სპირიჩუელზი

სპირიჩუელზი
Fisk Jubilee Singers, 1875
ორიგინალურ ენაზე	Spirituals
ჟანრობრივი წარმომავლობა	აფრო-ამერიკული მუსიკა, შრომის სიმღერები, საველე შეძახილები, ქრისტიანული საგალობლები
კულტურული წარმომავლობა	შეერთებული შტატების სამხრეთი, 1790-იანი წლები
წარმოშობილი ფორმები	ბლუზი, გოსპელი, თანამედროვე ქრისტიანული მუსიკა

სპირიჩუელზი (ინგლ. Spirituals, Spiritual music) — აფრო-ამერიკული სასულიერო მუსიკალური ჟანრი და მუსიკალური ფორმა, რომელიც წარმოიშვა XVIII–XIX საუკუნეების მიჯნაზე შეერთებული შტატების სამხრეთში და როგორც მუსიკის ჟანრი 1860-იან წლებში ჩამოყალიბდა. ეს ჟანრი იყო არა მხოლოდ რელიგიური გრძნობებისა და განცდების გადმოცემის საშუალება, არამედ მონათმფლობელობის ეპოქაში მცხოვრები ადამიანების ტკივილის, იმედისა და თავისუფლების სურვილის მუსიკალური გამოხატულება. სპირიჩუელზი წარმოადგენს აფრო-ამერიკული კულტურის ფუნდამენტურ ნაწილს, რომელიც დღემდე განაგრძობს გავლენის მოხდენას მსოფლიო მუსიკაზე.

სპირიჩუელზის წარმოშობა

სპირიჩუელზი გაჩნდა მონობის მძიმე პერიოდში, როდესაც აფრო-ამერიკელები იძულებული იყვნენ, ეცხოვრათ უმძიმეს პირობებში და განეცადათ ფიზიკური, ემოციური და სულიერი ჩაგვრა. მიუხედავად იმისა, რომ მონების უმრავლესობას ეკრძალებოდა განათლება და ღიად რელიგიური პრაქტიკა, მათ შეძლეს ქრისტიანული რწმენის მორგება საკუთარი კულტურული ტრადიციებისა და გამოცდილებების საფუძველზე.

სპირიჩუელზი ხშირად ეფუძნებოდა ბიბლიურ თემებს, რომლებიც ასახავდნენ იმედს, გათავისუფლების სურვილს და სულიერ ბრძოლას. ამ თემატიკამ განსაკუთრებული მნიშვნელობა შეიძინა, რადგან იგი პარალელს ავლებდა მონების რეალურ ცხოვრებასა და ბიბლიურ ნარატივებს შორის. მაგალითად — მოსეს ისტორია და ისრაელის ხალხის გათავისუფლება — სიმღერები, როგორიცაა „Go Down, Moses“, ხაზს უსვამს გათავისუფლებისა და სამართლიანობის თემას. იესოს ტანჯვა და ამაღლება — სიმღერები, როგორიცაა „Were You There (When They Crucified My Lord)“, ასახავს ტრაგედიასა და იმედის შესაძლებლობას.

მუსიკალური სტრუქტურა და სტილისტური მახასიათებლები

სპირიჩუელზი აერთიანებს აფრიკული საშემსრულებლო ტრადიციების დამახასიათებელ ელემენტებს (კოლექტიური იმპროვიზაცია, დამახასიათებელი რიტმი გამოხატული პოლირითმით, გლისანდოს ეფექტები, არატემპერირებული მელოდიური ბგერები, განსაკუთრებული ემოციურობა) ამერიკული პურიტანული საგალობლების სტილისტურ მახასიათებლებთან, რომლებიც წარმოიშვა ანგლო-კელტური საშემსრულებლო ტრადიციების საფუძველზე. სპირიჩუელზის მუსიკალური სტილი საკმაოდ მრავალფეროვანია, თუმცა მას აქვს რამდენიმე საერთო მახასიათებელი:

• კოლექტიური შესრულება — სპირიჩუელზი ხშირად სრულდებოდა ჯგუფებში და იყო კოლექტიური სოლიდარობის, ურთიერთთანადგომის გამოხატულება. სპირიჩუელზის ჯგუფური შესრულება აერთიანებდა ინდივიდებს ერთიან მუსიკალურ გამოცდილებაში, რაც აძლიერებდა ერთობის შეგრძნებას. ჯგუფური სიმღერა ემოციურად ამაღლებდა მონაწილეებს და მუხტავდა იმედით, რომელიც აუცილებელი იყო მძიმე ცხოვრების პირობებში.
• დაძახილის და პასუხის სტრუქტურა (ინგლ. Call and response) — სიმღერები ხშირად ეფუძნებოდა „დაძახილის და პასუხის“ სტრუქტურას, რაც აფრიკული მუსიკალური ტრადიციების განსახიერებაა. წამყვანი მომღერალი („დამძახებელი“) იწყებდა სიმღერას, ხოლო ჯგუფი („მოპასუხენი“) პასუხობდა ჰარმონიული ხმებით, რაც აძლიერებდა საერთო რიტმს და ემოციურ კავშირს.
• რიტმი და იმპროვიზაცია — სპირიჩუელზი გამოირჩევა ძლიერი რიტმებით და იმპროვიზაციით, რაც მისი შესრულების პროცესს უფრო ცოცხალს და ექსპრესიულს ხდის.
• მინორული ტონალობა და მელანქოლიური ჰარმონია — ეს ელემენტები ასახავს მონების ტკივილსა და სევდას, მაგრამ ხშირად იძლევა იმედის გრძნობასაც.

ტექსტების სიმბოლიზმი და მნიშვნელობა

სპირიჩუელზის ტექსტები იყო პოეტური და სიმბოლური. ისინი ხშირად შეიცავდა ფარული მესიჯებს, რომლებიც დაკავშირებული იყო მონობის წინააღმდეგობის მოძრაობასთან. მაგალითად:

• „Follow the Drinking Gourd“ — ეს სიმღერა ასწავლიდა მონებს, როგორ მოეძებნათ გზა თავისუფლებისკენ.
• „Wade in the Water“ — სიმღერაში წყლის სიმბოლო აღნიშნავს გათავისუფლებას და გაქცევის სტრატეგიას.

სპირიჩუელზი ხშირად იყენებდა ბიბლიური ნარატივების პარალელებს, რათა გაერთიანებული ძალისხმევა და რწმენა გამოეხატა.

სოციალური და კულტურული გავლენა

სპირიჩუელზი იყო არა მარტო რელიგიური გამოხატულების საშუალება, არამედ სოციალური პროტესტის ფორმაც. ეს სიმღერები აძლიერებდა მონების ერთიანობის გრძნობას და ეხმარებოდა მათ, გადაელახათ ყოველდღიური ტანჯვა.

• გათავისუფლების მოძრაობა — სპირიჩუელზი გახდა მნიშვნელოვანი ელემენტი აფრო-ამერიკელთა უფლებების მოძრაობაში. მისი სიმბოლოები და ტექსტები შთაგონებას აძლევდა იმ ადამიანებს, რომლებიც იბრძოდნენ თანასწორობისა და სამართლიანობისთვის.
• ხალხური მუსიკის საფუძველი — სპირიჩუელზის მუსიკალური სტილისტიკა გავლენას ახდენდა ჯაზზე, ბლუზზე, გოსპელზე და სხვაგვარ თანამედროვე მუსიკალურ ჟანრებზე.

საერთაშორისო აღიარება

მე-19 საუკუნის ბოლოს სპირიჩუელზმა ახალი მნიშვნელობა შეიძინა, როდესაც ეს ჟანრი შესრულდა პროფესიონალურ მუსიკალურ სცენაზე. ერთ-ერთი პირველი და გამორჩეული ჯგუფი იყო „Fisk Jubilee Singer“s, რომლებმაც სპირიჩუელზი საერთაშორისო მასშტაბზე გაიტანეს. ამ ჯგუფის წევრებმა შეძლეს არა მხოლოდ აფრო-ამერიკული მუსიკალური მემკვიდრეობის პოპულარიზაცია, არამედ ფინანსური სახსრების მოპოვება განათლების გასავითარებლად.

თანამედროვე სპირიჩუელზი და მისი მნიშვნელობა

თანამედროვე სპირიჩუელზი, როგორც მუსიკალური და კულტურული ჟანრი, გასცდა თავის ისტორიულ კონტექსტს და დღემდე ინარჩუნებს თავის განსაკუთრებულ მნიშვნელობას. მიუხედავად იმისა, რომ ის წარმოიშვა მონობის მძიმე ეპოქაში, მისი უნივერსალური თემატიკა, როგორიცაა თავისუფლება, რწმენა, წინააღმდეგობის ძალა და ადამიანის სულიერი ბრძოლა, დღევანდელ სამყაროში კვლავაც რჩება სულიერი, კულტურული და სოციალური მნიშვნელობის მქონე ჟანრად. მისი უნარი, გააერთიანოს რელიგია, ხელოვნება და სოციალური პროტესტი, განაპირობებს მის მუდმივ აქტუალობას.

თანამედროვე მუსიკასა და ხელოვნებაში

სპირიჩუელზის ელემენტები ხშირად გვხვდება სხვადასხვა მუსიკალურ მიმდინარეობაში, როგორიცაა გოსპელი, ჯაზი, ბლუზი, სოული და კლასიკურ მუსიკაშიც კი. თანამედროვე გოსპელი მნიშვნელოვნად ეფუძნება სპირიჩუელზის ტრადიციებს. მისი სულიერი ტექსტები და ვოკალური სტილისტიკა დღემდე შთააგონებს მრავალ შემსრულებელს, როგორიცაა კირკ ფრანკლინი (Kirk Franklin) ან იოლანდა ადამსი (Yolanda Adams). ჯაზისა და ბლუზის ლეგენდები, როგორიცაა მაჰალია ჯექსონი (Mahalia Jackson) ან ჯონ კოლტრეინი, ხშირად იყენებდნენ სპირიჩუელზის მელოდიებსა და თემატიკას თავიანთი მუსიკალური ექსპერიმენტებისთვის. ჯონ კოლტრეინის ალბომი A Love Supreme (1965) — სპირიჩუელზის გავლენითაა შექმნილი და მოიცავს სულიერი მედიტაციის ელემენტებს.

სპირიჩუელზის ტექსტები და თემატიკა კვლავ რჩება შთაგონების წყაროდ თანამედროვე მუსიკოსებისა და კომპოზიტორებისთვის. აგრეთვე შთაგონებას აძლევს თანამედროვე სოციალურ მოძრაობებს, რათა მათ ხაზი გაუსვან თავისუფლების, თანასწორობისა და სოლიდარობის ღირებულებებს.

თანამედროვე ხელოვნებაში სპირიჩუელზი არ შემოიფარგლება მხოლოდ მუსიკით. ის გამოიყენება თეატრში, კინოში, სახვით ხელოვნებასა და ლიტერატურაში. სპაიკ ლის ფილმები ხშირად შეიცავს სპირიჩუელზის თემატიკას, რაც ხაზს უსვამს აფრო-ამერიკული ისტორიის მნიშვნელობას. თეატრალურ დადგმებში, როგორიცაა „The Gospel at Colonus“, სპირიჩუელზის მუსიკა გადმოტანილია თანამედროვე სცენურ ფორმატში.

საგანმანათლებლო და კულტურული მნიშვნელობა

სპირიჩუელზი გამოიყენება სკოლებსა და უნივერსიტეტებში, როგორც აფრო-ამერიკული ისტორიისა და კულტურული მემკვიდრეობის მნიშვნელოვანი ელემენტი, რომელიც აერთიანებს რელიგიურ რწმენას, სოციალურ პროტესტს და კულტურულ სიბრძნეს. მისი უნიკალური პოეტიკა და სიმბოლიზმი შთააგონებს როგორც ისტორიულ, ისე თანამედროვე აუდიტორიას. მისი მნიშვნელობა სცდება მხოლოდ მუსიკალურ ფასეულობას — ეს არის ხალხის ხმისა და სულისკვეთების გამოხატულება, რომელიც ასწავლის სიმტკიცეს, სულიერ გაძლიერებას, თანადგომას და დღემდე აგრძელებს გავლენის მოხდენას სხვადასხვა კულტურულ და სოციალურ კონტექსტში.

ბიბლიოგრაფია

• Baraka, Amiri (1963). Blues People: Negro Music in White America. HarperCollins, 244 pages. ISBN 978-0-6881-8474-2
• Bauch, Marc A. (2013). Extending the Canon: Thomas Wentworth Higginson and African-American Spirituals. Munich, Germany.
• Caldwell, Hansonia L. (1996). African American music: a chronology: 1619–1995. Los Angeles, CA
• Caldwell, Hansonia L. (2003). African American music, spirituals: the fundamental communal music of Black Americans.

რესურსები ინტერნეტში

ვიკისაწყობში არის გვერდი თემაზე:

სპირიჩუელზი

• Sweet Chariot: the story of the spirituals
• Fisk Jubilee Singers
• Marian Anderson: A Life in Song
• Historical Notes on African American melodies
• Free Gospel sheet music
• The Spirituals Database