აფშერონის რაიონი: განსხვავება გადახედვებს შორის
| [შემოწმებული ვერსია] | [შემოწმებული ვერსია] |
Sunlight35 (განხილვა | წვლილი) No edit summary |
გადარჩენა 1 წყაროების და მონიშვნა 0 მკვდრად.) #IABot (v2.0.7 |
||
| ხაზი 58: | ხაზი 58: | ||
== ისტორია == |
== ისტორია == |
||
რაიონი დაარსდა [[1963]] წლის [[4 იანვარი|4 იანვარს]]<ref name=":0">Абшерон рајону // Азербайджанская советская энциклопедия: в 10 томах = Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы (азерб.) / Ҹ. Гулијевин редаксијасы илә. — Б.: АСЕ-нын баш редаксијасы. — Т. 1. — С. 31.</ref>. იგი შეიქმნა იმისთვის, რომ [[ბაქო|ბაქოსა]] და [[სუმგაითი|სუმგაითის]] ქალაქების ადმინისტრაციულ ტერიტორიაზე მოქმედი საწარმოების ფუნქციონირება უზრუნველყონ, რომლებიც მეურნეობებს, მეფრინველეობასა და აგრარულ ინდუსტრიებს ემსახურებიან, ასევე სამშენებლო და მიწის სარეკონსტრუქციო სფეროების ორგანიზების უზრუნველყოფა, სამეცნიერო ინსტიტუტებისა და ლაბორატორიების მაღალკვალიფიციური მენეჯმენტი; ასრულებდა ორი სამრეწველო ცენტრის სასოფლო-სამეურნეო პროდუქტებზე მოთხოვნილების დაკმაყოფილების ფუნქციას<ref name=":1"> |
რაიონი დაარსდა [[1963]] წლის [[4 იანვარი|4 იანვარს]]<ref name=":0">Абшерон рајону // Азербайджанская советская энциклопедия: в 10 томах = Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы (азерб.) / Ҹ. Гулијевин редаксијасы илә. — Б.: АСЕ-нын баш редаксијасы. — Т. 1. — С. 31.</ref>. იგი შეიქმნა იმისთვის, რომ [[ბაქო|ბაქოსა]] და [[სუმგაითი|სუმგაითის]] ქალაქების ადმინისტრაციულ ტერიტორიაზე მოქმედი საწარმოების ფუნქციონირება უზრუნველყონ, რომლებიც მეურნეობებს, მეფრინველეობასა და აგრარულ ინდუსტრიებს ემსახურებიან, ასევე სამშენებლო და მიწის სარეკონსტრუქციო სფეროების ორგანიზების უზრუნველყოფა, სამეცნიერო ინსტიტუტებისა და ლაბორატორიების მაღალკვალიფიციური მენეჯმენტი; ასრულებდა ორი სამრეწველო ცენტრის სასოფლო-სამეურნეო პროდუქტებზე მოთხოვნილების დაკმაყოფილების ფუნქციას<ref name=":1">{{Cite web |url=http://www.azerbaijan.az/_Districts/_districts_r.html |title=Информация по административно-территориальной единице |accessdate=2019-09-27 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181225203302/http://www.azerbaijan.az/_Districts/_districts_r.html%0A |archivedate=2018-12-25 }}</ref>. |
||
[[1990]] წელს [[ხიზის რაიონი]] გამოიყო აფშერონის რაიონიდან. |
[[1990]] წელს [[ხიზის რაიონი]] გამოიყო აფშერონის რაიონიდან. |
||
12:58, 31 დეკემბერი 2020-ის ვერსია
| რაიონი | ||
|---|---|---|
|
აფშერონის რაიონი აზერ. Abşeron rayonu | ||
 | ||
| ქვეყანა |
 აზერბაიჯანი | |
| რეგიონი | აფშერონის რეგიონი | |
| ადმ. ცენტრი | ხირდალანი | |
| კოორდინატები | 40°27′26″ ჩ. გ. 49°44′18″ ა. გ. / 40.45722° ჩ. გ. 49.73833° ა. გ. | |
| რაიონის ხელმძღვანელი | ირადა გიულმამედოვა[1] | |
| დაარსდა | 1963 | |
| ფართობი | 1 546 კმ² | |
| ოფიციალური ენა | აზერბაიჯანული ენა | |
| მოსახლეობა | 210 100 კაცი (2018) | |
| სიმჭიდროვე | 58 კაცი/კმ² | |
| ეროვნული შემადგენლობა | აზერბაიჯანელები; ლეზგები; რუსები; თათები[2] | |
| სატელეფონო კოდი | 12 | |
| საფოსტო ინდექსი | AZ 0100 | |
| საავტომობილო კოდი | 01 | |
| ოფიციალური საიტი | absheron-ih.gov.az/index.html | |
| ||
აფშერონის რაიონი (აზერ. Abşeron rayonu) — ადმინისტრაციული ერთეული აზერბაიჯანის აღმოსავლეთით.
ეტიმოლოგია
რაიონის დასახელება მოდის ნახევარკუნძულის სახელწოდებიდაn, რაზეც რაიონის ნაწილი მდებარეობს. მეცნიერთა მოსაზრება სიტყვა „აფშერონის“ წარმოშობასთან დაკავშირებით ორად იყოფა. მეცნიერთა ნაწილი თვლის, რომ სახელწოდება მომდინარეობს სპარსული სიტყვებიდან „აბ“ (წყალი) და „შორან“ (მარილიანი), „მარილიანი წყალი“. ეს ვერსია მტკიცდება იმით, რომ ნახევარკუნძულის ტერიტორიაზე ბევრი მარილიანი ტბაა. სხვა ვერსიით ნახევარკუნძულის სახელწოდება მომდინარეობს თურქული ტომის - აფშარების - სახელწოდებიდან. არსებობს ცნებები, რომ პირალაჰის კუნძულიდან ცოტა მოშორებით იყო დასახლებული პუნქტი აფშარანი, რომლის გავლითაც გადიოდა საქარავნო გზა დერბენტიდან სპარსეთში[3].
ისტორია
რაიონი დაარსდა 1963 წლის 4 იანვარს[4]. იგი შეიქმნა იმისთვის, რომ ბაქოსა და სუმგაითის ქალაქების ადმინისტრაციულ ტერიტორიაზე მოქმედი საწარმოების ფუნქციონირება უზრუნველყონ, რომლებიც მეურნეობებს, მეფრინველეობასა და აგრარულ ინდუსტრიებს ემსახურებიან, ასევე სამშენებლო და მიწის სარეკონსტრუქციო სფეროების ორგანიზების უზრუნველყოფა, სამეცნიერო ინსტიტუტებისა და ლაბორატორიების მაღალკვალიფიციური მენეჯმენტი; ასრულებდა ორი სამრეწველო ცენტრის სასოფლო-სამეურნეო პროდუქტებზე მოთხოვნილების დაკმაყოფილების ფუნქციას[5].
1990 წელს ხიზის რაიონი გამოიყო აფშერონის რაიონიდან.
გეოგრაფია და ბუნება
რაიონი ესაზღვრება ჩრდილოეთით ქალაქ სუმგაითს, ჩრდილო-დასავლეთით ხიზის, დასავლეთით გობუსტანს, სამხრეთ-დასავლეთით აჯიყაბულის რაიონებთან, ხოლო აღმოსავლეთით - ქალაქ ბაქოსთან.
რაიონი მდებარეობს დიდი კავკასიონის სამხრეთ-აღმოსავლეთ ნაწილში: სამურ-დევეჩისა და გობუსტანის დაბლობები, აფშერონის ნახევარკუნძულის ნაწილი გადის რეგიონის ტერიტორიაზე. რელიეფში მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ მშრალი მიწები, ხეობები, ბორცვები და დაბლობები; შეინიშნება ტალახიანი ვულკანების დიდი რაოდენობა. ყველაზე მაღალი წერტილი არის ზეგერდაღის მთა (676 მეტრი ზღვის დონიდან). რაიონი ზღვის დონიდან 28 მეტრზე მდებარეობს. მის ტერიტორიაზე შეინიშნება საბადოები, ძირითადად, ცარცის, პალეოგენის, ნეოგენისა და ანთროპოგენის. აფშერონის რეგიონის ტერიტორიაზე მდებარეობს ჯეირანბათანის წყალსაცავი, რიგი მარილიანი ტბები. რეგიონში ნიადაგები რუხი – ყავისფერია, ნაცრისფერ – ყავისფერია, წაბლისფერი და მუქი წაბლისფერია[4]. აფშერონის რეგიონი ნახევრად უდაბნოა, მშრალი სტეპია. მცენარეული საფარი ძირითადად ნახევრად უდაბნო და მშრალი სტეპების ტიპისაა. რეგიონში ფაუნის წარმომადგენლებისგან ცხოვრობენ ენოტები, საველე თაგვები, მტრედები, კაკაბები და სხვები[4]; გადამფრენი ფრინველები არ ბინადრობენ ამ მხარეში.
დაბლობ ტერიტორიებზე კლიმატი ზომიერი და მშრალი სუბტროპიკულია, ამაღლებულ ადგილებზე ძირითადად ზომიერი. რეგიონის ჩრდილოეთით ქრის ჩრდილოეთ კასპიის ზღვის ცივი ქარი, რომელიც ზაფხულში ჰაერის ტემპერატურას უფრო აგრილებს, მაგრამ მნიშვნელოვნად აცივებს ზამთარში ტემპერატურას; რეგიონის სამხრეთით, თბილი სამხრეთის ქარი ქრის, რაც მნიშვნელოვნად ზრდის ტემპერატურას ზაფხულში, მაგრამ არბილებს ზამთარს რეგიონში. იანვრის საშუალო ტემპერატურა: მთებში - 4,5 ° С- მდე, დაბლობში - 2.5 ° С- მდე; ივლისში იწევს 19 ° C და 26 ° C. ნალექების საშუალო წლიური რაოდენობაა 110-550 მმ[6]. ტერიტორიის გავლით მიედინება მდინარეები სუმგაითი და ჯეირანქეჩმეზი, სამურ-აფშერონისა და აფშერონის არხები.
მოსახლეობა
ბოლო პერიოდში მოსახლეობის სიმჭიდროვე მნიშვნელოვნად გაიზარდა. თუ 1976 წელს მოსახლეობის სიმჭიდროვე შეადგენდა 14,7 ადამიანს კმ²-ს[4], 2009 წელს ეს მაჩვენებელი უკვე 139 ადამიანი იყო კილომეტრზე[7].
2009 წლის მდგომარეობით, მოსახლეობის 82% ცხოვრობს ქალაქებსა და დასახლებებში.
რაიონის ეკონომიკა
საბჭოთა პერიოდში, რეგიონის ეკონომიკამ დაიწყო განვითარება. 1975 წელს რაიონში განვითარებული იყო 31 სახელმწიფო მეურნეობა, მეფრინველეობის მეურნეობა და ბოსტნეულის ქარხნები, რომლებიც ბაქოსა და სუმგაითის მოსახლეობას საკვებით უზრუნველყოფდნენ. 1975 წელს გამოსაყენებელი მიწის ნაკვეთი იყო 160.2 ათასი ჰექტარი - აქედან: 23,2 ათასი ჰექტარი სახნავი მიწა, 5.8 ათასი ჰექტარი მრავალწლიანი ნარგავებისათვის გამოყოფილი მიწის ნაკვეთი, 8.7 ათასი ჰექტარი დეპოზიტი, თივისთვის გამოყოფილი 700 ჰექტარი , 121.8 ათასი ჰექტარი საძოვარი.
დანარჩენი 12.3 ათასი ჰექტარიდან 23% გამოიყოფა მარცვლეულის და პარკოსანი კულტურებისთვის, 1% სამრეწველო კულტურებისთვის, 14% ბოსტნეულისა და კარტოფილისთვის, 62% საკვები პროდუქტების მოსავალზე[4]. სუბტროპიკული კულტურებისთვის 3,3 ათასი ჰექტარი გამოიყო, ვენახებისთვის 2.5 ათასი ჰექტარი. სახელმწიფო მეურნეობებში ინახებოდა 14.6 ათასი მსხვილფეხა რქოსანი საქონელი და 111,5 ათასი თავი მსხვილფეხა საქონელი, 1,4 მილიონი ფრინველი. მიდამოებში იყო ავეჯის შეკრების ქარხანა, ასფალტის ბეტონის ქარხანა, რკინაბეტონის კონსტრუქციების ქარხანა; ხირდალანის ლუდსახარში აშენდა 1970 წელს, ხოლო ხორცის ქარხნის მშენებლობა დაიწყო 1975 წელს.
დღეს ეს რაიონი ეკუთვნის აფშერონის ეკონომიკურ რეგიონს. რეგიონში 107 სამრეწველო საწარმოა, სადაც აწარმოებენ ქვას, ბეტონს, გიფს, პლასტიკურ კარებებსა და ა.შ. 15 საწარმო აწარმოებს პურს, ყველს, არაყს, კონიაკს, ცქრიალა ღვინოს, ლუდს, შებოლილ თევზს და დაკონსერვებულ თევზს, წითელ და შავ ხიზილალას და სხვა. რეგიონის უმსხვილესი საწარმოებია: Caspian Fish Co Azerbaijan (თევზის პროდუქტები), Tam-Qida Sənaye (საკვები პროდუქტები), Garant İnşaat Sənaye (სამშენებლო მასალები), Baltika Baku (ლუდი), Azər-Pak ( სინთეზური სარეცხი საშუალებები), Asena Co (ფრინველების მეურნეობებისთვის განკუთვნილი მოწყობილობა), Mətanət-A (სამშენებლო მასალები)[6]. კერძო საწარმოები 85% -ს შეადგენს.
რეგიონში ვითარდება სოფლის მეურნეობა. სოფლის მეურნეობის პროდუქტების ბრუნვით, კერძოდ ხორბლის, ქერის, ბოსტნეულის, კარტოფილის, ზაფრანის, ზეთისხილის, ნუშის, ლეღვის, რძის, ხორცის, ბამბის, კვერცხის - 52 საწარმოა დაკავებული. 2007 წლის მეურნეობებში შედის 18,0008 პირუტყვი და 103,421 მსხვილი პირუტყვი, 1.3 მილიონი ფრინველი. აფშერონის მხარეში არის რესპუბლიკაში ერთადერთი აქლემის მეცხოველეობა (სოფელ კობუში)[6]. რეგიონში ნაყოფიერი მიწებია 80.8 ათასი ჰექტარი, რომელთაგან 61.3 ათასი ჰექტარი საძოვრებისთვის არის გამოყოფილი, 10,6 ათასი ჰექტარია დათესილი, ხოლო ბაღებისთვის არის 3,2 ათასი ჰექტარი [5].
რაიონში 43 სამშენებლო საწარმოა. 2007 წელს გამოიყო 36 ათას მეტრი ფართობი სახლების ასაშენებლად. 2007 წლის მდგომარეობით, რაიონში 6 სატრანსპორტო საწარმო იყო, 139 ადამიანი იყო დაკავებული საქონლის ტრანსპორტირებით, 80 - ადამიანების ტრანსპორტირებით.
ადმინისტრაციული მოწყობილობა
აფშერონის რეგიონში შედის ერთი ქალაქი, 7 სოფელი, 8 სოფელი.
- ხირდალანის დასახლების მუნიციპალიტეტი;
- გიუზდეკის დასახლების მუნიციპალიტეტი;
- გობინის დასახლების მუნიციპალიტეტი;
- გოქმალის დასახლების მუნიციპალიტეტი
- მეჰდიაბადის დასახლების მუნიციპალიტეტი;
- დიგიაკსკის დასახლების მუნიციპალიტეტი;
- სარაიას დასახლების მუნიციპალიტეტი;
- ჯეირანბათანის დასახლების მუნიციპალიტეტი;
- აშაგი-გიუზდეკის დასახლების მუნიციპალიტეტი;
- მამედლის სოფლის მუნიციპალიტეტი;
- ჰერადილსკის სოფლის მუნიციპალიტეტი;
- ფატამინის სოფლის მუნიციპალიტეტი;
- ნოვხანის სოფლის მუნიციპალიტეტი;
- მასაზირის სოფლის მუნიციპალიტეტი;
- პირეკეშკულ-გობუსტან სოფლის მუნიციპალიტეტი.
ინფრასტრუქტურა
რაიონში სულ 856.8 კილომეტრიანი გზა გადის[8]. იმისათვის, რომ მოსახლეობას რეგულარულად ჰქონდეს ელექტროენერგია, აფშერონის რეგიონში ფუნქციონირებს 12 ქვესადგური. 2007 წელს რაიონში სულ 30,288 სატელეფონო გაცვლა მოხდა, რომელთაგან 26,966 ნომერი იყო გამოყენებული. 2008 წლისთვის ოლქში 20 საფოსტო მომსახურების ცენტრები იყო დაფიქსირებული, რომელთაგან 17 – ს ჰქონდასატელეფონო ცენტრი, ხოლო სამს – ინტერნეტ – კლუბი[5].
კულტურა, განათლება და ჯანმრთელობა
1962 წლის მაისში, რეგიონში გამოიცა პოლიტიკური გაზეთი „აფშერონი“. 1966 წელს რაიონის ტერიტორიაზე დაიწყო რადიოსა და ტელევიზიის მაუწყებლობა[4].
2009 წელს რაიონში შეიქმნა 22 სკოლამდელი დაწესებულება, 35 საშუალო სკოლა, ბავშვთა და ახალგაზრდობის სპორტული სკოლა, მუსიკალური სკოლა და სამხატვრო სკოლა, ლიცეუმები, კოლეჯი, კულტურული ცენტრები, 10 კლუბი და 18 ბიბლიოთეკა[5].
აფშერონის რეგიონში არის 4 საავადმყოფო, სადაც განთავსებულია 165 საწოლი, ცენტრალურ უბანში და ბავშვთა პოლიკლინიკები, 10 სამედიცინო ამბულატორიული კლინიკა, ეპიდემიოლოგიისა და ჰიგიენის ცენტრი და 5 აკუშერების ცენტრი. 2009 წელს რაიონის სამედიცინო დაწესებულებებში მუშაობდნენ 339 ექიმი, 30 სტომატოლოგი, 479 პარამედიული მუშაკი, მათ შორის 76 აკუშერი.
აფშერონის რეგიონის ტერიტორიაზე არის ისტორიული და არქიტექტურული ძეგლები, რომლებიც მოწმობს რეგიონის დასახლების შესახებ უძველესი დროიდან.
სქოლიო
- ↑ İ.A.Gülməmmədovanın Abşeron Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı təyin edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı
- ↑ ТАТЫ АЗЕРБАЙДЖАНА
- ↑ AZƏRBAYCAN TOPONĠMLƏRĠNĠN ENSĠKLOPEDĠK LÜĞƏTĠ
- ↑ 4.0 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 Абшерон рајону // Азербайджанская советская энциклопедия: в 10 томах = Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы (азерб.) / Ҹ. Гулијевин редаксијасы илә. — Б.: АСЕ-нын баш редаксијасы. — Т. 1. — С. 31.
- ↑ 5.0 5.1 5.2 5.3 Информация по административно-территориальной единице. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2018-12-25. ციტირების თარიღი: 2019-09-27.
- ↑ 6.0 6.1 6.2 Abşeron rayonu // Azərbaycan Milli Ensiklopediyası / M. K. Kərimov. — Bakı: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, 2007. — Т. Azərbaycan. (азерб.)
- ↑ Abşeron rayonu // Azərbaycan Milli Ensiklopediyası / M. K. Kərimov. — Bakı: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, 2009. — Т. I. (азерб.)
- ↑ İnfrastruktur