ოსმალობა

ოსმალობა თბილისში შედგება ორი პერიოდისაგან, პირველი პერიოდი მოიცავს 1578-1606 წლებს, ხოლო მეორე პერიოდი 1723-1735 წლებს.

1578-1606

სამხრეთ-სათაბაგოს დაპყრობის შემდეგ, (1578 წელი), ოსმალები თბილისისაკენ დაიძრნენ. თბილისის მაჰმადიანმა გამგებელმა, ირანის მოხელემ დაუთ-ხანმა (დავით XI) მტრის მრავლარიცხოვან ჯართან შებმას თავი აარიდა, მოსახლეობა ქალაქიდან გახიზნა და თბილისი გადაწვა. 24 აგვისტოს ოსმალებმა თბილისი დაიკავეს, ორი ეკლესია მეჩეთად გადააკეთეს, ქალაქის დასაცავად 1800 ჯარისკაცი და 100 ზარბაზანი დატოვეს. ამის შემდეგ ოსმალები ქართლის აღწერას, დავთრებში გატარებას, თავიანთი წესების დანერგვას შეეცადნენ: სამეფო ხელისუფლება გააუქმეს, თბილისის (ქართლის) საბეგლარბეგო დააარსეს და მის გამგებლად ოსმალო მოხელე დანიშნეს. ქართველთა ხალხის ბრძოლას ოსმალთა წინააღმდეგ სათავეში ჩაუდგა ქართლის მეფე სიმონ I. 1582 წლის 30 მარტს მან თბილისს ალყა შემოარტყა. დაიწყო შიმშილი. ოსმალეთის 12 000-იანმა მაშველმა ლაშქარმა თბილისის გარნიზონს დახმარება აღმოუჩინა, მაგრამ მაშველი ლაშქრის ქალაქიდან გასვლის შემდეგ ქართველებმა კვლავ გააგრძელეს ბრძოლა მის გასათავისუფლებლად. სულთნის მთავრობა უკმაყოფილო იყო თბილისში შექმნილი ვითარებით და ხშირად ცვლიდა გამგებლებს (ფაშებს). 1582 წლის ზაფხულში სიმონ მეგისა და ირანის გაერთიანებულმა ლაშქარმა თბილისის გარე ციხე აიღო, რის შემდეგაც ოსმალთა მდგომარეობა ქალაქში კრიზისული აღმოჩნდა. ქართველი ხალხის მედგარმა ბრძოლამ სულთანი იძულებული გახადა კომპრომისზე წასულიყო და ქვეყნის გაოსმალებაზე უარი ეთქვა.(თბილისისა და ქართლის აღწერა ოსმალებმა ვერ შეძლეს). 1588 ქართლსა და ოსმალეთს შორის დადებული ხელშეკრულებით სულთანმა სიმონ I ქართლის ქრისტიან მეფედ ცნო: მას ოსმალეთისათვის ყოველწლიური ხარკი უნდა ეხადა. ქართლის ციხე-ქალაქებში, მ. შ. თბილისშიც, ოსმალთა გარნიზონები დარჩა. დანარჩენ ტერიტორიაზე სიმონ მეფის ხელისუფლება ვრცელდებოდა. ირან- ოსმალეთის ომის განახლების (1603 წელი) შემდეგ. 1606წელი, ოსმალები თბილისიდან და ქართლის ციხე-ქალაქებიდან განდევნეს. ამრიგად ოსმალობის დამყარების ეს პირველი ცდა მარცხით დამთავრდა.

1723-1735

ოსმალებმა 1723 წელს თბილისი და ქართლის ციხე-ქალაქები დაიპყრეს და თბილისის (ქართლის) აღწერას და ოსმალური დავთრების შედგენას შეუდგნენ. ოსმალთა წინააღმდეგ ბრძოლას სათავეში ჩაუდგნენ ქართლის გამგებელი ბაქარი და კონსტანტინე კახთა მეფე. 1724 წლის აჯანყების გეგმით ქართველებს ჯერ გორი უნდა გაეთავისუფლებინათ, შემდეგ თბილისი, მაგრამ ქართველები გუფთასთან (ატენთან) ბრძოლაში დამარცხდნენ და თბილისის გათავისუფლების საკითხი მოიხსნა. 1727 წელი, ქართლის მეფის იესეს გარდაცვალების შემდეგ, ოსმალებმა მეფობა გააუქმეს. თბილისის გამგებლად (ვალი) ისაკ ახალციხის ფაშა დანიშნეს, ამავე წელს თბილისის (ქართლის) აღწერა დაამთავრეს და შეადგინეს „თბილისის ვილაიეთის დიდი დავთარი“, რაც ოსმალური წყობილების დამყარების ცდა იყო. მაგრამ ოსმალებმა ვერ შეძლეს ქართული ფეოდალური სისტემის მოშლა. ფაქტობრივად ეს სისტემა ძალაში დარჩა. 1735 წელს ქართლში დიდი აჯანყება დაიწყო, ირანელთა დახმარებით მათ ოსმალები განდევნეს ქალაქიდან და ამით დამთავრდა ოსმალობა თბილისში.

ლიტერატურა

• საქართველოს ისტორიის ნარკვევები, ტ. 4, თბ., 1973;
• სვანიძე მ., საქართველო-ოსმალეთის ურთიერთობის ისტორიიდან XVI-XVII სს., თბ., 1971;
• ენციკლოპედია თბილისი, თბ., 2002, გვ. 724.