ტეუაკან-კუიკატლანის ბიოსფერული ნაკრძალი

ტეუაკან-კუიკატლანის ბიოსფერული ნაკრძალი
ტეუაკან-კუიკატლანის ბიოსფერული ნაკრძალი*
იუნესკოს მსოფლიო ; მემკვიდრეობის ძეგლი
ქვეყანა	მექსიკა
ტიპი	შერეული
კრიტერიუმები	iv, x
სია	[1]
რეგიონი**	ლათინური ამერიკა
	გაწევრიანების ისტორია
გაწევრიანება	2018 (42-ე სესია)
ნომერი	1534
	* იხ. ინგლ. სახელი UNESCO-ს სიაში.; ** იუნესკოს მიერ კლასიფიცირებული რეგიონი.

თეუაკან-კუიკატლანის ბიოსფერული ნაკრძალი — დაცული ბუნებრივი ტერიტორია, რომელიც მდებარეობს სამხრეთ-აღმოსავლეთ მექსიკაში. მისი სახელი მომდინარეობს ორი მთავარი ადგილმდებარეობიდან: კუიკატლანი და ტეუაკანი, სადაც განთავსებულია ადმინისტრაციული ოფისები. ნაკრძალის ფართობი შეადგენს 490,186 ჰექტარს, რომელიც გადანაწილებულია პუებლასა და ოახაკის შტატების 21 მუნიციპალიტეტში.

2018 წლის 2 ივლისს ეს ტერიტორია შეტანილ იქნა იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის ნუსხაში.^[1]

გეოგრაფია

ტეუაკანისა და კუიკატლანის ხეობები გადაჭიმულია ჩრდილო-დასავლეთიდან სამხრეთ-აღმოსავლეთისკენ, სიერა მადრე დე ოახაკას (აღმოსავლეთით) და სიერა მიქსტეკას (დასავლეთით) შორის. ნაკრძალის თითქმის მთელი ტერიტორია მდებარეობს სალადოს მდინარის აუზში, რომელიც მიედინება სამხრეთ-აღმოსავლეთისკენ ტეუაკანისა და კუიკატლანის ხეობების გავლით. კუიკატლანის ხეობა ნაწილობრივ მდებარეობს ჩრდილო-დასავლეთისკენ მიმავალი გრანდეს მდინარის აუზში, რომელიც უერთდება სალადოს და ქმნის სანტო-დომინგოს მდინარეს. სანტო-დომინგო მიედინება აღმოსავლეთისკენ სიერა მადრე დე ოახაკას გავლით პაპალოაპანის შესართავამდე, რომელიც მექსიკის ერთ-ერთი უდიდესი მდინარეა. სალადოსა და გრანდეს მდინარეებს ერთვის მრავალი ნაკადული, რომლებიც სათავეს იღებენ მეზობელ მთებში.

სიერა მადრე დე ოახაკა შედგება რამდენიმე ქვე-ქედისგან: ჩრდილოეთში სიერა ზონგოლიკა, ცენტრალურ ნაწილში მაზატეკის სიერა და სამხრეთში სიერა ხუარეზი. ყველაზე გამორჩეული მთათა სისტემებია სიერა ზონგოლიკა და სიერა მაზატეკი, რომლებიც ხასიათდებიან კარსტული ტოპოგრაფიით, რომელიც ღრმა ხეობებითაა დასერილი.^[2]

კლიმატი

კუიკატეკის რეგიონში კლიმატი არის თბილი ნახევრად მშრალი და თბილი ნახევრად ტროპიკული, ზაფხულში ზომიერი, მცირე ნალექებით. მაღალ ადგილებში ჩვეულებრივია, მთის მწვერვალები დაფარულია სქელი ნისლით, რომელიც იშვიათად კონდენსირდება მცირე წვიმის სახით.

ეკოლოგია

ტეუაკან-კუიკატლანის მნიშვნელობა მდგომარეობს ამ რეგიონის დიდ ფლორისტულ მრავალფეროვნებაში. საყოველთაო შეხედულების საწინააღმდეგოდ, მშრალი ტროპიკული რეგიონები, რომლებიც მრავლადაა სამხრეთ-აღმოსავლეთ მექსიკაში, ბიომრავალფეროვნებით ღარიბი არ არის. ზოგიერთი კვლევა, როგორიცაა რზედოვსკის მიერ 1973 და 1978 წლებში ჩატარებული, მიგვიყვანა ამ ტერიტორიის ფლორისტულ პროვინციად კონცეპტუალიზაციამდე, რომელიც მიეკუთვნება მექსიკის ქსეროფიტულ ფიტოგეოგრაფიულ რეგიონს. 1965 წელს სმიტმა ივარაუდა, რომ ტეუაკან-კუიკატლანის ხეობების ზედაპირზე არსებული მცენარეთა სახეობების ერთი მესამედი ენდემური იყო.

ტეუაკანის ხეობაში გავრცელებული ფლორა არის ბუჩქნარი ან „მატორალი“, რომელიც წარმოადგენს ტეუაკანის ხეობის მატორალის ეკორეგიონის ნაწილს და მოიცავს რეგისტრირებული სახეობების ერთ მესამედზე მეტს. მშრალი ტროპიკული ფოთოლმცვენი ტყე, ბალსასის მშრალი ტყეების ეკორეგიონის გამონაშვერი, ფარავს კუიკატლანის ხეობას. მთის ფერდობები წარმოადგენს მუხისა და ფიჭვის-მუხის ტყეების სახლს, აღმოსავლეთით სიერა მადრე დე ოახაკას ფიჭვის-მუხის ტყეების და დასავლეთით სიერა მადრე დელ სურის ფიჭვის-მუხის ტყეების ნაწილს. უფრო ნოტიო ადგილები მთის ფერდობებზე წარმოადგენს ნისლიანი ტყეების ჯიბეებს.

ერთ-ერთი ყველაზე გამორჩეული ეკოლოგიური თავისებურება ტეუაკან-კუიკატლანის ხეობაში არის მისი სვეტებიანი კაქტუსების ტყე, რომელიც წარმოადგენს მსოფლიოში სვეტებიანი კაქტუსების ერთ-ერთ ყველაზე მაღალ კონცენტრაციას. მექსიკაში აღწერილი სამოცდაათი სახეობიდან ორმოცდახუთი სახეობა ამ ქვეყნის ცენტრალურ ნაწილშია განთავსებული. ეს სახეობები არის დომინანტური კომპონენტი სულ ცხრა მცენარეულ თანასაზოგადოებაში, რომლებიც ძირითადად ენდემურია ტეუაკან-კუიკატლანისთვის. ამ ტერიტორიაზე ასევე არის ქსერული ბუჩქნარი, ტროპიკული ფოთოლმცვენი ტყე, ფიჭვის ტყე, ფიჭვი-მუხა და ნისლიანი ტყე.^[2]

ხერხემლიანებს შორის, ბიოსფერულ ნაკრძალში არის 18 სახეობის თევზი და 27 სახეობის ამფიბია, რაც მაღალი მრავალფეროვნებაა ჩრდილოეთ ამერიკისა და ავსტრალიის უდაბნოებთან შედარებით. ასევე არის 85 რეპტილიის სახეობა, რომელთაგან 20 ენდემურია და 338 ფრინველის სახეობა, რომელთაგან 16 ენდემურია.^[2]

ენდემური სახეობების, გადაშენების პირას მყოფი სახეობებისა და იშვიათი ფლორისტული სახეობების გამო, ეს ადგილი IUCN-ის მსოფლიო ბიომრავალფეროვნების ცხელ წერტილს წარმოადგენს.^[2]

არქეოლოგია

ტეუაკან-კუიკატლანის ხეობა მნიშვნელოვანი არქეოლოგიური ძეგლია, რომელიც ადამიანის 12 000 წლიან ცხოვრებას აღრიცხავს. აქ არის მცენარეთა მოშინაურების უძველესი მტკიცებულება, ასევე მესოამერიკაში სარწყავი სისტემების უძველესი ცნობილი ნიმუშები, რომლებიც მოიცავს სხვადასხვა ტერასებს, არხებს, ჭებს, აკვედუკებსა და კაშხლებს. იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლის სახელი „ტეუაკან-კუიკატლანის ხეობა: მეზოამერიკის პირველადი ჰაბიტატი“ აღიარებს ხეობის გამორჩეულ ბიომრავალფეროვნებასა და მის არქეოლოგიურ მნიშვნელობას.^[2]