ატომური ნომერი: განსხვავება გადახედვებს შორის

მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია
[შეუმოწმებელი ვერსია][შეუმოწმებელი ვერსია]
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
ბოტის დამატება: fy:Atoomnûmer
ბოტის დამატება: sq:Numri atomik; cosmetic changes
ხაზი 1: ხაზი 1:
'''ატომური ნომერი''' ('''Z''') [[ქიმია|ქიმიასა]] და [[ფიზიკა|ფიზიკაში]] გამოყენებული ცნებაა, რომელიც გამოხატავს [[ატომი|ატომის]] [[ატომის ბირთვი|ბირთვში]] [[პროტონი|პროტონების]] რაოდენობას. სქემატურად ატომი შეიძლება მიახლოებით წარმოვიდგინოთ, როგორც [[პროტონი|პროტონებისა]] (p<sup>+</sup>) და [[ნეიტრონი|ნეიტრონების]] (n) მჭიდრო გროვა (ბირთვი), რომლის ირგვლივაც მოძრაობს [[ელექტრონი|ელექტრონები]] (e<sup>-</sup>).
'''ატომური ნომერი''' ('''Z''') [[ქიმია|ქიმიასა]] და [[ფიზიკა|ფიზიკაში]] გამოყენებული ცნებაა, რომელიც გამოხატავს [[ატომი|ატომის]] [[ატომის ბირთვი|ბირთვში]] [[პროტონი|პროტონების]] რაოდენობას. სქემატურად ატომი შეიძლება მიახლოებით წარმოვიდგინოთ, როგორც [[პროტონი|პროტონებისა]] (p<sup>+</sup>) და [[ნეიტრონი|ნეიტრონების]] (n) მჭიდრო გროვა (ბირთვი), რომლის ირგვლივაც მოძრაობს [[ელექტრონი|ელექტრონები]] (e<sup>-</sup>).
ატომის ელექტრული მუხტი ნულია, რამეთუ მასში ელექტრონთა რაოდენობაც უდრის მისსავე '''ატომური ნომერს''' ('''Z''') (+e მუხტის მქონე Z პროტონი და -e მუხტის მქონე Z ელექტრონი აბათილებენ ერთმანეთის მუხტს და ჯამში გავძლევენ 0 [[კულონი|კულონს]]).
ატომის ელექტრული მუხტი ნულია, რამეთუ მასში ელექტრონთა რაოდენობაც უდრის მისსავე '''ატომური ნომერს''' ('''Z''') (+e მუხტის მქონე Z პროტონი და -e მუხტის მქონე Z ელექტრონი აბათილებენ ერთმანეთის მუხტს და ჯამში გავძლევენ 0 [[კულონი|კულონს]]).


თავდაპირველად, ეს ნომერი განსაზღვრავდა [[ქიმიური ელემენტი]]ს ადგილს [[მენდელეევის პერიოდული სისტემა|მენდელეევის ელემენტთა პერიოდულობის ცხრილში]]. როდესაც [[დიმიტრი მენდელეევი|დიმიტრი მენდელეევმა]] იმ დროისათვის ცნობილი ქიმიური ელემენტები დააჯგუფა მათი თვისებების მიხედვით, შენიშნა რომ [[ატომური მასა|ატომური მასის]] ზრდის მიხედვით დალაგებას არალოგიკურ შედეგებამდე მივყავდით: მაგალითად, [[იოდი|იოდსა]] და [[ტელური|ტელურს]] მათი ატომური მასიდან გამომდინარე შებრუნებით უნდა დაეკავებინათ ადგილები. შეუსაბამოებებმა, ქიმიური თვისებების მიხედვით განდასებაში რომელიც განსაზღვრავდა ატომურ ნომერს და დაახლოებით შეესაბამებოდა ატომურ მასას, აჩვენეს რომ ატომური მასა გამოსახავს არამხოლოდ მასას არამედ სხვა თვისებებსაც.
თავდაპირველად, ეს ნომერი განსაზღვრავდა [[ქიმიური ელემენტი]]ს ადგილს [[მენდელეევის პერიოდული სისტემა|მენდელეევის ელემენტთა პერიოდულობის ცხრილში]]. როდესაც [[დიმიტრი მენდელეევი|დიმიტრი მენდელეევმა]] იმ დროისათვის ცნობილი ქიმიური ელემენტები დააჯგუფა მათი თვისებების მიხედვით, შენიშნა რომ [[ატომური მასა|ატომური მასის]] ზრდის მიხედვით დალაგებას არალოგიკურ შედეგებამდე მივყავდით: მაგალითად, [[იოდი|იოდსა]] და [[ტელური|ტელურს]] მათი ატომური მასიდან გამომდინარე შებრუნებით უნდა დაეკავებინათ ადგილები. შეუსაბამოებებმა, ქიმიური თვისებების მიხედვით განდასებაში რომელიც განსაზღვრავდა ატომურ ნომერს და დაახლოებით შეესაბამებოდა ატომურ მასას, აჩვენეს რომ ატომური მასა გამოსახავს არამხოლოდ მასას არამედ სხვა თვისებებსაც.


== კავშირი მასასა და მუხტთან ==
== კავშირი მასასა და მუხტთან ==
ხაზი 79: ხაზი 79:
[[sk:Protónové číslo]]
[[sk:Protónové číslo]]
[[sl:Vrstno število]]
[[sl:Vrstno število]]
[[sq:Numri atomik]]
[[sr:Атомски број]]
[[sr:Атомски број]]
[[su:Nomer atom]]
[[su:Nomer atom]]

06:47, 4 ივლისი 2009-ის ვერსია

ატომური ნომერი (Z) ქიმიასა და ფიზიკაში გამოყენებული ცნებაა, რომელიც გამოხატავს ატომის ბირთვში პროტონების რაოდენობას. სქემატურად ატომი შეიძლება მიახლოებით წარმოვიდგინოთ, როგორც პროტონებისა (p+) და ნეიტრონების (n) მჭიდრო გროვა (ბირთვი), რომლის ირგვლივაც მოძრაობს ელექტრონები (e-). ატომის ელექტრული მუხტი ნულია, რამეთუ მასში ელექტრონთა რაოდენობაც უდრის მისსავე ატომური ნომერს (Z) (+e მუხტის მქონე Z პროტონი და -e მუხტის მქონე Z ელექტრონი აბათილებენ ერთმანეთის მუხტს და ჯამში გავძლევენ 0 კულონს).

თავდაპირველად, ეს ნომერი განსაზღვრავდა ქიმიური ელემენტის ადგილს მენდელეევის ელემენტთა პერიოდულობის ცხრილში. როდესაც დიმიტრი მენდელეევმა იმ დროისათვის ცნობილი ქიმიური ელემენტები დააჯგუფა მათი თვისებების მიხედვით, შენიშნა რომ ატომური მასის ზრდის მიხედვით დალაგებას არალოგიკურ შედეგებამდე მივყავდით: მაგალითად, იოდსა და ტელურს მათი ატომური მასიდან გამომდინარე შებრუნებით უნდა დაეკავებინათ ადგილები. შეუსაბამოებებმა, ქიმიური თვისებების მიხედვით განდასებაში რომელიც განსაზღვრავდა ატომურ ნომერს და დაახლოებით შეესაბამებოდა ატომურ მასას, აჩვენეს რომ ატომური მასა გამოსახავს არამხოლოდ მასას არამედ სხვა თვისებებსაც.

კავშირი მასასა და მუხტთან

ატომური მასის მიხედვით და ატომური ნომრის მიხედვით განდასებებს შორის გადახრები ახსნილ იქნა ჰენრი მოზლის შრომებში 1931 წელს, რომლებმაც აჩვენეს მკაცრი დამოკიდებულება ელემენტების რენტგენის სხივების დიფრაქციასა და მენდელეევის ელემენტთა პერიოდულობის ცხრილში მათ მდებარეობას შორის. შემდგომში ნაჩვენები იქნა, რომ ატომური ნომერი შეესაბამება ბირთვის მუხტს ანუ ბირთვში პროტონების რაოდენობას. ამგვარად, ელემენტის თვისებებს განსაზღვრავს ბირთვის მუხტი და არა მასა.

ატომური ნომერი გარკვეულ კავშირშია ატომურ მასასთან, მაგრამ მათ შორის მაინც არის სხვაობა. ეს კავშირი გამოწვეულია იმით რომ, ერთის მხრივ, ატომური მასა დამოკიდებულია ბირთვში ნეიტრონებისა და პროტონების რაოდენობაზე, ხოლო, მეორეს მხრივ კი, ატომური ნომერი განისაზღვრება ბირთვში პროტონების რაოდენობით.

ატომური მასა ხშირად მოიხსენება ელემენტის სახელის მერე, მაგ.: ხშირია საუბარი ნახშირბად–14–ზე (რომელიც გამოიყენება არქეოლოგიაში ორგანული წარმოშობის ნივთების დასათარიღებლად), ამით ხაზი ესმება მის განსხვავებას ნახშირბად–12–ისაგან (ნახშირბადის ბუნებაში ყველაზე უფრო გავრცელებული იზოტოპი).