პალეოგრაფია

ლათინური ხელნაწერი

პალეოგრაფია (ბერძ. παλαιóς ძველი და მნიშვნელოვანი, γράφειν წერა) — ისტორიულ-ფილოლოგიური დისციპლინაა, რომელიც შეისწავლის წერილობითი წყაროების გარეგან მხარეს, კერძოდ, პალეოგრაფია იკვლევს დამწერლობის წარმოშობა-განვითარებას, წერის პროცესთან დაკავშირებულ საკითხებს — საწერ მასალასა და იარაღს, ხელნაწერის მხატვრულ შემკობას, ხელნაწერი წიგნის მომზადებას, დაქარაგმების (შემოკლებით წერის) წესებს, განკვეთილობისა და სასვენ ნიშნებს, პირობით ნიშნებს, ჭვირნიშნებს, კრიპტოგრაფიას (საიდუმლო დამწერლობას).

პალეოგრაფია, როგორც სამეცნიერო ცოდნის სპეციალური სფერო, გაჩნდა XVII ს.-ის ბოლოსა და XVIII ს.-ის დასაწყისში, როგორც ლათინურისა და ბერძნულის, ე.ი. „ნამდვილად ძველი“ დამწერლობის შემსწავლელი მეცნიერება.

XIX ს.-ის ბოლოდან პალეოგრაფიას გამოეყო დამოუკიდებელი განშტოებები: ეპიგრაფიკა და პაპიროლოგია (პაპირუსზე ტექსტების შესწავლა), აგრეთვე შედარებით ახალი დარგები — ფილიგრანოლოგია და კოდიკოლოგია. ამგვარ ცვლილებებს შესაბამისი კორექტივები შეჰქონდათ თავად პალეოგრაფიის განმარტებაში.

XX ს.-ის შუა წლებიდან პალეოგრაფიაში გამოიკვეთა ტენდენცია, კვლევის სფეროში ჩაერთოთ ყველა სახის ძეგლების დამწერლობა, მიუხედავად მათი მასალისა, ე.ი. პალეოგრაფიის შესწავლის ობიექტი გახდა არა მხოლოდ დამწერლობა სანთლის დაფებზე, პერგამენტზე, ქაღალდზე, არამედ წარწერები მყარ საგნებზე, პაპირუსზე.

XX ს.-ის 50-იან წლებამდე პალეოგრაფია თავისი მნიშვნელობის შესაბამისად მხოლოდ ძველ ხელნაწერებს შეისწავლიდა. მეცნიერები სულ უფრო ხშირად აყენებდნენ საკითხს ახალი დროის დოკუმენტების პალეგრაფიული შესწავლის აუცილებლობის შესახებ, ამასთანავე, მეცნიერთა ნაწილი მიზანშეწონილად მიიჩნევდა, ეს სფერო ახალ დისციპლინად გამოყოფილიყო — „ნეოგრაფიის“, „ნეოტეროგრაფიის“ ან „დამწერლობათმცოდნეობის” სახელწოდებით.

პალეოგრაფიაში შემუშავებულია კვლევის სპეციფიკური მეთოდები, გრაფიკული მონაცემების ანალიზის ტექნიკა, ხელნაწერთა დათარიღების მეთოდიკა პალეოგრაფიული ნიშნების ერთიანობით და სხვა.

პალეოგრაფიულ მონაცემებზე დაყრდნობით შეიძლება დაუთარიღებელი წერილობითი ძეგლების დათარიღება, ზოგჯერ გადამწერის ვინაობის დადგენაც.

სხვადასხვა დამწერლობას სწავლობს სათანადო პალეოგრაფია, ქართულს — ქართული პალეოგრაფია, ბერძნულს — ბერძნული და ა.შ.

ქართული პალეოგრაფიით დაინტერესება XIX ს.-ში იწყება. ქართულ პალეოგრაფიას მეცნიერული საფუძველი ივანე ჯავახიშვილმა ჩაუყარა, წიგნით — ”ქართული დამწერლობათმცოდნეობა, ანუ პალეოგრაფია.” (1926წ.)