მაგნეტარი: განსხვავება გადახედვებს შორის

მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია
[შეუმოწმებელი ვერსია][შეუმოწმებელი ვერსია]
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
ხაზი 28: ხაზი 28:


=== მაგნიტური ველი ===
=== მაგნიტური ველი ===
მაგნეტარი ხასიათდება უკიდურესად ძლიერი მაგნიტური ველით, 108-დან 1011-მდე [[ტესლა (ერთეული)|ტესლა]] ერთეულით. რომელიც ასობით მილიონჯერ უფრო ძლიერია, ვიდრე ნებისმიერი ადამიანის მიერ შექმნილი მაგნიტი და კვადრილიონჯერ უფრო ძლიერი, ვიდრე დედამიწის მაგნიტური ველი. დედამიწას 30-დან 60-მდე მიკროტესლას სიმძლავრის გეომაგნიტური ველი, ხოლო ნეოდიმზე დაფუძნებული, იშვიათი მაგნიტი დაახლოებით 1.25 ტესლას სიმძლავრე გააჩნია. მაგნეტარის მაგნიტური ველი 1000 კმ-ის მანძილზეც ძლიერია, რომელიც სუბიექტის შემადგენელ ატომში, ელექტრონულ ღრუბელს ამახინჯებს, რაც სიცოცხლის ქიმიას ართულებს და შეუძლებელს ხდის. დედამიწიდან მთვარემდე ნახევარმანძილზე, ნებისმიერ აქტიურ მაგნეტარს, დედამიწაზე ყველა საკრედიტო ბარათის მაგნიტური ზოლიდან, ინფორმაცია შეუძლია ამოიღოს. 2010 წლის მონაცემებით, ისინი სამყაროს მასშტაბით აღმოჩენილი, ყველაზე მაგნიტური ობიექტებია.
მაგნეტარი ხასიათდება უკიდურესად ძლიერი მაგნიტური ველით, 108-დან 1011-მდე [[ტესლა (ერთეული)|ტესლა]] ერთეულით.<ref name="mcgill"/> რომელიც ასობით მილიონჯერ უფრო ძლიერია, ვიდრე ნებისმიერი ადამიანის მიერ შექმნილი მაგნიტი და კვადრილიონჯერ უფრო ძლიერი, ვიდრე დედამიწის მაგნიტური ველი.<ref>{{cite web|url=http://www.fzd.de/db/Cms?pNid=1482|title=HLD user program, at Dresden High Magnetic Field Laboratory|accessdate = 2009-02-04}}</ref> დედამიწას 30-დან 60-მდე მიკროტესლას სიმძლავრის გეომაგნიტური ველი, ხოლო ნეოდიმზე დაფუძნებული, იშვიათი მაგნიტი დაახლოებით 1.25 ტესლას სიმძლავრე გააჩნია. მაგნეტარის მაგნიტური ველი 1000 კმ-ის მანძილზეც ძლიერია, რომელიც სუბიექტის შემადგენელ ატომში, ელექტრონულ ღრუბელს ამახინჯებს, რაც სიცოცხლის ქიმიას ართულებს და შეუძლებელს ხდის.<ref>{{cite web|last=Duncan |first=Robert |title=`MAGNETARS', SOFT GAMMA REPEATERS & VERY STRONG MAGNETIC FIELDS |url=http://solomon.as.utexas.edu/~duncan/magnetar.html#Strong_Magnetic_Fields |publisher=University of Texas |accessdate=2013-04-21 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130517180957/http://solomon.as.utexas.edu/~duncan/magnetar.html |archivedate=May 17, 2013 }}</ref> დედამიწიდან მთვარემდე ნახევარმანძილზე, ნებისმიერ აქტიურ მაგნეტარს, დედამიწაზე ყველა საკრედიტო ბარათის მაგნიტური ზოლიდან, ინფორმაცია შეუძლია ამოიღოს.<ref>{{cite web|url=http://www.nasa.gov/vision/universe/watchtheskies/swift_nsu_0205.html|title=Cosmic Explosion Among the Brightest in Recorded History |date=February 18, 2005 |first=Christopher |last=Wanjek |publisher=[[NASA]] |accessdate=17 December 2007}}</ref> 2010 წლის მონაცემებით, ისინი სამყაროს მასშტაბით აღმოჩენილი, ყველაზე მაგნიტური ობიექტებია.<ref name="journal2">Kouveliotou, C.; Duncan, R. C.; Thompson, C. (February 2003). "[http://solomon.as.utexas.edu/~duncan/sciam.pdf Magnetars] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070611144829/http://solomon.as.utexas.edu/~duncan/sciam.pdf |date=2007-06-11 }}". ''[[Scientific American]]''; Page 36.</ref><ref>{{cite web |url=https://science.nasa.gov/newhome/headlines/ast20may98_1.htm |title="Magnetar" discovery solves 19-year-old mystery |date=May 20, 1998 |first=Dave |last=Dooling |work=Science@NASA Headline News |accessdate=17 December 2007}}</ref>



==== მაგნიტური ველის წარმოშობა ====
==== მაგნიტური ველის წარმოშობა ====
მაგნეტარის მაგნიტური ველის ძლიერი დინებები შესწავლილია, როგორც მაგნეტოჰიდროდინამიკური დინამოს ტურბულენტური პროცესის შედეგად წარმოქმნა. უკიდურესად ხშირი გამტარუნარიანობის დენადი გარემო, რომელიც ნეიტრონული ვარსკვლავის შემადგენელი ნივთიერებების წონასწორობის ურთიერთდამოკიდებულებამდე არსებობს თუმცა, ველის დინებები კვლავ გრძელდება პროტონ-ზეგამტარი მატერიის მქონე მუდმივი დენებისგან, რომელიც ნეიტრონულ ვარსკვლავში ნეიტრონების მასით დომინირებს. მსგავსი მაგნეტოჰიდროდინამიკური პროცესი, კიდევ უფრო ინტენსიურ ტრანზიტულ ელექტრომაგნიტურ ველებს წარმოშობს, როცა ნეიტრონული ვარსკვლავების შერწყმა, გაერთიანება ხდება.
მაგნეტარის მაგნიტური ველის ძლიერი დინებები შესწავლილია, როგორც მაგნეტოჰიდროდინამიკური დინამოს ტურბულენტური პროცესის შედეგად წარმოქმნა. უკიდურესად ხშირი გამტარუნარიანობის დენადი გარემო, რომელიც ნეიტრონული ვარსკვლავის შემადგენელი ნივთიერებების წონასწორობის ურთიერთდამოკიდებულებამდე არსებობს თუმცა, ველის დინებები კვლავ გრძელდება პროტონ-ზეგამტარი მატერიის მქონე მუდმივი დენებისგან, რომელიც ნეიტრონულ ვარსკვლავში ნეიტრონების მასით დომინირებს. მსგავსი მაგნეტოჰიდროდინამიკური პროცესი, კიდევ უფრო ინტენსიურ ტრანზიტულ ელექტრომაგნიტურ ველებს წარმოშობს, როცა ნეიტრონული ვარსკვლავების შერწყმა, გაერთიანება ხდება.<ref>{{Cite journal
| last1 = Price | first1 = Daniel J.
| last2 = Rosswog | first2 = Stephan
| title = Producing Ultrastrong Magnetic Fields in Neutron Star Mergers
| doi = 10.1126/science.1125201
| journal = Science
| volume = 312
| issue = 5774
| pages = 719–722
| date = May 2006
| pmid = 16574823
| arxiv = astro-ph/0603845
| url = http://users.monash.edu.au/~dprice/research/nsmag/
|bibcode = 2006Sci...312..719P }} {{open access}}</ref>


=== ფორმირება ===
=== ფორმირება ===

06:42, 10 ივნისი 2018-ის ვერსია

{{subst:ET|თარგის გამოყენების შეცდომა! ეს თარგი გამოიყენება subst-ის მეშვეობით. პრობლემის აღმოსაფხვრელად ჩაანაცვლეთ თარგი {{მუშავდება}} თარგით {{subst:მუშავდება}}.}}{{მუშავდება/ძირი|[[სპეციალური:Contributions/{{subst:REVISIONUSER}}|{{subst:REVISIONUSER}}]].|{{subst:CURRENTDAY}}|{{subst:CURRENTMONTH}}|{{subst:CURRENTYEAR}}}}

მაგნეტარის მხატვრული კონცეპტი, მაგნიტური ხაზებით
ვარსკვლავთგროვაში მდებარი მძლავრი მაგნეტარის მხატვრული კონცეპტი

მაგნეტარი — უკიდურესად ძლიერი მაგნიტური ველის ( [1]მქონე ნეიტრონული ვარსკვლავის ტიპი, რომელიც მეტწილად რენტგენულ და გამა-გამოსხივებას გამოყოფს.[2] თეორია ამ ობიექტებთან დაკავშირებით 1992 წელს რობერტ დუნკანმა და კრისტოფერ ტომპსონმა შემოგვთავაზეს, მაგრამ მაგნეტარისგან გამოვლენილი პირველი გამა-გამოსხივება 1979 წლის 5 მარტს დაფიქსირდა.[3] მომდევნო ათწლეულის განმავლობაში, მაგნეტარის ჰიპოთეზა ფართოდ იქნა აღიარებული, როგორც რბილი არარეგულირებული განმეორებადი ხასიათის გამა-გამოსხივების და ანომალიური რენტგენული პულსარები.


აღწერა

სხვა ნეიტრონული ვარსკვლავების მსგავსად, მაგნეტარების დიამეტრი დაახლოებით 20 კილომეტრია და მზის მასას 2-3-ჯერ აღემატება. სიმკვრივე იმდენად დიდია, რომ მისი სუბსტანციის ერთი სუფრის კოვზის მასა, დედამიწაზე დაახლოებით 100 მილიონი ტონა იქნებოდა.[2] სხვა ნეიტრონული ვარსკვლავებისგან განსხვავებით, მაგნეტარები უფრო ძლიერი მაგნიტური ველით და ღერძის გარშემო შედარებით სწრაფი ბრუნვით გამოირჩევიან. უმეტეს ნეიტრონულ ვარსკვლავებთან შედარებით, რომლებსაც ერთი შემობრუნებისთვის 1-დან 10 წამამდე სჭირდებათ,[4] მაგნეტარი ერთ ბრუნს წამზე ნაკლებ დროში ახორციელებს, შესაბამისად, მისი ძლიერი მაგნიტური ველი გამა და რენტგენული გამოსხივებისთვის დამახასიათებელ ძლიერ დარტყმებს იძლევა. მაგნეტარის აქტიურობა ხანმოკლეა. მათი ძლიერი მაგნიტური ველები დაახლოებით 10 000 წლის შემდეგ კარგავენ ძალას, რის შემდეგაც აქტიური გამა და რენტგენის გამოყოფა წყდება. დღეისათვის, ირმის ნახტომში 30 მილიონზე მეტი არააქტიური მაგნეტარია დაფიქსირებული.[4]

სწრაფი ბრუნვისგან გამოწველი ზედაპირის რყევები, ძლიერ გამა-გამოსხივებებს განაპირობებს, რაც 1979, 1998 და 2004 წლებშია დაფიქსირებული.[5]

მაგნიტური ველი

მაგნეტარი ხასიათდება უკიდურესად ძლიერი მაგნიტური ველით, 108-დან 1011-მდე ტესლა ერთეულით.[6] რომელიც ასობით მილიონჯერ უფრო ძლიერია, ვიდრე ნებისმიერი ადამიანის მიერ შექმნილი მაგნიტი და კვადრილიონჯერ უფრო ძლიერი, ვიდრე დედამიწის მაგნიტური ველი.[7] დედამიწას 30-დან 60-მდე მიკროტესლას სიმძლავრის გეომაგნიტური ველი, ხოლო ნეოდიმზე დაფუძნებული, იშვიათი მაგნიტი დაახლოებით 1.25 ტესლას სიმძლავრე გააჩნია. მაგნეტარის მაგნიტური ველი 1000 კმ-ის მანძილზეც ძლიერია, რომელიც სუბიექტის შემადგენელ ატომში, ელექტრონულ ღრუბელს ამახინჯებს, რაც სიცოცხლის ქიმიას ართულებს და შეუძლებელს ხდის.[8] დედამიწიდან მთვარემდე ნახევარმანძილზე, ნებისმიერ აქტიურ მაგნეტარს, დედამიწაზე ყველა საკრედიტო ბარათის მაგნიტური ზოლიდან, ინფორმაცია შეუძლია ამოიღოს.[9] 2010 წლის მონაცემებით, ისინი სამყაროს მასშტაბით აღმოჩენილი, ყველაზე მაგნიტური ობიექტებია.[5][10]


მაგნიტური ველის წარმოშობა

მაგნეტარის მაგნიტური ველის ძლიერი დინებები შესწავლილია, როგორც მაგნეტოჰიდროდინამიკური დინამოს ტურბულენტური პროცესის შედეგად წარმოქმნა. უკიდურესად ხშირი გამტარუნარიანობის დენადი გარემო, რომელიც ნეიტრონული ვარსკვლავის შემადგენელი ნივთიერებების წონასწორობის ურთიერთდამოკიდებულებამდე არსებობს თუმცა, ველის დინებები კვლავ გრძელდება პროტონ-ზეგამტარი მატერიის მქონე მუდმივი დენებისგან, რომელიც ნეიტრონულ ვარსკვლავში ნეიტრონების მასით დომინირებს. მსგავსი მაგნეტოჰიდროდინამიკური პროცესი, კიდევ უფრო ინტენსიურ ტრანზიტულ ელექტრომაგნიტურ ველებს წარმოშობს, როცა ნეიტრონული ვარსკვლავების შერწყმა, გაერთიანება ხდება.[11]

ფორმირება

მაგნეტარი SGR 1900+14. გარშემორტყმულია 7 სინათლის წლის მანძილზე გადაჭიმული გაზის რგოლით. სპიტცერის კოსმოსური ტელესკოპის ფოტო

სუპერნოვას დროს, ვარსკვლავი კოლაფსირდება და ნეიტრონულ ვარსკვლავად გარდაიქმნება, რომლის მაგნიტური ველი დრამატულად ძლიერდება. წრფივხაზოვანი განზომილების განახევრება, მაგნიტურ ველს ოთხჯერ ზრდის და აძლიერებს. დუნკანმა და ტომპსონმა დაადგინეს, რომ როდესაც ახლად ჩამოყალიბებული ნეიტრონული ვარსკვლავის ბრუნვა, ტემპერატურა და მაგნიტური ველი მარჯვენა მხარეს მერყეობს, დინამო მექანიზმმა, შესაძლოა სითბოს და ბრუნვის ენერგია, მაგნიტურ დიდ ენერგიად გარდაქმნას და უკვე არსებული 108 ტესლა, 1011 ტესლა (1015 გაუსი) სიმძლავრეზე მეტად გაზარდოს, რისი საფუძველიც მაგნეტარის წარმოშობაა. ყოველი ათი სუპერნოვასვას ნარჩენიდან ერთი მაგნეტარია, ვიდრე სტანდარტული ნეიტრონული ვარსკვლავი ან პულსარი.

აღმოჩენა

1979 წლის 5 მარტს, ორი საბჭოთა ზონდის, ვენერა 11 და 12-ის ვენერას ატმოსფეროში წარმატებით ჩაშვების შემდეგ, რომლებმაც გამა-გამოსხივების რადიაციით კურსი შეიცვალეს, სტანდარტული დროით დაახლოებით 10:51-ზე — ამ კონტაქტის შემდეგ, რადიაციის მხრივ ორივე ზონდის მონაცემებმა კითხვები გააჩინა, როგორც ნორმალური 100, ასევე 200 000-ზე მეტი დარტყმითი ტალღიდან წამში, რომლებიც მხოლოდ მილიწამს გრძელდებოდა. გამა-გამოსხივების სწრაფი გავრცელების შემდეგ, თერთმეტი წამის ინტერვალით ჰელიოს 2, ნასა- ს ზონდი, რომელიც მზის გარშემო ორბიტაზე მოძრაობდა, ძლიერი რადიაციის ზემოქმედების ქვეშ აღმოჩნდა. ტალღა მალევე ვენერას ორბიტაზე მოძრავი პიონერის დეტექტორებმა დააფიქსირეს. რამდენიმე წამში დედამიწამ რადიაციული დარტყმა მიიღო, რაც სამმა აშშ-ს თავდაცვის დეპარტამენტის ველის თანამგზავრებმა, საბჭოთა სამეცნიერო კვლევითი თანამგზავრული პროგრამის, პროგნოზის შვიდმა თანამგზავრმა, და აინშტაინის ობსერვატორიამ დააფიქსირეს. ტალღა კომეტების საერთაშორისო მკვლევარსაც მიწვდა, რომელიც დედამიწის მაგნიტურ ველს და მზის ქარებს სწავლობდა. ეს აფეთქება, მანამდე დაფიქსირებულთაგან 100-ჯერ უფრო ინტენსიურს წარმოადგენდა. იმის გამო, რომ გამა-გამოსხივება სინათლის სისწრაფით მოძრაობს და ტალღა რამდენიმე შორეულმა კოსმოსურმა აპარატმა დააფიქსირა, იმპულსის დრო, ორი არკწამის სიზუსტით განისაზღვრა. წყაროს მხარეს შეესაბამება მაგელანის დიდ ნიშლეულში მდებარე ვარსკვლავი, რომელიც ჩვენს წელთაღრიცხვამდე, დაახლოებით 5000 წლის წინ სუპერნოვად აფეთქდა. მოვლენას GRB 790305b ეწოდა.

ბოლო აღმოჩენები

გამა-გამოსხივების ამოფრქვევის და სუპერნოვასგან წარმოქმნილი მაგნეტარის მხატვრული წარმოსახვა

2008 წლის 21 თებერვალს, ნასას და მაკგილის უნივერსიტეტის მკვლევარებმა განაცხადეს, რომ აღმოაჩენილია რადიოპულსურული თვისებების მქონე ნეიტრონული ვარსკვლავი, რომელიც ძლიერ მაგნიტურ ტალღებს გამოსცემდა. ეს ცხადყოფს, რომ მაგნეტარი არა მხოლოდ იშვიათი ტიპის პულსურია, არამედ შესაძლებელია ზოგიერთი პულსარის არსებობის პერიოდის ერთ ერთი ფაზა (შექცევადი) იყოს.

2008 წლის 24 სექტემბერს, ევროპის სამხრეთული ობსერვატორიამ (ESO) განაცხადა, რომ დიდი ტელესკოპის გამოყენებით, პირველი ოპტიკურად აქტიური, მაგნეტარ-კანდიდატია აღმოჩენილი. ობიექტს სახელი SWIFT J195509 + 261406 მიენიჭა.

2014 წლის 1 სექტემბერს, ევროპულმა კოსმოსურმა სააგენტომ (ESA), სუპერნოვას "Kesteven 79" ნარჩენებთან ახლომდებარე მაგნეტართან დაკავშირებით ინფორმაცია გამოაქვეყნა.

2013 წელს, სურათებზე დაკვირვებით, რომლებიც 2008-2009 წლიბშია გადაღებილი, ევროპელმა და ჩინელმა ასტრონომებმა მაგნეტარი აღმოაჩინეს, რომელსაც სახელად 3XMM J185246.6+003317 მიენიჭა.

2013 წელს აღმოაჩინეს მაგნეტარი სახელად PSR J1745-2900, რომელიც მშვილდოსანი A* სისტემაში, შავი ხვრელის გარჩემო ორბიტირებს. ობიექტი გალაქტიკის იონიზირებული ცენტრის, ვარსკვლავთშორისი სივრცის შესწავლისთვის მნიშვნელოვან ისტრუმენტს წარმოადგენს.

სქოლიო

  1. Kaspi, Victoria M.; Beloborodov, Andrei M. (2017). „Magnetars“. Annual Review of Astronomy and Astrophysics. 55 (1): 261–301. arXiv:1703.00068. Bibcode:2017ARA&A..55..261K. doi:10.1146/annurev-astro-081915-023329.
  2. 2.0 2.1 Ward; Brown lee, p.286
  3. შეცდომა ციტირებაში არასწორი ტეგი <ref>; სქოლიოსათვის journal არ არის მითითებული ტექსტი; $2
  4. 4.0 4.1 Magnetars, Soft Gamma Repeaters and Very Strong Magnetic Fields. Robert C. Duncan, University of Texas at Austin (March 2003). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2007-06-11. ციტირების თარიღი: 2007-05-23.
  5. 5.0 5.1 Kouveliotou, C.; Duncan, R. C.; Thompson, C. (February 2003). "Magnetars დაარქივებული 2007-06-11 საიტზე Wayback Machine. ". Scientific American; Page 36.
  6. შეცდომა ციტირებაში არასწორი ტეგი <ref>; სქოლიოსათვის mcgill არ არის მითითებული ტექსტი; $2
  7. HLD user program, at Dresden High Magnetic Field Laboratory. ციტირების თარიღი: 2009-02-04.
  8. Duncan, Robert. `MAGNETARS', SOFT GAMMA REPEATERS & VERY STRONG MAGNETIC FIELDS. University of Texas. დაარქივებულია ორიგინალიდან — May 17, 2013. ციტირების თარიღი: 2013-04-21.
  9. Wanjek, Christopher. (February 18, 2005) Cosmic Explosion Among the Brightest in Recorded History. NASA. ციტირების თარიღი: 17 December 2007.
  10. Dooling, Dave. (May 20, 1998) "Magnetar" discovery solves 19-year-old mystery. Science@NASA Headline News. ციტირების თარიღი: 17 December 2007.
  11. Price, Daniel J.; Rosswog, Stephan (May 2006). „Producing Ultrastrong Magnetic Fields in Neutron Star Mergers“. Science. 312 (5774): 719–722. arXiv:astro-ph/0603845. Bibcode:2006Sci...312..719P. doi:10.1126/science.1125201. PMID 16574823. თარგი:Open access