ტარტუს საკათედრო ტაძარი
ტარტუს საკათედრო ტაძარი (ესტ. : Tartu toomkirik), ადრე ასევე ცნობილი როგორც Dorpat Cathedral (გერმ. Dorpater Domkirche), ყოფილი კათოლიკური ეკლესია ტარტუში, ესტონეთი. შენობაის ნანგრევები გადაჰყურებს ქალაქს. საკათედრო ტაძრის დაახლოებით მესამედი გარემონტდა. ტარტუს განახლებულ ნაწილში მდებარეობს ტარტუს უნივერსიტეტის მუზეუმი, რომლის ტერიტორიებსაც უნივერსიტეტი იყენებს ძირითადი მიღებებისთვის.
ისტორია
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]გორაკი, რომელზეც მოგვიანებით ტაძარი იდგა (Toomemägi ან „საკათედრო ტაძრის გორა“), მდინარე ემაიგიზე, იყო წარმართული ესტონელთა ერთ-ერთი უდიდესი ციხესიმაგრე. იგი გაანადგურეს 1224 წელს ლივონიის ქრისტიანმა დამპყრობლებმა. დაპყრობისთანავე ამ სტრატეგიულ ადგილას ქრისტიანებმა დაიწყეს ეპისკოპოსის ციხესიმაგრის, Castrum Tarbatae-ს მშენებლობა. (წინა ნაგებობების ძველი კედლების ნაწილები გამოვლინდა არქეოლოგიური გათხრების შედეგად).
გოთური ტაძრის მშენებლობა ტაძრის გორაკის ჩრდილოეთ მხარეს, სავარაუდოდ, მე-13 საუკუნის მეორე ნახევარში დაიწყო. გარშემორტყმული იყო სასაფლაოთი და საკათედრო ტაძრის წევრების სახლებით. ტაძარი ეძღვნებოდა წმინდანებს პეტრესა და პავლეს, რომლებიც ასევე ქალაქის მფარველნი იყვნენ. ეს იყო დორპატის ეპისკოპოსის ადგილი და აღმოსავლეთ ევროპის ერთ-ერთი უდიდესი რელიგიური ნაგებობა.
თავდაპირველად ბაზილიკის სახით იყო დაგეგმილი, მაგრამ მოგვიანებით სამნავიანმა ნაგებობამ მას დარბაზული ეკლესიის ხასიათი მისცა. დაახლოებით 1470 წელს მაღალი შენობა თავისი სვეტებითა და თაღებით დასრულდა აგურის გოთურ სტილში. საკათედრო ტაძარი დასრულდა მე-15 საუკუნის ბოლოს დასავლეთით ორივე მხარეს ორი მასიური ციხე-კოშკის აგებით. ბურჯების გარეშე კოშკების ქვის ნაწილების სიმაღლე 66 მეტრი იყო. კოშკების ზუსტი სიმაღლე უცნობია, ფრანგი მოგზაური და მწერალი ობრი დე ლა მოტრაიე, რომელიც ეწვია ტარტუს 1726 წელს, აღნიშნავს, რომ „კოშკები სულ მცირე ისეთივე მაღალი იყო, როგორც პარიზის ღვთისმშობლის ტაძარი“.[1] კედელი გამოყოფდა საკათედრო ტაძარს და ეპისკოპოსის გამაგრებულ რეზიდენციას ქვედა ქალაქისგან.
კათედრალის დაცემა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]1520-იანი წლების შუა წლებში რეფორმაცია ხეეხო ტარტუსაც. 1525 წლის 10 იანვარს პროტესტანტმა ხატმებრძოლებმა კათედრალი მძიმედ დააზიანეს, რის შემდეგაც იგი სულ უფრო მეტად განადგურდა. დორპატის უკანასკნელი რომაულ-კათოლიკური ეპისკოპოსის, ჰერმან ვეზელის (ეპისკოპოსი 1554-დან 1558 წლამდე; გარდაიცვალა 1563 წელს) რუსეთში გადასახლების შემდეგ, საკათედრო ტაძარი მიტოვებული იქნა. ლივონიის ომის დროს (1558-1583) რუსულმა ჯარებმა ქალაქი გაანადგურეს. როდესაც 1582 წელს ქალაქი პოლონელებს ჩაუვარდა ხელში, ახალმა რომაულ-კათოლიკურმა მმართველებმა დაგეგმეს საკათედრო ტაძრის აღდგენა, მაგრამ გეგმები მიტოვებული იქნა შემდგომში დაწყებული პოლონეთ-შვედეთის ომის გამო (1600-1611). 1624 წლის ხანძარმა კიდევ უფრო გააუარესა ზიანი. 1629 წელს ტარტუ შვედეთის ხელში გადავიდა, და ახალმა მმართველებმა ნაკლები ინტერესი გამოიჩინეს დანგრეული შენობის მიმართ, რომელიც მათი მმართველობის დროს კიდევ უფრო მეტად დაინგრა და უგულებელყოფილი იქნა, იმის გარდა, რომ ქალაქის მოსახლეობის დაკრძალვა სასაფლაოზე მე-18 საუკუნის შუა პერიოდამდე გრძელდებოდა, მაშინ როცა ეკლესიის მთავარი ნაწილი ბეღლად გამოიყენებოდა. 1760-იან წლებში ორი კოშკი 66 მეტრიდან 22 მეტრამდე შემცირდა, ნავის სახურავის დონემდე, და ქვემეხის პლატფორმად გადაკეთდა. ამ დროს მთავარი შესასვლელი ამოქოლეს.
უნივერსიტეტი
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
გერმანულენოვანი დორპატის უნივერსიტეტის (გერმ. : Kaiserliche Universität zu Dorpat; ამჟამად ტარტუს უნივერსიტეტი)[2] ხელახლა დაარსებასთან ერთად რუსეთის იმპერატორ ალექსანდრე I-ის მიერ 1802 წელს, ბალტიისგერმანელ არქიტექტორს იოჰან ვილჰელმ კრაუზეს დაევალა კათედრალის ნანგრევებს შორის უნივერსიტეტის ბიბლიოთეკის მშენებლობა. სამსართულიანი შენობა აშენდა 1804-დან 1807 წლამდე. კრაუზემ ასევე დაგეგმა ობსერვატორია ერთ-ერთ ძველ კოშკში, თუმცა ობსერვატორიის მშენებლობა არ განხორციელებულა და ის ახლიდან აშენდა. მე-19 საუკუნის ბოლოს ჩრდილოეთის კოშკი წყლის კოშკად გადაკეთდა. 1960-იან წლებში ბიბლიოთეკის შენობა გაფართოვდა და ცენტრალური გათბობით აღიჭურვა. როდესაც ის 1981 წელს ჩანაცვლდა ახალი საუნივერსიტეტო ბიბლიოთეკის შენობით, ძველი ბიბლიოთეკა ტარტუს უნივერსიტეტის ისტორიული მუზეუმის (ესტ. : Tartu Ülikooli ajaloomuuseum) სახლად იქცა. 1985 წელს მოხდა შენობის საფუძვლიანი გარდაქმნა, როცა მე-19 საუკუნის ინტერიერი დიდწილად აღდგა. დღეს მუზეუმი შეიცავს უნივერსიტეტის ისტორიის მნიშვნელოვანი არტეფაქტების, სამეცნიერო ინსტრუმენტებისა და იშვიათი წიგნების გამოფენებს. საკათედრო ტაძრის ნანგრევების დანარჩენი ნაწილი და საკურთხევლის გარე კედლები სტრუქტურულად დაცულია და კონსოლიდირებულია. 1990-იანი წლების ბოლომდე, საუნივერსიტეტო მუზეუმის გარდა, რეაბილიტირებული ნაწილი მოიცავდა უნივერსიტეტის ისტორიის ფაკულტეტის ოფისებს, და ეს შენობა ასევე გამოიყენებოდა ესტონეთის ევანგელურ-ლუთერული ეკლესიის ტარტუს უნივერსიტეტის მრევლის მიერ ღვთისმსახურებისთვის.[3]1990-იან წლებში უნივერსიტეტის ხელოვნების დეპარტამენტიც ამ შენობაში მდებარეობდა.[4]
თოომემიაგი
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]კათედრალის გარშემო ტერიტორია - კათედრალის ბორცვი ან თოომემიაგი - მე-19 საუკუნეში მოეწყო პარკად. კაფეს გარდა, პარკი ამჟამად შეიცავს მრავალ ძეგლს იმ ადამიანებისა, რომლებიც დაკავშირებულნი არიან ტარტუს სამეცნიერო და ლიტერატურულ ტრადიციებთან. მათ შორის არიან: კარლ ერნსტ ფონ ბაერი (1792-1876), ტარტუს სახელგანთქმული ბუნებისმეტყველების სპეციალისტი; კრისტიან იააკ პეტერსონი (1801-1822), პირველი ესტონელი პოეტი; ნიკოლაი პიროგოვი (1810-1881), ცნობილი რუსი ექიმი და ფრიდრიხ რობერტ ფელმანი (1798-1850), ესტონური ეროვნული ეპოსის, კალევიპოეგის, ინიციატორი. ქალაქისკენ მიმავალ გზას გადაჰკვეთს ინგლისილდი , ანუ ანგელოზის ხიდი, სახელი, რომელიც, სავარაუდოდ, წარმოადგენს პირველადი „Englische Brücke“ ან „ინგლისური ხიდის“ ვარიანტს, რომელიც აშენდა 1814-დან 1816 წლამდე. შუაში არსებული პორტრეტული ბარელიეფი აღნიშნავს 1802 წელს ხელახლა დაარსებული უნივერსიტეტის პირველ რექტორს, გეორგ ფრიდრიხ პაროტს (1767-1852), და ატარებს წარწერას Otium reficit vires („დასვენება აღადგენს ძალებს“). ასევე თოომემიაგზე მდებარეობს ესტონეთის უზენაესი სასამართლო, დორპატის ობსერვატორია (ტიაჰეტორნი), აშენებული 1811 წელს, საუნივერსიტეტო აუდიტორიები და უნივერსიტეტის ძველი ანატომიის თეატრი.
რესურსები ინტერნეტში
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]სქოლიო
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- ↑ Alttoa, Kaur. Liivimaa võimsaim katedraal. Toomkiriku ehituslugu. Tartu toomkirik: Katedraal. Raamatukogu. Muuseum (in Estonian). Tartu Ülikooli Muuseum: 2018, p. 101-102.
- ↑ previously open from 1632 to 1665
- ↑ Tartu ülikooli koguduse lugu. (18 September 2009). ციტირების თარიღი: 19 December 2024
- ↑ Raisma, Mariann. Tartu toomkirik: Katedraal. Raamatukogu. Muuseum. Tartu toomkiriku kaheksa sajandit. (in Estonian). Tartu Ülikooli Muuseum: 2018, p. 30.