაიანეს სვეტი კი აღიმართა და გაიხსნა 113 წელს.

ამ მონუმენტური კომპლექსის ასაშენებლად საჭირო იყო ფართომასშტაბიანი გათხრები: მუშაკებმა მოშალეს ქედი, რომელიც აკავშირებდა კვირინალისა და კაპიტოლინის მთებს. გაითხარა 300 000 კუბური მეტრი ნიადაგი და ქვა. [2][3]

შესაძლებელია რომ გათხრები დაიწყო იმპერატორ დომიციანეს დროს, ფორუმის პროექტი კი მთლიანად მიეწერა არქიტექტორ აპოლოდორე დამასკელს, [1] რომელიც ასევე თან ახლდა იმპერატორ ტრაიანეს დაკიის კამპანიაში. მშენებლობის დროს, მრავალი სხვა პროექტიც განხორციელდა: ტრაიანეს ბაზრის მშენებლობა, კეისრის ფორუმის (სადაც აშენდა ბაზილიკა არგენტარია) და ვენუს გენეტრიქსის ტაძრის რემონტი.

სტრუქტურა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
რომაული მონეტა, ტრაიანეს ფორუმის გამოსახულებით
ტრაიანეს ფორუმის გეგმა
ტრაიანეს ფორუმი რუკაზე

ფორუმი შედგებოდა ღია და დახურული სივრცეების თანმიმდევრობით, რომელიც იწყებოდა ფართო პორტიკით გადახურული მოედნით, რომლის სიგრძე 300 მეტრია (980 ფუტი), ხოლო სიგანე 185 მეტრი (607 ფუტი). მთავარი შესასვლელი იყო მოედნის სამხრეთ ბოლოში, ტრიუმფალური თაღით, რომელიც აღნიშნავდა დაკიის ომებს, გაფორმებული ფრესკებით და დაკიის პატიმრების ქანდაკებებით. თაღს ორივე მხრიდან ეკიდა მაღალი კედლები, აგებული პეპერინოს ტუფის ბლოკებით, დაფარული მთლიანად მარმარილოთი, რომელიც ფორუმს ერთი მხრიდან აკრავდა. [4] [5] ტუფის კედლები, რომლებიც მოედანს აკრავდა დასავლეთით და აღმოსავლეთით, ექსედრებით იყო გაფორმებული; ექსედრების გარეთ, ქუჩებით გამოყოფილი, იყო კონცენტრული ფორმის ბაზრები. სამსართულიანი აღმოსავლეთის ბაზარი, რომელიც ცნობილია როგორც ტრაიანეს მარკეტი, ეყრდნობოდა კვირინალის მთის გათხრილ კიდეს. [2][4] ფორუმის ღია სივრცე დაახლოებით 91 მეტრია (299 ფუტი) 120 მეტრის (390 ფუტი) სიგრძით და მთლიანად დაფარულია კარარას მარმარილოთი. [6][2] ფორუმის აღმოსავლეთ კედლის ჭიშკრით შესაძლებელი იყო ღია ეზოში შესვლა პორტიკით, რომელიც თავის მხრივ აკავშირებდა ავგუსტუსის მიმდებარე ფორუმს. [2]

მოედნის ჩრდილოეთ მხარეს იყო ბაზილიკა ულპია, ხოლო მის ჩრდილოეთით - უფრო მცირე მოედანი, რომლის ჩრდილოეთ ბოლოში იყო ტრაიანეს ღვთიურად აღიარებული ტაძარი. ტრაიანეს ტაძრის პოზიცია და არსებობა არქეოლოგებს შორის ცხელი განხილვის საგანია, განსაკუთრებით ჯეიმს ე. პეკერსა და რობერტო მენეგინის გრძელვადიანი დებატების ფონზე. ბაზილიკა ულპიასა და ტაძრის მოედანს შორის იყო ორი ბიბლიოთეკა, ერთი ლათინური დოკუმენტებით, მეორე - ბერძნულით. ბიბლიოთეკებს შორის იდგა 38 მეტრიანი ტრაიანეს სვეტი. [1] ბიბლიოთეკებში ინახებოდა სახელმწიფო არქივები, მათ შორის იმპერატორების ქმედებები და პრეტორების განკარგულებები. [7] ტრაიანეს მემკვიდრე ადრიანემ მოედნის გვერდით დაამატა ფილოსოფიური სკოლა, რომელიც ტრაიანეს ტაძარს უკავშირდებოდა. ნაგებობა შედგებოდა სამი პარალელური დარბაზისგან, გამოყოფილი დანართებით და ცნობილი იყო როგორც ათენეუმი; ის ფუნქციონირებდა სკოლის, სასამართლო პროცედურების ადგილისა და ზოგჯერ სენატის შეხვედრების ადგილის სახით. [8]

კონსტრუქცია

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

დაკიის დაპყრობამ (101-106) ტრაიანეს უზარმაზარი სიმდიდრე მოუტანა, რაც შეფასებულია ხუთი მილიონი ოქროს გირვანქით და იმავე რაოდენობის ვერცხლის გირვანქით [9]. აგრეთვე, სხვა საომარი ტროფეების გამორჩეული რაოდენობით, დამატებით ომის ნახევარ მილიონ ტყვესთან ერთად. ეს იყო დეცებალუსის ფანტასტიკური საგანძური, რომელიც მეფემ თავად დამალა პატარა მდინარის (სარგეტიის) კალაპოტში, დედაქალაქ სარმიზეგეტუზა რეგიას მახლობლად [10]. ზოგიერთებს ეჭვი შეაქვთ, რომ ეს შთამბეჭდავი რიცხვები გადაწერის შეცდომის შედეგია და რეალური ციფრი უნდა გაიყოს ათზე, მაგრამ მაშინაც კი, შედეგი კვლავ გამორჩეული მნიშვნელობის რჩება [11]. სინამდვილეში, ტრაიანეს ამ უზარმაზარი საგანძურიდან დაახლოებით 2,700 მილიონი სესტერცი აქვს მიღებული, რაც გაცილებით მეტია იმ თანხაზე, რომელიც ავგუსტუსმა დახარჯა საკუთარი ფორუმის მშენებლობაზე, რაც დასტურდება "Res gestae"-ით. გარდა ამისა, დაპყრობამ ხელი შეუწყო სახაზინო შემოსავლების მუდმივ ზრდას დასავლეთ დაკიის საბადოების გახსნის გამო, რომლებიც იმპერიული მოხელეების ზედამხედველობით აღდგა [12].

ტრაიანეს ფორუმის რეკონსტრუქცია ძველი რომის მოდელზე იტალო გისმონდის მიერ, რომაული ცივილიზაციის მუზეუმი

კამპანიიდან დაბრუნების შემდეგ, ტრაიანეს გაუმართეს დიდებული ტრიუმფი, გლადიატორული შოუებითა და ეტლის შეჯიბრებებით ცირკ მაქსიმუსში; შემდეგ კი დაიწყო ახალი ფორუმის მშენებლობა, რომელიც ასევე მოიცავდა საზეიმო სვეტს.

ახალი მონუმენტური კომპლექსის მშენებლობა, რომელიც პირადად ტრაიანემ შეუკვეთა დაკიის დაპყრობის აღსანიშნავად, მოითხოვდა ვრცელ სამუშაოებს, რაც გულისხმობდა იმ მთის სარტყლის მოშორებას, რომელიც აერთებდა კამპიდოლიოსს კვირინალთან და ხურავდა იმპერიული ფორუმების ხეობას კამპუს მარტიუსისკენ [13]. სინამდვილეში, სარტყელი უკვე ნაწილობრივ დაზიანებული იყო დომიციანეს დროს [14], რაც დასტურდება აგურის კედლის არსებობით კეისრის ფორუმის სამხრეთ-დასავლეთ კიდეზე და დომიციანეს ტერასის (Domus Sexti) საძირკვლებით, სადაც ამჟამად როდოსის რაინდების სახლი მდებარეობს [15].

ფორუმთან ერთად, კვირინალის ფერდობების გასაკაფად, აშენდა ტრაიანეს ბაზრობები, შენობების კომპლექსი, რომელსაც მთავრობის და არქივის ფუნქციები ჰქონდა, დაკავშირებული ფორუმზე მიმდინარე საქმიანობასთან; გარდა ამისა, გარდაიქმნა კეისრის ფორუმი, სადაც აშენდა ბაზილიკა არგენტარია, და აღდგა ვენერა გენეტრიქსის ტაძარი [16].

ახალი კომპლექსის პროექტი ძველ წყაროებში მიეწერება აპოლოდოროს დამასკელს, რომელიც თან ახლდა ტრაიანეს დაკიის კამპანიებში და თავისი არქიტექტორული უნარებით ემსახურებოდა იმპერატორს სამხედრო ოპერაციების ტექნიკურ მხარდაჭერაში (მაგ. ტრაიანეს ხიდი დუნაის გადაღმა). ფასტი ოსტიენსი გვაუწყებს, რომ ფორუმი 112 წელს გაიხსნა, ხოლო ტრაიანეს სვეტი - 113 წელს.

პოსტ-რომაული ისტორია

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ტრაიანეს ფორუმი, რომი, 2014 წელი

IX საუკუნის შუა პერიოდში, პიაცას მარმარილოს ქვის ბლოკები სისტემატურად ამოიღეს გადამუშავებისთვის. ისინი შეიცვალა ბეტონით, რაც აჩვენებს, რომ პიაცა მაინც გამოიყენებოდა საზოგადოებრივ სივრცედ. X საუკუნისთვის იმპერიული ფორუმები ნაწილობრივ სოფლის მეურნეობის ტერიტორიებად იქცა, სადაც სახლები და მიწის ნაკვეთები იყო გადაჯაჭვული გზებით, რომლებიც ტრაიანეს ფორუმის ყოფილ მოედანს ჭრიდა. [17] XVI საუკუნის ბოლოს, იმპერიული ფორუმების მთელი ტერიტორია, რომელიც იმ დროისთვის 3-4 მეტრის სიღრმეზე იყო, აშენდა ქალაქის გაფართოების ტალღის დროს და ტერიტორია ალესანდრინოს რაიონად ცნობილი გახდა. [17]

1526 წელს, ფორუმის შესასვლელის თაღი გაანადგურეს რომის გზების კომისიონერებმა, (Maestri di Strade), რამაც კონსერვატორი ფრანჩესკო ჩენცის მიერ რომის მუნიციპალურ მთავრობისთვის მოხსენების წარდგენა გამოიწვია, განადგურების გამოსწორების მოთხოვნით. თაღის ნაშთები აღმოჩენილი იქნა საუკუნის განმავლობაში, მათ შორის ფრიზები, რომლებიც გამოსახავდა დაკიანების ომების სცენებს, ფლამინიო ვაკას აღწერილობების მიხედვით. [5] თანამედროვე დროში, მხოლოდ ბაზრებისა და ტრაიანეს სვეტის ნაწილია შემორჩენილი. ისტორიულად ბაზილიკა ულპიას შემადგენელი რამდენიმე სვეტი დარჩა ადგილზე და აღდგენილია. 1933 წელს იმპერიული ფორუმების გზის, Via dei Fori Imperiali-ს მშენებლობამ რამდენიმე სვეტი დაფარა, რომლებიც ახლა გზის თაღების ქვეშ მოჩანს.

ლიტერატურა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
  • Packer, James (1997). Trajan's Forum: A Study of the Monuments. University of California Press.

რესურსები ინტერნეტში

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სქოლიო

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
  1. ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 Roth, Leland M. (1993). Understanding Architecture: Its Elements, History and Meaning, First, Boulder, CO: Westview Press. ISBN 0-06-430158-3. 
  2. ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 2.4 Andrea Carandini (2017). Atlas of Ancient Rome. Princeton University Press, გვ. 176. 
  3. ↑ Rodolfo Lanciani (1897). The Ruins and Excavations of Ancient Rome. Houghton Mifflin, გვ. 312. 
  4. ↑ 4.0 4.1 Filippo Coarelli (2014). Rome & Environs: An Archaeological Guide. University of California Press, გვ. 115–121. 
  5. ↑ 5.0 5.1 Rodolfo Lanciani (1897). The Ruins and Excavations of Ancient Rome. Houghton Mifflin, გვ. 311-313. 
  6. ↑ Fritz Heichelheim, Cedric Veo, Allan Ward(1984);A History of the Roman People; Prentice-Hall; Englewood Cliffs, New Jersey
  7. ↑ Samuel B. Platner; Thomas Ashby (1929). „A Topographical Dictionary of Ancient Rome“. Oxford University Press. pp. 237–245.
  8. ↑ Andrea Carandini (2017). Atlas of Ancient Rome. Princeton University Press, გვ. 177. 
  9. ↑ De magistratibus, II 28: cfr. Ioan I. Russu [1972]. Getica lui Statilius Crito. Studii Clasice 14: pp. 117 ss. (Statilio Critone, medico di Traiano)
  10. ↑ Cassio Dione, LXVIII, 14, 4-5; Plinio il Giovane, Epistulae, VIII, 4, 2. Vedi anche.
  11. ↑ Propende per l'esagerazione Roberto Paribeni (1925). L'ordinamento della conquista di Traiano. Dacia 2: p. 1; in generale sul ricchissimo bottino si veda Jérôme Carcopino (1924). Le ricchesses des Daces. Dacia 1: pp. 34 ss.
  12. ↑ Grigore Arbore Popescu, Le strade di Traiano in G.A. Popescu, Traiano ai confini dell'Impero, Milano 1998, pp. 187-190: 190. ISBN 88-435-6676-8.
  13. ↑ Aulo Gellio (Noctes Atticae XII, 25) ricorda che nel Foro di Traiano le statue presenti sui fastigi avevano sottoposta l'iscrizione ex manubiis, a significare che erano state fuse con il tesoro sottratto ai Daci; cfr. anche.
  14. ↑ Aurelio Vittore, De Caesaribus, XIII, 5.
  15. ↑ Edoardo Tortorici (1993). La "Terrazza domizianea", l'aqua Marcia e il taglio della sella tra Campidoglio e Quirinale. Bullettino della Commissione archeologica comunale di Roma 92 (2): pp. 181-193.
  16. ↑ Romolo A. Staccioli, Guida di Roma antica, Milano, Rizzoli, 1994, p. 246.
  17. ↑ 17.0 17.1 Andrea Carandini (2017). Atlas of Ancient Rome. Princeton University Press, გვ. 144. 
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ტრაიანეს_ფორუმი&oldid=4798004“-დან