ხოსე სანტოს სელაია: განსხვავება გადახედვებს შორის

	ხოსე სანტოს სელაია
	; ხოსე სანტოს სელაია
ნიკარაგუის 24-ე პრეზიდენტი
თანამდებობაზე ყოფნის დრო
	25 ივლისი, 1893 – 21 დეკემბერი, 1909
წინამორბედი	ხოაკინ სავალა
მემკვიდრე	ფრანსისკო ბაკა იხო
დაბადებული	1 ნოემბერი, 1853; მანაგუა, ნიკარაგუა
გარდაცვლილი	1 მაისი, 1919 (65 წლის); ნიუ-იორკი, აშშ
მოქალაქეობა	ნიკარაგუა
ეროვნება	ნიკარაგუელი
პოლიტიკური პარტია	ნიკარაგუის ლიბერალური პარტია

ისტორიის ინტერაქციულად გადახედვა

[შეუმოწმებელი ვერსია]

← წინა ცვლილება შემდეგი ცვლილება →

შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა

ვიზუალურივიკიტექსტი

შიდახაზური

18:34, 20 მაისი 2018-ის ვერსია

ხოსე სანტოს სელაია ლოპესი (ესპ. José Santos Zelaya; დ. 1 ნოემბერი, 1853, მანაგუა — გ. 17 მაისი, 1919, ნიუ იორკი) — ნიკარაგუის 24-ე პრეზიდენტი 1893 წლის 25 ივლისიდან 1909 წლის 21 დეკემბრამდე.

ადრეული ბავშვობა

იგი იყო ხოსე მარია სელაია ფერნანდესისა (დაიბადა ჰონდურასში) და ხუანა ლოპესის შვილი.

პოლიტიკა

სელაია იყო ნიკარაგუის ლიბერალური პარტიის წევრი, რომელმაც არაერთი მოწინავე პროგრამა განახორციელა, რომელთა შორისაა სახალხო განათლება, რკინიგზების მშენებლობა, გემთმშენებლობა. ასევე საკონსტიტუციო ცვლილებების შეიტანა თანასწორობისა და კერძო საკუთრების გასაძლიერებლად, ჰაბეას კორპუსის დასამკვიდრებლად, სავალდებულო ხმის მიცემისა და სავალდებულო განათლებისათვის, გამოხატვის თავისუფლებისთვის, მრეწველობისა და კულტურის დაცვის უზრუნველსაყოფად, გამოხატვის თავისუფლებისა და სახელმწიფო შტოთა გასამიჯნავად. თავისი ცოლი ეროვნული თვითმყოფადობის დასაცავად უბიძგებდა მას გაეტარებინა კოლონისტების ინტერესების შემლახავი პლიტიკა.

1894 წელს მან მოახდინა მოსკიტების სანაპიროს სამხედრო ანექსია. მოსკიტების სანაპიროს საკითხი მუდმივი დავის საგანი იყო ნიკარაგუასა და ადგიობრივ მაცხოვრებლებს შორის, რომლებიც ბრიტანეთის პროტექტორატს აღიარებდნენ. სელაიამ გამბედაობა გამოიჩინა ანგარიში გაესწორებინა ბრიტანეთთან. თავად ბრიტანეთს არ სურდა ომი დაეწყო მისი იმპერიისთვის ნაკლებად ღირებული მოსკიტების სანაპიროსთვის, ამიტომაც აღიარა ნიკარაგუის სუვერენიტეტი რეგიონზე.

ხელახლა არჩევა, არხის გაყვანის შესაძლებლობა და აშშ-ის გამოხმაურება

შესაძლებლობა აეშენებინათ არხი ცენტრალურ ამერიკაში 1820-იანი წლებიდან მუდმივად საუბრის საგანი იყო. ნიკარაგუას ამ პროექტში მნიშვნელოვანი ადგილი ეჭირა, რადაგნ მის ტერიტორიაზე უნდა გაევლო ამ არხს. როდესაც შეერთებულ შტატებს ჩაეშალა თავისი გეგმები პანამაში, სელაიამ დაიწყო მოლაპარაკებები გერმანიასთან(რომელიც ჩართული იყო აშშ-სთან ცივ ომში კარიბის სანაპიროს პორტებთან დაკავშირებით) და იაპონიასთან, არც თუ ისე დიდი სარგებლის საფასურად აეშენებინათ არხი მის ქვეყანაში. თავზარდაცემულმა ამერიკამ, იმით, რომ შესაძლოა პრეზიდენტ სელაიას აეშენებინა პანამის არხის ალტერნატიული ეკონომიკური სისტემა, მონათლა იგი ტირანად, რადგან აშშ-ის ჰეგემონურ გეგმებს საფრთხე დაემუქრა.

ხოსე სელაიას ჰქონდა სურვილი კვლავ გაეერთიანებინა ცენტრალური ამერიკის გაერთიანებული პროვინციები. და იმედოვნებდა, რომ იგი გახდებოდა ამ გაერთიანების პრეზიდენტი. მისი მოწადინებით ცენტრალური ამერიკის სხვა ქვეყნების ლიბერალ ფედერალისტებს მიეცათ დახმარება. ამით იქმნებოდა საფრთხე იმისა, რომ დაიწყებოდა ომი მთელს ცენტრალურ ამერიკაში. ეს ყოველივე კი საფრთხეს უქადდა აშშ-ის ინტერესებს პანამის არხთან, ევროპის ქვეყნებს, როგორიც გერმანია იყო, საშუალებას აძლევდა ჩარეულიყო რეგიონში საკუთარი საბანკო სისტემის დასაცავად, ან სხვა შემთხვევაში მოითხოვდა მიწას.

სელაიას ადმინისტრაციას უთანხმოება ჰქონდა აშშ-ის მთავრობასთან, მაგალითად, როდესაც საფრანგეთის მთავრობამ ჰკითხა აშშ-ის მთავრობას ნიკარაგუისთვის მიცემული სახელმწიფო სესხი იქნებოდა თუ არა არამეგობრული სვლა შეერთებული შტატების მიმართ, მაშინ სახელმწიფო მდივანმა უპასუხა, რომ ეს მათთან შეთანხმებული უნდა ყოფილიყო. როდესაც უნდა გადაწყვეტილიყო პარიზის საფონდო ბორჟიდან გადარიცხავდნენ თუ არა სესხს აშშ-მა ნიკარაგუა იზოლაციაში მოაქცია. იგი ირწმუნებოდა, რომ თუ სელაია მიიღებდა სახსრებს, იგი მას დახარჯავდა სამხედრო მოზნებისთვის, რათა შეევიწროვებინა მისი მეზობლები და დაერღვია ცენტრალურ ამერიკაში სიმშვიდე. სახელმწიფო მდივანი ასევე ამტკიცებდა, რომ ნებისმიერი ინვესტიცია ცენტრალურ ამერიკაში შეთანხმებული უნდა ყოფილიყო შეერთებულ შტატებთან.

აშშ-ის მთავრობამ დაიწყო დახმერაბის მიცემა ნიკარაგუის კონსერვატორი და ლიბერალი ოპონენტებისთვის, რომლებმაც 1909 წლის ოქტომბერში დაიწყეს აჯანყება. აჯანყებას გაუძღვა ლიბერალი გენერალი ხუან ესტრადა. ნიკარაგუამ გადაისროლა თავისი ჯარები კოსტა-რიკაში, რათა ჩაეხშო ესტრადას პრო ამერიკული აჯანყება. აშშ-მა ეს მიიჩნია ესტრადას მიზნების შეურაცხყოფად და შეეცადა ეიძულებინა კოსტა-რიკა, ნიკარაგუის საწინააღმდეგოდ პირველი ნაბიჯები გადაედგა. კოსტა-რიკის საგარეო საქმეთა მინისტრმა როკარდო ფერნანდეს გუარდიამ დაარწმუნა კალვო, რომ კოსტა-რიკა „არ უნდა წასულიყო ასეთ სარისკო ქმედებაზე, რისკენაც აგულიანებდა ვაშინგტონი“. ეს „მიიჩნეოდა ვაშინგტონის შეთანხმების გამიზნულ წინააღმდეგობად და სასურველი იქნებოდა კოსტა-რიკას ნეიტრალური პოზიცია დაეკავებინა“. კოსტა-რიკის ოფიციალურმა პირებმა ცენტრალური ამერიკის მშვიდობისთვის აშშ უფრო საზიანოდ და საშიშად მიიჩნიეს ვიდრე სელაიას ნიკარაგუა. მინისტრი ფერნანდეს გუარდია მოითხოვდა "ჩვენ ვერ გავიგეთ რა მიზნები უნდა ჰქონდეს ვაშინგტონს აქ, რომ კოსტა-რიკამ თავს იდოს დაუფარავი აგრესიით უპასუხოს ნიკარაგუას. ეს მაშინ, როდესაც დადებული გვაქვს 1907 წლის 29 დეკემბრის კონვენცია."

აშშ-ის ოპერაცია ნიკარაგუაში

სელაიას ადმინისტრაციამ დასაჯა დატყვევებული აჯანყებულები. მათ შორის იყო ორი ამერიკელი ვაჭარი. დეკემბრის დასაწყისში აშშ-ის მეზღვაურებმა დაიკავეს ბლუეფილდსის პორტი, იმ მიზეზით თითქოს დაეცვათ ნიკარაგუაში უცხო ქვეყნის მაცხოვრებლები. თუმცა, ეს ბაზა წარმატებით გამოიყენებოდა სელაიას მოწინაარმდეგეთა სამხედრო მხარდაჭერისთვის. 1909 წლის 17 დეკემბერს სელაიამ ძალაუფლება გადასცა ხოსე მადრისს და ქვეყანა დატოვა.

@@ ხაზი 3: / ხაზი 3: @@
 | ცოლი=
 | სურათი= JZelaya.jpg
-| სურათის ზომა =200 px
+| სურათის ზომა = 250პქ
 | წარწერა სურათის ქვეშ=ხოსე სანტოს სელაია
 | ხელმოწერა =
@@ ხაზი 13: / ხაზი 13: @@
 | წინამორბედი= [[ხოაკინ სავალა]]
 | მემკვიდრე   = [[ფრანსისკო ბაკა იხო]]
-| დაბადების თარიღი =
+| დაბადების თარიღი =  {{დაბადების თარიღი|1853|11|1}}
-| დაბადების ადგილი=
+| დაბადების ადგილი= [[მანაგუა]], [[ნიკარაგუა]]
-| გარდაცვალების თარიღი =
+| გარდაცვალების თარიღი = {{გარდაცვალების თარიღი და ასაკი|1919|5|1|1853|11|1}}
-| გარდაცვალების ადგილი=
+| გარდაცვალების ადგილი= [[ნიუ-იორკი]], [[აშშ]]
 | მოქალაქეობა = [[ნიკარაგუა]]
 | ეროვნება = [[ნიკარაგუელები|ნიკარაგუელი]]
@@ ხაზი 59: / ხაზი 59: @@
 | პრემიერ-მინისტრი5=
 }}
-'''ხოსე სანტოს სელაია ლოპესი''' ([[ესპანური ენა|ესპ]]. ''José Santos Zelaya'', დ. [[1853]] [[1 ნოემბერი]], [[მანაგუა]]-[[17 მაისი]], [[1919]] [[ნიუ იორკი]]) - ნიკარაგუის 24-ე პრეზიდენტი 1893 წლის 25 ივლისიდან 1909 წლის 21 დეკემბრამდე.
+'''ხოსე სანტოს სელაია ლოპესი''' ({{lang-es|José Santos Zelaya}}; დ. [[1 ნოემბერი]], [[1853]], [[მანაგუა]] — გ. [[17 მაისი]], [[1919]], [[ნიუ იორკი]]) — [[ნიკარაგუის პრეზიდენტი|ნიკარაგუის 24-ე პრეზიდენტი]] [[1893]] წლის [[25 ივლისი]]დან [[1909]] წლის [[21 დეკემბერი|21 დეკემბრამდე]].
 ==ადრეული ბავშვობა==
 იგი იყო ხოსე მარია სელაია ფერნანდესისა (დაიბადა [[ჰონდურასი|ჰონდურასში]]) და ხუანა ლოპესის შვილი.
 ==პოლიტიკა==
-სელაია იყო ნიკარაგუის ლიბერალური პარტიის წევრი, რომელმაც არაერთი მოწინავე პროგრამა განახორციელა, რომელთა შორისაა სახალხო განათლება, რკინიგზების მშენებლობა, გემთმშენებლობა. ასევე საკონსტიტუციო ცვლილებების შეიტანა თანასწორობისა და კერძო საკუთრების გასაძლიერებლად, ჰაბეას კორპუსის დასამკვიდრებლად, სავალდებულო ხმის მიცემისა და სავალდებულო განათლებისათვის, გამოხატვის თავისუფლებისთვის, მრეწველობისა და კულტურის დაცვის უზრუნველსაყოფად, გამოხატვის თავისუფლებისა და სახელმწიფო შტოთა გასამიჯნავად. თავისი ცოლი ეროვნული თვითმყოფადობის დასაცავად უბიძგებდა მას გაეტარებინა კოლონისტების ინტერესების შემლახავი პლიტიკა.
+სელაია იყო ნიკარაგუის ლიბერალური პარტიის წევრი, რომელმაც არაერთი მოწინავე პროგრამა განახორციელა, რომელთა შორისაა სახალხო განათლება, [[რკინიგზა|რკინიგზების]] მშენებლობა, გემთმშენებლობა. ასევე საკონსტიტუციო ცვლილებების შეიტანა თანასწორობისა და კერძო საკუთრების გასაძლიერებლად, ჰაბეას კორპუსის დასამკვიდრებლად, სავალდებულო ხმის მიცემისა და სავალდებულო განათლებისათვის, გამოხატვის თავისუფლებისთვის, მრეწველობისა და კულტურის დაცვის უზრუნველსაყოფად, გამოხატვის თავისუფლებისა და სახელმწიფო შტოთა გასამიჯნავად. თავისი ცოლი ეროვნული თვითმყოფადობის დასაცავად უბიძგებდა მას გაეტარებინა კოლონისტების ინტერესების შემლახავი პლიტიკა.
 [[1894]] წელს მან მოახდინა [[მოსკიტების სანაპირო]]ს სამხედრო ანექსია. მოსკიტების სანაპიროს საკითხი მუდმივი დავის საგანი იყო [[ნიკარაგუა]]სა და ადგიობრივ მაცხოვრებლებს შორის, რომლებიც [[ბრიტანეთი]]ს პროტექტორატს აღიარებდნენ. სელაიამ გამბედაობა გამოიჩინა ანგარიში გაესწორებინა ბრიტანეთთან. თავად ბრიტანეთს არ სურდა ომი დაეწყო მისი იმპერიისთვის ნაკლებად ღირებული მოსკიტების სანაპიროსთვის, ამიტომაც აღიარა ნიკარაგუის სუვერენიტეტი  რეგიონზე.
 ==ხელახლა არჩევა, არხის გაყვანის შესაძლებლობა და აშშ-ის გამოხმაურება==
-შესაძლებლობა აეშენებინათ არხი ცენტრალურ ამერიკაში 1820-იანი წლებიდან მუდმივად საუბრის საგანი იყო. ნიკარაგუას ამ პროექტში მნიშვნელოვანი ადგილი ეჭირა, რადაგნ მის ტერიტორიაზე უნდა გაევლო ამ არხს. როდესაც შეერთებულ შტატებს ჩაეშალა თავისი გეგმები პანამაში, სელაიამ დაიწყო მოლაპარაკებები [[გერმანია]]სთან(რომელიც ჩართული იყო აშშ-სთან ცივ ომში კარიბის სანაპიროს პორტებთან დაკავშირებით) და [[იაპონია]]სთან, არც თუ ისე დიდი სარგებლის საფასურად აეშენებინათ [[ნიკარაგუის არხი|არხი]] მის ქვეყანაში. თავზარდაცემულმა ამერიკამ, იმით, რომ შესაძლოა პრეზიდენტ სელაიას აეშენებინა [[პანამის არხი]]ს ალტერნატიული ეკონომიკური სისტემა, მონათლა იგი ტირანად, რადგან აშშ-ის ჰეგემონურ გეგმებს საფრთხე დაემუქრა.
+შესაძლებლობა აეშენებინათ არხი ცენტრალურ ამერიკაში 1820-იანი წლებიდან მუდმივად საუბრის საგანი იყო. ნიკარაგუას ამ პროექტში მნიშვნელოვანი ადგილი ეჭირა, რადაგნ მის ტერიტორიაზე უნდა გაევლო ამ არხს. როდესაც შეერთებულ შტატებს ჩაეშალა თავისი გეგმები [[პანამა]]ში, სელაიამ დაიწყო მოლაპარაკებები [[გერმანია]]სთან(რომელიც ჩართული იყო აშშ-სთან ცივ ომში კარიბის სანაპიროს პორტებთან დაკავშირებით) და [[იაპონია]]სთან, არც თუ ისე დიდი სარგებლის საფასურად აეშენებინათ [[ნიკარაგუის არხი|არხი]] მის ქვეყანაში. თავზარდაცემულმა ამერიკამ, იმით, რომ შესაძლოა პრეზიდენტ სელაიას აეშენებინა [[პანამის არხი]]ს ალტერნატიული ეკონომიკური სისტემა, მონათლა იგი ტირანად, რადგან აშშ-ის ჰეგემონურ გეგმებს საფრთხე დაემუქრა.
 ხოსე სელაიას ჰქონდა სურვილი კვლავ გაეერთიანებინა [[ცენტრალური ამერიკის გაერთიანებული პროვინციები]]. და იმედოვნებდა, რომ იგი გახდებოდა ამ გაერთიანების [[პრეზიდენტი]]. მისი მოწადინებით ცენტრალური ამერიკის სხვა ქვეყნების ლიბერალ ფედერალისტებს მიეცათ დახმარება. ამით იქმნებოდა საფრთხე იმისა, რომ დაიწყებოდა ომი მთელს ცენტრალურ ამერიკაში. ეს ყოველივე კი საფრთხეს უქადდა აშშ-ის ინტერესებს პანამის არხთან, ევროპის ქვეყნებს, როგორიც გერმანია იყო, საშუალებას აძლევდა ჩარეულიყო რეგიონში საკუთარი საბანკო სისტემის დასაცავად, ან სხვა შემთხვევაში მოითხოვდა მიწას.
@@ ხაზი 75: / ხაზი 76: @@
 სელაიას ადმინისტრაციას უთანხმოება ჰქონდა აშშ-ის მთავრობასთან, მაგალითად, როდესაც საფრანგეთის მთავრობამ ჰკითხა აშშ-ის მთავრობას ნიკარაგუისთვის მიცემული სახელმწიფო სესხი იქნებოდა თუ არა არამეგობრული სვლა შეერთებული შტატების მიმართ, მაშინ სახელმწიფო მდივანმა უპასუხა, რომ ეს მათთან შეთანხმებული უნდა ყოფილიყო. როდესაც უნდა გადაწყვეტილიყო პარიზის საფონდო ბორჟიდან გადარიცხავდნენ თუ არა სესხს აშშ-მა ნიკარაგუა იზოლაციაში მოაქცია. იგი ირწმუნებოდა, რომ თუ სელაია მიიღებდა სახსრებს, იგი მას დახარჯავდა სამხედრო მოზნებისთვის, რათა შეევიწროვებინა მისი მეზობლები და დაერღვია ცენტრალურ ამერიკაში სიმშვიდე. სახელმწიფო მდივანი ასევე ამტკიცებდა, რომ ნებისმიერი ინვესტიცია ცენტრალურ ამერიკაში შეთანხმებული უნდა ყოფილიყო შეერთებულ შტატებთან.
-აშშ-ის მთავრობამ დაიწყო დახმერაბის მიცემა ნიკარაგუის კონსერვატორი და ლიბერალი ოპონენტებისთვის, რომლებმაც [[1909]] წლის ოქტომბერში დაიწყეს აჯანყება. აჯანყებას გაუძღვა ლიბერალი გენერალი  ხუან ესტრადა. ნიკარაგუამ გადაისროლა თავისი ჯარები [[კოსტა-რიკა]]ში, რათა ჩაეხშო ესტრადას პრო ამერიკული აჯანყება. აშშ-მა ეს მიიჩნია ესტრადას მიზნების შეურაცხყოფად და შეეცადა ეიძულებინა კოსტა-რიკა, ნიკარაგუის საწინააღმდეგოდ პირველი ნაბიჯები გადაედგა. კოსტა-რიკის საგარეო საქმეთა მინისტრმა როკარდო ფერნანდეს გუარდიამ დაარწმუნა კალვო, რომ კოსტა-რიკა "არ უნდა წასულიყო  ასეთ სარისკო ქმედებაზე, რისკენაც აგულიანებდა ვაშინგტონი".  ეს "მიიჩნეოდა ვაშინგტონის შეთანხმების გამიზნულ წინააღმდეგობად და სასურველი იქნებოდა კოსტა-რიკას ნეიტრალური პოზიცია დაეკავებინა." კოსტა-რიკის ოფიციალურმა პირებმა ცენტრალური ამერიკის მშვიდობისთვის აშშ უფრო საზიანოდ და საშიშად მიიჩნიეს ვიდრე სელაიას ნიკარაგუა. მინისტრი ფერნანდეს გუარდია მოითხოვდა "ჩვენ ვერ გავიგეთ რა მიზნები უნდა ჰქონდეს ვაშინგტონს აქ, რომ  კოსტა-რიკამ თავს იდოს დაუფარავი აგრესიით უპასუხოს ნიკარაგუას. ეს მაშინ, როდესაც დადებული გვაქვს 1907 წლის 29 დეკემბრის კონვენცია."
+აშშ-ის მთავრობამ დაიწყო დახმერაბის მიცემა ნიკარაგუის კონსერვატორი და ლიბერალი ოპონენტებისთვის, რომლებმაც [[1909]] წლის ოქტომბერში დაიწყეს აჯანყება. აჯანყებას გაუძღვა ლიბერალი გენერალი  ხუან ესტრადა. ნიკარაგუამ გადაისროლა თავისი ჯარები [[კოსტა-რიკა]]ში, რათა ჩაეხშო ესტრადას პრო ამერიკული აჯანყება. აშშ-მა ეს მიიჩნია ესტრადას მიზნების შეურაცხყოფად და შეეცადა ეიძულებინა კოსტა-რიკა, ნიკარაგუის საწინააღმდეგოდ პირველი ნაბიჯები გადაედგა. კოსტა-რიკის საგარეო საქმეთა მინისტრმა როკარდო ფერნანდეს გუარდიამ დაარწმუნა კალვო, რომ კოსტა-რიკა „არ უნდა წასულიყო  ასეთ სარისკო ქმედებაზე, რისკენაც აგულიანებდა ვაშინგტონი“. ეს „მიიჩნეოდა ვაშინგტონის შეთანხმების გამიზნულ წინააღმდეგობად და სასურველი იქნებოდა კოსტა-რიკას ნეიტრალური პოზიცია დაეკავებინა“. კოსტა-რიკის ოფიციალურმა პირებმა ცენტრალური ამერიკის მშვიდობისთვის აშშ უფრო საზიანოდ და საშიშად მიიჩნიეს ვიდრე სელაიას ნიკარაგუა. მინისტრი ფერნანდეს გუარდია მოითხოვდა "ჩვენ ვერ გავიგეთ რა მიზნები უნდა ჰქონდეს ვაშინგტონს აქ, რომ  კოსტა-რიკამ თავს იდოს დაუფარავი აგრესიით უპასუხოს ნიკარაგუას. ეს მაშინ, როდესაც დადებული გვაქვს 1907 წლის 29 დეკემბრის კონვენცია."
 ==აშშ-ის ოპერაცია ნიკარაგუაში==
@@ ხაზი 83: / ხაზი 84: @@
 {{DEFAULTSORT:სანტოს სელაია, ხოსე}}
 [[კატეგორია:დაბადებული 1853]]
 [[კატეგორია:გარდაცვლილი 1919]]