სტანისლავა ვალასევიჩი

მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია
სტანისლავა ვალასევიჩი
პირადი ინფორმაცია
დაბ. სახელი Stella Walsh Olson
მეტსახელ(ებ)ი Stella Walsh
დაბ. თარიღი 13 აპრილი, 1911(1911-04-13)[1]
დაბ. ადგილი Wierzchownia, Kuyavian-Pomeranian Voivodeship
გარდ. თარიღი 4 დეკემბერი, 1980(1980-12-04)[1] (69 წლის)
გარდ. ადგილი კლივლენდი, ოჰაიო
სიმაღლე 174
წონა 60
ქვეყანა აშშ და პოლონეთი
კლუბი "Falcon" Polish Gymnastic Society
ჯილდოები Gold Cross of Merit‎, Polish Sportspersonality of the Year, Polish Sportspersonality of the Year, Polish Sportspersonality of the Year, Polish Sportspersonality of the Year და Silver Cross of Merit

სტანისლავა ვალასევიჩი (3 აპრილი, 1911 — 4 დეკემბერი, 1980), ასევე ცნობილი როგორც სტეფანია ვალასევიჩი,[2] და სტელა უოლში,[3] — პოლონელ-ამერიკელი მძლეოსანი სპორტსმენი, რომელიც გახდა ქალთა ოლიმპიური ჩემპიონი 100 მეტრზე. დაიბადა პოლონეთში და გაიზარდა ამერიკის შეერთებულ შტატებში. იგი ამერიკის მოქალაქე 1947 წელს გახდა.

ვალასევიჩი დაიბადა 1911 წლის 3 აპრილს ვიერცხოვნიაში (ახლანდელი ბროდნიკის ოლქი), პოლონეთის სამეფოში.[4] მისი ოჯახი ემიგრაციაში წავიდა შეერთებულ შტატებში, როდესაც ის სამი თვის იყო. მისი მშობლები, ჯულიან და ვერონიკა ვალასიევიჩები დასახლდნენ კლივლენდში, ოჰაიოში, სადაც მამამ იპოვა სამუშაო ფოლადის ქარხნის მუშად. ოჯახი მას სტასიას ეძახდა. ეს იყო მისი ქრისტიანული სახელის პოპულარული პოლონური ვერსია. ეს მოგვიანებით გადაიქცა მეტსახელად სტელა, როგორც მას შეერთებულ შტატებში უწოდებდნენ.[5]

სპორტული კარიერა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ვალასევიჩმა თავისი სპორტული კარიერა სამხრეთ საშუალო სკოლაში დაიწყო, სკოლაში, რომელიც მდებარეობს ისტორიულ სლავურ სოფელში, კლივლენდის აღმოსავლეთ მხარეს, ოჰაიო. 1927 წელს მან მოიპოვა ადგილი ამერიკის ოლიმპიურ გუნდში. თუმცა, ვალასევიჩი არ იყო ამერიკის მოქალაქე და 21 წლამდე მოქალაქეობა ვერ მიიღო, ამიტომ გამოსვლას ვერ შეძლებდა.[5] პოლონელი სპორტსმენის ჰალინა კონოპაკას წარმატებამ, რომელმაც 1928 წლის ზაფხულის ოლიმპიურ თამაშებზე ბადროს ტყორცნაში ოქრო მოიპოვა, შთააგონა ვალასევიჩი შესულიყო სოკოლის ადგილობრივ ორგანიზაციაში. ეს იყო პოლონური სპორტული და პატრიოტული ორგანიზაცია, რომელიც მოქმედებდა პოლონურ დიასპორაში. პოზნანში პანსლავური კრების დროს , მან მოიპოვა თავისი პირველი მნიშვნელოვანი საერთაშორისო გამარჯვებები; ხუთი ოქროს მედალი 60 მეტრზე, 100 მეტრზე, 200 მეტრზე და 400 მეტრზე სირბილში და ასევე სიგრძეზე ხტომაში.[5] მას სთხოვეს დარჩენა პოლონეთში და პოლონეთის სპორტულ გუნდთან მუშაობა.

ვალასევიჩმა განაგრძო სპორტში სამოყვარულო ასპარეზი და პარალელურად მუშაობდა კლივლენდში. 1932 წლის ზაფხულის ოლიმპიურ თამაშებამდე მან მოიგო ამერიკის ეროვნული ჩემპიონატები 91 მეტრზე (1930), 200 მეტრზე (1930–1931) და სიგრძეზე ხტომაში (1930).[6] სპორტსმენთაშორის ჩემპიონატებში მონაწილეობისთვის ქალაქმა კლივლენდმა მას მანქანა გადასცა.[5][7] მას შესთავაზეს ამერიკის მოქალაქეობა, თუმცა, მოქალაქეობის ფიცის დადებამდე სულ რაღაც ორი დღით ადრე, მან გადაიფიქრა და მიიღო პოლონეთის მოქალაქეობა, რომელიც მას ნიუ-იორკში პოლონეთის საკონსულომ შესთავაზა.[5][8] 1930 წელს იგი აირჩიეს ყველაზე პოპულარულ პოლონელ სპორტსმენად ყოველდღიური სპორტული მიმოხილვის (Przegląd Sportowy) მკითხველებმა.[9]

1932 წლის ზაფხულის ოლიმპიურ თამაშებზე ვალასევიჩი წარმოადგენდა პოლონეთს. 100 მეტრზე, ტირეში, ვალასევიჩი მსოფლიო რეკორდს (11,9 წამი) გაუთანაბრდა და ოქროს მედალი მოიპოვა. იმავე დღეს ბადროს ტყორცნაში მან 9-დან მე-6 ადგილი დაიკავა.[10] პოლონეთში დაბრუნებისთანავე იგი თითქმის მყისიერად გახდა ცნობილი პიროვნება. მას გდინიას პორტში უამრავი ადამიანი დახვდა და რამდენიმე დღის შემდეგ მიღწეული წარმატებისთვის დაჯილდოვდა ღირსების ოქროს ჯვრით. იგი კვლავ აირჩიეს სპორტში ყველაზე პოპულარულ პოლონელად და სამი წლის განმავლობაში ეკავა ეს ტიტული.[9]

1933 წლის გაზაფხულზე ვალასევიჩი გამოჩნდა ვარშავის ჩემპიონატზე, სადაც მან მოიპოვა 9 ოქროს მედალი მძლეოსნობაში, მათ შორის 80 მეტრზე დაბრკოლებებით რბოლაში, 4 × 200 მ ესტაფეტაზე და სიგრძეზე ხტომაში.[11] 1933 წლის 17 სექტემბერს, პოზნანში, მან დაამყარა ორი მსოფლიო რეკორდი ერთ დღეში: 7,4 წამი 60 მეტრიან სპრინტში და 11,8 წამი 100 მეტრზე. მისმა ოლიმპიურმა წარმატებებმა მოუტანა სტიპენდია ვარშავის ფიზიკური აღზრდის ინსტიტუტში, სადაც გაიცნო იმ დროის ყველაზე გამოჩენილი პოლონელი სპორტსმენები, მათ შორის იადვიგა ვაისი, ფელიცია შაბინსკაა, მარია კვაშნიევსკას და იანუშ კუსოცინსკი.

1936 წელს ბერლინის ოლიმპიადაზე ვალასევიჩმა სცადა დაეცვა ოლიმპიური ტიტული 100 მეტრზე, მაგრამ ამერიკელმა ჰელენ სტეფენსმა იგი 0,02 წამით დაამარცხა; ვალასევიჩმა ვერცხლის მედალი მოიპოვა. სტივენსი პოლონურმა გაზეთის რეპორტიორმა დაადანაშაულა მამაკაცობაში და აიძულა ის გახდა ჩაეტარებინა სასქესო ორგანოების შემოწმება, რომელმაც დაადასტურა, რომ იგი ნამდვილად ქალი იყო.

ოლიმპიური თამაშების შემდეგ ვალასევიჩი გადავიდა აშშ-ში და განაახლა სამოყვარულო კარიერა.[5] მეორე მსოფლიო ომის დროს და მის შემდეგ მან მოიგო ამერიკის ეროვნული ჩემპიონატები 100 მეტრზე (1943, 1944 და 1948), 200 მეტრზე (1939–1940 და 1942–1948), ბადროს ტყორცნასა (1941–1942) და სიგრძეზე ხტომაში (1938–1946, 1948 და 1951).[6][7]

1947 წელს მან მიიღო ამერიკის მოქალაქეობა, მოგვიანებით კი 1956 წელს დაქორწინდა ჰარი ოლსონზე.[12] მიუხედავად იმისა, რომ ქორწინება დიდხანს არ გაგრძელებულა, მან განაგრძო ქმრის გვარის გამოყენება სიცოცხლის ბოლომდე. მან ამერიკის შეერთებული შტატებში ბოლო ტიტული მოიგო 1951 წელს, 40 წლის ასაკში.[7] 1975 წელს იგი შეიყვანეს აშშ-ის მძლეოსნობის დიდების დარბაზში.

პოსტათლეტური კარიერა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

პენსიაზე გასვლის შემდეგ მან განაგრძო აქტიურობა სხვადასხვა პოლონურ სპორტულ ასოციაციაში აშშ-ში, სადაც აწყობდა ჩემპიონატებს და ეხმარებოდა ახალგაზრდა სპორტსმენებს. მან ასევე დააფინანსა სხვადასხვა ჯილდოები ამერიკაში მცხოვრები პოლონელი სპორტსმენებისთვის. 1974 წელს სტელა უოლში შეიყვანეს პოლონურ-ამერიკული სპორტის დიდების დარბაზში. სტელა უოლში იყო 1954 წლის 16 ივნისის რადიო ვიქტორინის ეპიზოდის You Bet Your Life კონკურსანტი, რომელსაც უძღვებოდა გრუჩო მარქსი.[13]

სიკვდილი და დაპირისპირება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

უოლში მოკლეს 1980 წლის 4 დეკემბერს, კლივლენდში, ავტოსადგომზე შეიარაღებული ძარცვის დროს.[14][15] ის პოლონელი კალათბურთელების დახვედრის ცერემონიალისთვის ლენტებს ყიდულობდა. გაკვეთამ აჩვენა, რომ მას არ ჰქონდა საშვილოსნო და არაფუნქციონირებადი, განუვითარებელი პენისი, თუმცა ზოგიერთი წყარო ვარაუდობს, რომ იგი ასევე ავლენდა ქალის მახასიათებლებს.[16][17][18] ქრომოსომის ანალიზმა აჩვენა, რომ მისი უჯრედების უმეტესობა შეიცავდა ნორმალურ X და Y (მამაკაცი) ქრომოსომებს, მაგრამ ზოგიერთი იყო X0 (შეიცავდა მხოლოდ ერთ X ქრომოსომას), რამაც გამოიწვია XY გონადალური დისგენეზი.[19]

მისი ბიოლოგიური სქესის დაპირისპირება კვლავ გადაუჭრელი რჩება და სიტუაცია კიდევ უფრო რთულდება, რადგან მრავალ ადრინდელ დოკუმენტში, მათ შორის მის დაბადების ჩანაწერში, ნათქვამია, რომ ის ქალი იყო; კუიაჰოგას ოლქის სასამართლოში განაცხადეს, რომ ვალასევიჩი იყო „სოციალურად, კულტურულად და ლეგალურად“ ქალი.[5] ასევე იყო კამათი იმის შესახებ, უნდა გაუქმებულიყო თუ არა მისი რეკორდები და მიღწევები.[20]

მემკვიდრეობა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კლივლენდში, ბროდვეის გამზირზე, არის უოლშის სახელობის ქალაქის საკუთრებაში არსებული რეკრეაციული ცენტრი. ის ერთვის კლივლენდის სამხრეთის საშუალო სკოლას. ის დაკრძალულია კლივლენდში, ოჰაიოში.[21]

რესურსები ინტერნეტში[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

  1. ↑ 1.0 1.1 Encyclopædia Britannica
  2. ↑ Stefania Walasiewicz.
  3. ↑ The Book of Olympic Lists. 
  4. ↑ Some sources also cite 7 and 11 April
  5. ↑ 5.0 5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 5.6 Klaudia Snochowska-Gonzales; Tomasz Kuzia (14 August 2004). „Walasiewicz była kobietą“ [Walasiewicz Was a Woman]. Gazeta Wyborcza (პოლონური). 190. p. 8. ციტირების თარიღი: 31 May 2006.Klaudia Snochowska-Gonzales; Tomasz Kuzia (14 August 2004).
  6. ↑ 6.0 6.1 USA Track & Field – USA Outdoor Track & Field Champions დაარქივებული 2021-12-26 საიტზე Wayback Machine. .
  7. ↑ 7.0 7.1 7.2 USA Outdoor Track & Field Champions—Women's Long Jump. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 26 დეკემბერი 2021. ციტირების თარიღი: 13 July 2015"USA Outdoor Track & Field Champions—Women's Long Jump" დაარქივებული 2021-12-26 საიტზე Wayback Machine. .
  8. ↑ At the time of Walasiewicz's birth, Poland was under partition, and she was officially a citizen of the Russian Empire, even though the state had ceased to exist as a result of the Russian Civil War.
  9. ↑ 9.0 9.1 Plebiscyt PS. ციტირების თარიღი: 13 July 2015"Plebiscyt PS". ozarow.maz.pl.
  10. ↑ Los Angeles – 1932.08.02. ციტირების თარიღი: 1 June 2006
  11. ↑ Krzysztof Bazylow. (25 October 2004) 1933 – Stanisława Walasiewicz pl. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 30 სექტემბერი 2007. ციტირების თარიღი: 1 June 2006
  12. ↑ The Strange Tale of Stella Walsh's Olympic Eligibility. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2016-08-25. ციტირების თარიღი: 2023-03-12.
  13. ↑ You Bet Your Life 35 Eps : Free Download & Streaming. ციტირების თარიღი: 13 July 2015
  14. ↑ „Olympic track star Stella Walsh dies“. Wilmington Morning Star. December 6, 1980. ციტირების თარიღი: August 23, 2016.
  15. ↑ „Stella Walsh Slain; Olympic Track Star“. New York Times. December 6, 1980. p. 20.
  16. ↑ Matt Tullis. (27 June 2013) Who was Stella Walsh?: The story of the intersex Olympian.
  17. ↑ „Coroner's report says Stella Walsh 'lived and died' a woman“. United Press International. 23 January 1981. ციტირების თარიღი: 24 May 2020.
  18. ↑ Renata Gorczyńska (15 November 2002). „Co ma wirus do płci“ [What does the virus do to have sex]. Rzeczpospolita (პოლონური). 266. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 24 July 2003. ციტირების თარიღი: 23 August 2016.
  19. ↑ „Ex-Olympian Stella Walsh legally a woman“. Sarasota Journal. February 12, 1981. ციტირების თარიღი: July 21, 2014."Ex-Olympian Stella Walsh legally a woman".
  20. ↑ „Stella: Fontana woman recalls races vs. 'Polish Flyer'“. The San Bernardino County Sun. February 10, 1981. p. 39. ციტირების თარიღი: August 23, 2016 – წარმოდგენილია Newspapers.com-ის მიერ.
  21. ↑ Cemeteries of Northeast Ohio: Stones, Symbols & Stories. 
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=სტანისლავა_ვალასევიჩი&oldid=4560751“-დან