ლაზეთი: განსხვავება გადახედვებს შორის

ისტორიის ინტერაქციულად გადახედვა

[შემოწმებული ვერსია]

← წინა ცვლილება შემდეგი ცვლილება →

შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა

ვიზუალურივიკიტექსტი

შიდახაზური

10:49, 20 ოქტომბერი 2017-ის ვერსია

ჭანეთი ან აღმოსავლეთ ლაზეთი — ისტორიულ-გეოგრაფიული მხარე თანამედროვე თურქეთისა და ნაწილობრივ საქართველოს ტერიტორიაზე, ისტორიულ სამხრეთ-დასავლეთ საქართველოში. დასახლებული იყო დასავლურ-ქართული ტომით — ჭანებით.

III-IV საუკუნეებში მოიცავდა შავიზღვისპირეთის სამხრეთ-აღმოსავლეთ მთიანეთს, მდინარე ჭოროხის ზემო წელის აუზს. მოგვიანებით სახელწოდება გავრცელდა მის მიმდებარე ზღვის სანაპირო ტერიტორიაზე. იგივეა, რაც ლაზეთი, ლაზისტანი, ბერძნულ წყაროებში მოიხსენიება როგორც თიანიკე.

VI ს-ში ჭანეთის ტერიტორია ბიზანტიამ დაიპყრო. ამავე პერიოდში აქ გავრცელდა ქრისტიანობა. XIII-XIV სს-ში იგი ტრაპიზონის იმპერიაში მოექცა, თუმცა მისი აღმოსავლეთ ნაწილი სამცხის სამთავროს შემადგენლობაში იყო. 1461 წელს ტრაპიზონის იმპერია ჭანეთის ნაწილითურთ (შუა და დასავლეთი ჭანეთი) ოსმალეთმა დაიპყრო. 1463-1502 წლებში ჭანეთის აღმოსავლეთ ნაწილი გურიის სამთავროს შემადგენლობაშია, 1502-1535 წლებში — სამცხე-საათაბაგოს შემადგენლობაში, 1535-47 წლებში კვლავ გურიას ეკუთვნის. ჭანეთი ოსმალეთმა საბოლოოდ 1547 წელს მიიტაცა.

1878 წელს ბერლინის კონგრესის გადაწყვეტილებით, ოსმალეთმა დათმო ჭანეთის ნაწილი, ახლანდელი სოფელი სარფი და მისი მიმდებარე რეგიონი, რომელიც ამჟამად შედის საქართველოს შემადგენლობაში.

აღმოსავლეთი ჭანეთის (ლაზეთის) მფლობელობა

ანტიკური ხანა – ახ. წ. აღ. I ს. – კოლხეთის სამეფო / ეგრისის სამეფო
II ს. – III ს. – გონიო-ვიწეს ზონა – იბერიის სამეფო (ქართლი), ფორტუნა-ოფის ზონა – სანეთის სამეფო
III ს. – VI ს. – სანეთის სამეფო
VI ს. 60-იანი – VII ს. 30-იანი – იბერიის სამეფო (ქართლი)
VII ს. 30-იანი – VIII ს. – ბიზანტიის იმპერია
VIII ს. მეორე ნახ. – X ს. პირველი ნახ. – აფხაზთა სამეფო
X ს. პირველი ნახ. – 960-იანი წ. – ბიზანტიის იმპერია
960-იანი – 978 – 1001 – ქართველთა სამეფო (ტაო-კლარჯეთი), ნაწილი (ოფის უბანი 978 წ.-მდე) – ბიზანტიის იმპერია
1001 – 1014 – ბიზანტიის იმპერია
1014 – 1023 – საქართველოს სამეფო
1023 – 1073 – ხუფათი-ოფის ზონა – ბიზანტიის იმპერია, გონიო-მაკრიალის ზონა – საქართველოს სამეფო
1073 – 1191 – საქართველოს სამეფო
1191 – 1203 – ბიზანტიის იმპერია
1204 – 1282 – საქართველოს სამეფოსა და ტრაპიზონის იმპერიის თანასამფლობელო (კონდომინიუმი)
1282 – 1463 – საქართველოს სამეფო (მათ შორის 1282-1297 წ.წ. უშუალოდ დავით ნარინის სამფლობელო, 1297-1463 წ.წ. მესხეთის სამთავრო)
1463 – 1502 – იმერეთის სამეფო (გურიის სამთავრო, რომელიც, თავის მხრივ, უშუალოდ საბედიანო სამეგრელოს შემადგენლობაშია)
1502 – 1535 – მესხეთის სამთავრო
1535 – 1547 – იმერეთის სამეფო (გურიის სამთავრო)
1547 – 1878 – ოსმალეთის იმპერია (ტრაპიზონის ვილაიეთის ლაზისტანის სანჯაყი)
1878 – 1914/15 – აზლაღა-ოფის ზონა – ოსმალეთის იმპერია (ლაზისტანის სანჯაყი), გონიო-ლიმანის ზონა – რუსეთის იმპერია (ქუთაისის გუბერნია / ბათუმის ოლქი)
1915 – 1917 – რუსეთის იმპერია (ბათუმის ოლქი)
1918 – 1921 – აზლაღა-ოფის ზონა – ოსმალეთის იმპერია (ლაზისტანის სანჯაყი), გონიო-ლიმანის ზონა – საქართველო (სამუსლიმანო საქართველო – ბათომის მხარე)
1921 – დღემდე – მელენი სარფი-ოფის ზონა – თურქეთი, მოლენი სარფი-გონიოს ზონა – საქართველო

ლიტერატურა

სიხარულიძე ი., ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 11, თბ., 1987. — გვ. 381-382.
ინგოროყვა პ, "გიორგი მერჩულე", გვ. 205-288, თბ. 1954 წ.
Н. Я. Марр, «Изъ поѣздки въ Турецкiй Лазистань. Впечатлѣнiя и наблюденiя», ტ. I, II, III

რესურსები ინტერნეტში

ლაზეთი (ლაზიკა)

@@ ხაზი 1: / ხაზი 1: @@
+[[ფაილი:ლაზეთის რუკა - Map of Lazistan.jpg|მინი|350პქ|ლაზეთი (ჭანეთი) შუა საუკუნეებში]]
-'''ლაზეთი''' (იგივე '''ჭანეთი''') — ისტორიული საქართველოს ერთ-ერთი კუთხე. ამჟამად, მისი ძირითადი ნაწილი [[თურქეთის რესპუბლიკა|თურქეთის რესპუბლიკის]] შემადგენლობაში შედის. ლაზეთი უძველესი დროიდანვე დასავლურ-ქართული ტომებით იყო დასახლებული.
+'''ჭანეთი''' ან '''აღმოსავლეთ''' '''ლაზეთი''' — ისტორიულ-გეოგრაფიული მხარე თანამედროვე [[თურქეთი|თურქეთის]]ა და ნაწილობრივ [[საქართველო]]ს ტერიტორიაზე, ისტორიულ სამხრეთ-დასავლეთ საქართველოში. დასახლებული იყო დასავლურ-ქართული ტომით — [[ჭანები|ჭანებით]].
+[[III საუკუნე|III]]-[[IV საუკუნე|IV]] საუკუნეებში მოიცავდა შავიზღვისპირეთის სამხრეთ-აღმოსავლეთ მთიანეთს, მდინარე [[ჭოროხი|ჭოროხის]] ზემო წელის აუზს. მოგვიანებით სახელწოდება გავრცელდა მის მიმდებარე ზღვის სანაპირო ტერიტორიაზე. იგივეა, რაც ლაზეთი, ლაზისტანი, ბერძნულ წყაროებში მოიხსენიება როგორც თიანიკე.
-==ისტორიული გეოგრაფია==
-ისტორიული ჭანეთი, იგივე ლაზეთი წარმოადგენს მდინარეების [[ჭოროხი]]სა და [[ჰალისი]]ს ({{lang-grc|Ἅλυς}}; {{lang-tr|Kizilirmak}}) შესართავებს შორის მდებარე ვრცელ ტერიტორიას მოქცეულს [[შავი ზღვა|შავ ზღვასა]] და [[ლაზეთის ქედი|ლაზეთის ქედს]] შორის. ჭანთა განფენის ეს საზღვრები აქვს შემოხაზული [[ნიკო მარი|ნიკო მარს]]<ref>Марр 1910: 607</ref>. [[პავლე ინგოროყვა]] ჭანეთის დასავლეთ საზღვარს მდინარე თემისკურზე იგივე თერმოდონზე ({{lang-gr|Θεμίσκνρα}}, Θερμώδων) დებდა<ref>ინგოროყვა 1954: 269, 272</ref>.
+VI ს-ში ჭანეთის ტერიტორია [[ბიზანტია|ბიზანტიამ]] დაიპყრო. ამავე პერიოდში აქ გავრცელდა [[ქრისტიანობა]]. XIII-XIV სს-ში იგი [[ტრაპიზონის იმპერია|ტრაპიზონის იმპერიაში]] მოექცა, თუმცა მისი აღმოსავლეთ ნაწილი [[სამცხე-საათაბაგო|სამცხის სამთავრო]]ს შემადგენლობაში იყო. [[1461]] წელს ტრაპიზონის იმპერია ჭანეთის ნაწილითურთ (შუა და დასავლეთი ჭანეთი) [[ოსმალეთის იმპერია|ოსმალეთმა]] დაიპყრო. 1463-1502 წლებში ჭანეთის აღმოსავლეთ ნაწილი [[გურიის სამთავრო]]ს შემადგენლობაშია, 1502-1535 წლებში — [[სამცხე-საათაბაგო]]ს შემადგენლობაში, 1535-47 წლებში კვლავ გურიას ეკუთვნის. ჭანეთი ოსმალეთმა საბოლოოდ 1547 წელს მიიტაცა.
-ჰალისისკენ ჭანური მოსახლეობის გავრცელება კარგად იყო ცნობილი [[ოსმალები]]სთვისაც. ასე მაგალითად, ოსმალურ ადმინისტრაციულ-გეოგრეფიულ ნომენკლატურაში ჭანთა სახელისაგან მომდინარე {{lang-tr|Canik}} [ჯანიქ] ({{lang-fr|Djanik}}; ჭანიკი) ეწოდებოდა [[სამსუნი]]ს, [[ბარფა|ბარფის]], [[უნიე]]ს, [[ფათსი]]ს, [[ჩარშამბი]]ს და [[თერმე]]ს ყაზებისაგან შემდგარ სანჯაყს [[ტრაპიზონის ვილაიეთი|ტრაპიზონის ვილაიეთში]]<ref>Cuinet 1892: 87</ref>. Canik დღესაც ეწოდება სამსუნის ილის ერთ-ერთ ქალაქს/ილჩესა და ასევე ქედს (Canik Daglari) მდინარეებს ჰალისსა და მელეთს (Melet Irmagi, ვარ.: Kizildere; კორიორის/Ordu-ს ილი) შორის. უფრო ადრე კი [[რუმის სასულთნო]]ში მოღვაწე [[XIII საუკუნე|XIII საუკუნის]] სპარსი ისტორიკოსი [[იბნ ბიბი]] იმავე სამსუნსა და ტრაპიზონის საკეისროს Canit-ის [ჯანით] (ჭანითი) სახელით იხსენიებს, ხოლო საქართველოში, თამარის სამეფო კარზე აღზრდილ ტრაპიზონელ კეისარ [[ალექსი I კომნენოსი|ალექსი I კომნენოსს]] Canit Tekfuru-ს (ჭანითის მეფეს) უწოდებს<ref>Ibn Bibi 1996: 68, 169</ref>.
+[[1878]] წელს [[ბერლინის კონგრესი]]ს გადაწყვეტილებით, ოსმალეთმა დათმო ჭანეთის ნაწილი, ახლანდელი სოფელი [[სარფი]] და მისი მიმდებარე რეგიონი, რომელიც ამჟამად შედის საქართველოს შემადგენლობაში.
-შავიზღვისპირეთის ამ მხარეში ლაზური მოსახლეობის მკვიდრობის შესახებ წარმოდგენას ასევე კარგად ეხმიანება ნიკო მარის მიერ გასული საუკუნის დასაწყისში ათინელი [[ფევზი-ბეი]]საგან ჩაწერილი ნათქვამი — „კონსტანტინოპოლში ლაზებს ეძახიან თურქეთის შავიზღვისპირეთის ყველა მოსახლეს, თვით სამსუნელებსა და სინოპელებსაც. სინოპელები ლაზებს ეძახიან სამსუნელებს. სამსუნელები ტრაპიზონელებს. ტრაპიზონელები ლაზებს ეძახიან რიზელებს, ხოლო რიზელები კი ჩვენ მხარეს“<ref>Марр 1910: 608</ref>.
+==აღმოსავლეთი ჭანეთის (ლაზეთის) მფლობელობა==
-ტრაპიზონელი და ბიზანტიელი ავტორების, [[მიქაელ პანარეტოსი]]სა და [[ლაონიკე ხალკოკონდილე]]ს ცნობებით, ჭანების სატომო სახელი თითქმის ჰალისიდან გაცილებით უფრო დასავლეთითაც უნდა მოწმობდეს<ref>გეორგიკა VII: 184</ref><ref>გეორგიკა VIII: 107</ref>. თუმცა სხვადასხვა გამოცემაში ამ ავტორების თხზულებათა ხელნაწერისეული Τζiαπνίδης და Τζiαπνίδας მოგვიანებით რედაქტორთა მიერ უნდა იყოს ჩასწორებული Τζiανίδης და Τζiανίδας ფორმებით. ბერძნული ტექსტების ქართულად გამომცემელი სიმონ ყაუხჩიშვილი ამაზე შესაბამის ადგილას სქოლიოებში უთითებს კიდეც, მაგრამ ტექსტის თარგმნით ნაწილში მაინც რედაქტირებულ ვერსიებს ანიჭებს უპირატესობას. ბერძნული Τζiαπνίδης || Τζiαπνίδας თურქული მოდგმის ჩეფნის/ჭეპნის (Çepni) ტომს მიემართება და არა ჭანებს<ref>Bizantino-turcica II 1983: 309</ref>. თუმცა კი ხალკოკონდილეს ცნობა იმითაა საგულისხმო, რომ ხსენებული ჩეფნის ტომის მიერ დაკავებულ მიწებს ის „კოლხიდის ადგილებად“ მიიჩნევს — „[ოსმალთა სულტანმა ბაიაზეთმა] დაიმორჩილა ჭანიდები (/ჩეფნიდები), რომლებსაც უჭირავთ კოლხიდის ადილები ვიდრე ქალაქ ამასტრისამდე“<ref>გეორგიკა VIII: 107</ref>. ამასტრისი იგივე ამასტრია ({{lang-tr|Amastra}}) შავიზღვისპირა ქალაქია თურქეთის ბართინის ილში (Bartin ili). უცნობია, თუ რა წყაროებს ეყრდნობოდა ბიზანტიელი ავტორი კოლხეთის ტერიტორიის ასე შორს მონიშვნისას.
+[[ფაილი:Lazeti.jpg|მინიატიურა|აღმოსავლეთ ჭანეთი (ლაზეთი)]]
+* [[ანტიკური ხანა]] – ახ. წ. აღ. I ს. – '''[[კოლხეთის სამეფო]]''' / '''[[ეგრისის სამეფო]]'''
-ჭანეთის სინონიმად მოიაზრება ასევე სახელწოდება ქალდია (ქალდიაჲ; ქალდეა; ხალდია; {{lang-el|Χαλδία}}; {{lang-hy|Խաղսյիք}}; Haldiya). V საუკუნის ავტორად მიჩნეული სომეხი ისტორიკოსი [[მოვსეს ხორენაცი]] სწორედ სინონიმებად ასახელებს {{lang-hy|Ճանիւ}}-სა [ჭანივ] და {{lang-hy|Խաղսյիք}}-ს [ხალტიქ > ხაღტიქ]<ref>ხორენაცი 1984: 162</ref><ref>Chorenensis 1936: 198</ref>. ასეთ ცნობას ვხვდებით VII საუკუნეში ანანია შირაკაცის „აშხარაცუიცშიც“<ref>Патканов 1877: 39</ref>. თუმცა ქალდია ძირითადად მაინც თანამედროვე [[გუმუშჰანე]]ს, იგივე ჭანიხის ილისა (Gümüşhane ili) და მიმდებარე მთიანი ზოლის მომცველი მხარე იყო. ამავე სახელწოდებიდან მომდინარეობს [[ბიზანტიის იმპერია|ბიზანტიის იმპერიის]] ქალდეის თემის (Θέηα Χαλδίας) სახელიც. საკუთრივ ეს ადმინისტრაციული ერთეული უფრო ვრცელ ტერიტორიას ფარავდა.
+* II ს. – III ს. – [[გონიო]]-[[ვიწე]]ს ზონა – '''[[იბერია|იბერიის სამეფო]] (ქართლი)''', [[ფორტუნა]]-ოფის ზონა – '''[[მახელონები|სანეთის სამეფო]]'''
+* III ს. – VI ს. – '''[[მახელონები|სანეთის სამეფო]]'''
-სამივე მათგანი — ჭანეთი, ლაზეთი, ქალდია — მიღებულია კოლხური (დასავლეთქართული) სატომო სახელებისაგან — ჭანი, ლაზი, ქალდი. შემთხვევითი არ ჩანს ქალდ-/ხალდ- და ქართ- ძირების ცხადი მსგავსება. ამავე რიგისა უნდა იყოს თანამედროვე ბაიბურთის ილის ქალაქ [[აიდენთეფე]]ს (Aydintepe) ძველი სახელი ხართი-ც. საგულისხმოა, რომ ტრაპიზონის ილის ჩაიკარას ილჩეს სოფელ დემირკაპის (Demirkapi) ძველ სახელ ხალდიზენი-სთვის (მეგრულ-ლაზურად ზენი ვაკეს, სწორ ადგილს ნიშნავს) პარალელურ ფორმად დამოწმებულია ხალდუზენი-ც, რომელშიაც უკვე ხალდუ- გამოიყოფა. ამავე სოფლის მკვიდრთა სახელად ხალთ-ძირიანი სახესხვაობაცაა ჩაწერილი<ref>Bren-demoen 2002: 23</ref>. მათი ურთიერთმონაცვლეობა ძირითადად მაინც ამა თუ იმ ხანაში შექმნილი პოლიტიკური თუ საეკლესიო გარემოებებით უნდა ყოფილიყო გამოწვეული. მაგალითისათვის ცნობილია, რომ სახელწოდება „ლაზი“ პირველად I საუკუნის ბერძენ და რომაელ ავტორებთან [[მემნონ ჰერაკლიელი|მემნონ ჰერაკლიელთან]] და ბერძენ და რომაელ ავტორებთან გვხვდება<ref>მგელაძე 2015/2016: 250</ref><ref>ლომოური 1964: 72</ref>. მათი, და განსაკუტრებით მომდევნო [[II საუკუნე|II საუკუნის]] ავტორ [[ფლავიუს არიანე]]ს ცნობები<ref>არიანე 1961: 53</ref>. არიანე ასახელებს ძველი ლაზიკეს პუნქტსაც, ქართული წყაროების მიხედვით ნიკოფსიის ადგილას. იმდროინდელ ლაზთა განსახლების არეალად ჭოროხის შესართავთან ქვემოთ მდებარე სანაპირო ზოლს — თანამედროვე ლაზეთს გამორიცხავს. ამ ადგილიდან [[ტრაპიზონი]]ს მიმართულებით კოლხური მოდგმის სხვა ტომები — [[ზიდრიტები]], [[ჰენიოხები]] და [[მაკრონები]] სახლობდნენ. რომაელი და ბერძენი ავტორებისაგან ლაზებად სახელდებული ტომი კი ზემოთკენ აფსილებს (აფშილებს/აბშილებს) ემეზობლებოდა<ref>ლომოური 1964: 72</ref>.
+* VI ს. 60-იანი – VII ს. 30-იანი – '''[[იბერია|იბერიის სამეფო]] (ქართლი)'''
+* VII ს. 30-იანი – VIII ს. – '''[[ბიზანტია|ბიზანტიის იმპერია]]'''
-იმდროინდელ ლაზთა განსახლების ასეთი საზღვრები კიდევ უფრო ცხადად იკვეთება შემდგომი ხანის ისტორიკოსებთან. [[ნოდარ ლომოური]]ს სიტყვებით
+* VIII ს. მეორე ნახ. – X ს. პირველი ნახ. – '''[[აფხაზეთის სამეფო|აფხაზთა სამეფო]]'''
-{{ციტატა|შავი ზღვის სამხრეთ-აღმოსავლეთ სანაპიროსთვის ლაზეთის, ხოლო აქაური მოსახლეობისთვის ლაზების სახელის დამკვიდრება IX საუკუნის შემდგომი ხანის მოვლენაა და დაკავშირებულია ტრაპეზუნტის მხარისათვის ამ სახელწოდების ბიზანტიის ეკლესიის მიერ ხელოვნური მიკუთვნებისა. ლაზეთ-ლაზების სახელის ამ ადგილას მკვიდრად ფეხის მოკიდებას კი ხელი შეუწყო ადგილობრივი ჭანური მოსახლეობის ეთნიკურ-ისტორიულმა კავშირ-ნათესაობამ დასავლეთ საქართველოს დანარჩენ მოსახლეობასთან და კერძოდ ლაზებთანაც. მაშასადამე, თანამედროვე ლაზები არ შეიძლება გაიგივებულ იქნენ იმ ლაზებთან, რომელთაც წყაროები IX საუკუნემდე ახსენებდნენ როგორც დასავლეთ საქართველოს ცენტრალური რაიონის ძირითად მოსახლეობას<ref>ლომოური 1964: 86</ref>.}}
+* X ს. პირველი ნახ. – 960-იანი წ. – '''[[ბიზანტია|ბიზანტიის იმპერია]]'''
+* 960-იანი – 978 – 1001 – '''[[ქართველთა სამეფო]] (ტაო-კლარჯეთი)''', ნაწილი (ოფის უბანი 978 წ.-მდე) – '''[[ბიზანტია|ბიზანტიის იმპერია]]'''
-მთელი ეს ზემოთხსენებული ტერიტორია პირობითი სამხრეთ კოლხეთის სახელწოდებით ცნობილი შავიზღვისპირა რეგიონის მომცველია. ამ რეგიონს ბერძნულ სამყაროში აგრეთვე მიემართება ზოგადი ტერმინი პონტო ({{lang-grc|Πόντος}}, {{lang-la|Pontus}}). ასევე პირობითი ჩრდილოეთ კოლხეთისგან მას გამოყოფს მდინარე ჭოროხის ზღვასთან შესართავი უბანი. ძველი ქართული ტრადიცია შავი ზღვის მთელი ამ სამხრეთ-აღმოსავლეთი, არმოსავლეთი და ჩრდილოეთ-აღმოსავლეთი სანაპიროების საერთო სახელად იცნობდა ერთი ძირიდან გამომდინარე სახელწოდებებს — ეგრისი, სამეგრელოჲ, სოფელი მეგრელთა<ref>გეორგიკა IV(II): 208</ref><ref>ქართლის ცხოვრება 1955: 39</ref>, რომლებიც ბიზანტიური წყაროების ΛαζΊκη-ს (ლაზიკა) საპირწონედ იხმარებოდა. ამ ძირის სახელი ლაზია (<ΛαζΊα) XIII საუკუნის ქართულშიც მკვიდრდება, უკვე მხარის აღმოსავლეთ ნაწილის არსანიშნავად, პირველად, როდესაც ბასილი ეზოსმოძღვარი დასავლეთ საქართველოს მცირე ლაშქარით ბიზანტიის იმპერატორისათვის ტერიტორიების ჩამორთმევაზე საუბრობს:
+* 1001 – 1014 – '''[[ბიზანტია|ბიზანტიის იმპერია]]'''
-{{ციტატა|[თამარ] განრისხნა მეფესა ზედა ბერძენტასა, წარგზავნნა მცირედნი ვინმე ლიხთ იქითნი და წარუღეს ლაზია, ტრაპიზონი, ლიმონი, სამსონი, სინოპი, კერასუნდი, კიტ[ი]ორა, ამასტრია, არაკლია და ყოველნი ადგილნი ფებლაღონისა და პონტოსანი...<ref>ქართლის ცხოვრება 1959: 142</ref>}}
+* 1014 – 1023 – '''[[საქართველოს სამეფო]]'''
+* 1023 – 1073 – [[ხოფა|ხუფათი]]-ოფის ზონა – '''[[ბიზანტია|ბიზანტიის იმპერია]]''', [[გონიო]]-[[ქემალფაშა (ართვინი)|მაკრიალი]]ს ზონა – '''[[საქართველოს სამეფო]]'''
-„ჭანეთი“-ს გვერდიგვერდ, მხარის ამ ნაწილის მეორე სახელად უბოლოსართო ლაზი ფორმა გვხვდება [[ვახუშტი]] ბატონიშვილთანაც:
+* 1073 – 1191 – '''[[საქართველოს სამეფო]]'''
-{{ციტატა|ხოლო ბაიბურდისა და ფორჩხის სამჴრით, ჭანეთის მთას იქით, არს ჭანეთი, და აწ უწოდებენ ლაზსავე<ref>ვახუშტი 1941: 142</ref>.}} ოდნავ უფრო ადრე ამავე ფორმას — ლაზის ქვეყანა — ხმარობს ფარსადან გორგიჯანიძეც<ref>გორგიჯანიძე 1925: 215</ref>. აღსანიშნავია, რომ უბოლოსართო ფორმა Nâhiye-i Laz (ლაზის ნაჰიე) ადრეულ ოსმალურ ნომენკლატურაშიც მოგვეპოვება<ref>MVKRD 1997: 5; 54</ref>, ორონდ დაახლოებით თანამედროვე ვიწეს, არქაბის, ხოფის, ჩხალისადა გონიოს სექტორების სახელად. ა,ავე ნაჰიეს ერთ-ერთ ზეამეთს Zeâmet-i Lazmağal ერქვა<ref>MVKRD 1997: 473</ref>, რაც სავარაუდოდ ბერძნული Μεγάλη Λαζία-დან (დიდი ლაზია) მომდინარეობს. თუმცა კი საკუთრივ Μεγάλη Λαζία, როგორც ვარაუდობენ, უფრო ვრცელ ტერიტორიას მოიცავდა.
+* 1191 – 1203 – '''[[ბიზანტია|ბიზანტიის იმპერია]]'''
+* 1204 – 1282 – '''[[საქართველოს სამეფო]]სა''' და '''[[ტრაპიზონის იმპერია|ტრაპიზონის იმპერიის]]''' თანასამფლობელო (კონდომინიუმი)
-თანამედროვე ეთნოგრაფიული ლაზეთის მცხოვრებნი და ასევე თურქეთის დასავლეთ და შიდა პროვინციებში მუჰაჯირებად გაფანტული ლაზურად მეტყველი მოსახლეობა ამ მხარის არაოფიციალურ (დღეს თურქულში სახელ Lazistan-ის ოფიციალურად ხმარება დაუშვებელია) სახელად დღეს უმეტესად თურქულში დამკვიდრებულ ლაზისტანი-ს (<Lazistan) ხმარობს.
+* 1282 – 1463 – '''[[საქართველოს სამეფო]]''' (მათ შორის 1282-1297 წ.წ. უშუალოდ [[დავით ნარინი]]ს სამფლობელო, 1297-1463 წ.წ. [[სამცხე-საათაბაგო|მესხეთი]]ს სამთავრო)
+* 1463 – 1502 – '''[[იმერეთის სამეფო]]''' ([[გურიის სამთავრო]], რომელიც, თავის მხრივ, უშუალოდ '''[[საბედიანო]] [[სამეგრელოს (ოდიშის) სამთავრო|სამეგრელო]]ს''' შემადგენლობაშია)
-==ისტორია==
+* 1502 – 1535 – '''[[სამცხე-საათაბაგო|მესხეთი]]ს სამთავრო'''
-ძვ.წ. XI-VIII საუკუნეებში იგი ქართველი ტომების პირველ სახელმწიფოებრივ გაერთიანებაში - [[კოლხა]]ს - შემადგენლობაში შედიოდა, ძვ.წ. VI საუკუნიდან ძლევამოსილი [[კოლხეთის სამეფო]]ს ნაწილია. I საუკუნეში ეს ტერიტორია რომმა დაიპყრო. [[იბერიის (ქართლის) სამეფო]]ს ძლიერების ხანაში ლაზეთის ნაწილი ქართლის სამეფოში შევიდა. VII საუკუნეში აღმოსავლეთ ლაზეთს [[ბიზანტიის იმპერია]] დაეუფლა.
+* 1535 – 1547 – '''[[იმერეთის სამეფო]]''' ([[გურიის სამთავრო]])
+* 1547 – 1878 – '''[[ოსმალეთის იმპერია]]''' (ტრაპიზონის ვილაიეთის ლაზისტანის სანჯაყი)
-XIII საუკუნის დამდეგს საქართველომ ბიზანტიის იმპერიას შავი ზღვის სამხრეთ-აღმოსავლეთი ნაწილი ჩამოაჭრა და მისგან [[ტრაპიზონი]]ს ვასალური სამეფო შექმნა. აღმოსავლეთ ლაზეთი მის შემადგენლობაში მოექცა. 1282 წელს ლაზეთი [[დავით ნარინი|დავით ნარინმა]] დაიპყრო, ხოლო XIII საუკუნის მიწურულს ის სამცხის მფლობელ [[ჯაყელები|ჯაყელთა]] ხელში გადავიდა. XV საუკუნეში სამცხის მთავარმა ლაზეთი გურიის მთავრს გადასცა, თუმცა მომდევნო პერიოდებში ლაზეთი ამ ორ სამთავროს შორის მუდამ ცილობის საგანს წარმოადგენდა.
+* 1878 – 1914/15 – [[აზლაღა]]-ოფის ზონა – '''[[ოსმალეთის იმპერია]]''' (ლაზისტანის სანჯაყი), [[გონიო]]-[[ლიმანი]]ს ზონა – '''[[რუსეთის იმპერია]]''' ([[ქუთაისის გუბერნია]] / [[ბათუმის ოლქი]])
+* 1915 – 1917 – '''[[რუსეთის იმპერია]]''' ([[ბათუმის ოლქი]])
-XVI საუკუნეში ლაზეთი ოსმალეთმა დაიპყრო. მიტაცებული ქვეყანა [[ოსმალები|ოსმალებმა]] [[ტრაპიზონის ვილაიეთი|ტრაპიზონის ვილაიეთს]] მიათვალეს და ხუთ კაზად დაყვეს.
+* 1918 – 1921 – [[აზლაღა]]-ოფის ზონა – '''[[ოსმალეთის იმპერია]]''' (ლაზისტანის სანჯაყი), [[გონიო]]-[[ლიმანი]]ს ზონა – '''[[საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკა|საქართველო]]''' (სამუსლიმანო საქართველო – [[ბათომის მხარე]])
+* 1921 – დღემდე – მელენი [[სარფი]]-ოფის ზონა – '''[[თურქეთი]]''', მოლენი [[სარფი]]-[[გონიო]]ს ზონა – '''[[საქართველო]]'''
-==ისლამიზაცია==
-ლაზეთის დაპყრობის შემდეგ თურქებმა ადგილობრივი მოსახლეობის გამაჰმადიანება იწყეს, მაგრამ ხალხი წინ აღუდგა მათ მცდელობას. თურქებმა მძიმე გადასახადები დაუწესეს ყველას, ვინც [[ქრისტიანობა]]ს შეინარჩუნებდა და მაჰმადიანობის მიღებაზე უარს იტყოდა. აუტანელი გადასახადებისაგან შევიწროებული მოსახლეობის ნაწილი იძულებული ხდებოდა, მიეღო უცხო რჯული, თუმცა ფარულად აგრძელებდნენ ქრისტიანულ ღვთისმსახურებას. გარეგნულად გამაჰმადიანებული ქართველები თანამემამულეებს ურჩევდნენ არ მიეღოთ [[ისლამი]] და თვითონ ეხმარებოდნენ მატერიალურად.
-ლაზეთის მოსახლეობა არ ურიგდებოდა გათურქება-გამუსულმანებას და სარწმუნოებრივი დევნის გამო ქართველთა ნაწილი საქართველოს შიდა რეგიონებში იხიზნებოდა. XVI-XVII საუკუნეთა მიჯნაზე ლაზიის სამიტროპოლიტო კათედრა დროებით [[გურია]]ში გადმოუტანიათ და ახლად დაარსებული ცენტრისათვის ლაზეთიდან მოტანილი სახელი - სატრაპელა - უწოდებიათ.
-დღესდღეობით, ლაზეთი [[თურქეთი]]ს სახელმწიფოს შემადგენლობაში შედის.
-==იხილეთ აგრეთვე==
-*[[ლაზები]]
-*[[ლაზისტანი]]
-*[[ლაზიკა]]
 ==ლიტერატურა==
+{{ქსე|11|381-382|სიხარულიძე ი.}}
-* ბ. გოგოხია, „ლაზური გვარსახელები“, გამომც. «არტანუჯი», თბ., 2017
+* ''ინგოროყვა პ'', "გიორგი მერჩულე", გვ. 205-288, თბ. 1954 წ.
+* Н. Я. Марр, «Изъ поѣздки въ Турецкiй Лазистань. Впечатлѣнiя и наблюденiя», ტ. I, II, III
 ==რესურსები ინტერნეტში==
-*[http://www.georoyal.ge/?MTID=6&TID=65&id=139 ლაზეთი]
+* [http://armuri.4forum.biz/t267-topic ლაზეთი (ლაზიკა)]
-*[http://children.dsl.ge/istoria/kutxeebi/lazeti.htm ლაზეთი]
-*[http://www.kolkhoba.org/ ლაზების ისტორია, კულტურა]
-*[https://www.youtube.com/watch?v=s7CFGTauBuw ლაზეთი. კინოპროექტი "საქართველოს ხერხემალი" 5]
-*[http://www.myvideo.ge/v/2470079 ლაზეთი და ლაზები - მიხეილ ლაბაძე]
-*[http://www.eparchy-batumi.ge/?action=text/lazeti_saxeltsodebani ჭანეთ-ლაზეთის (სამხრეთ კოლხეთის) ისტორიული სახელწოდებანი VIII-XVI საუკუნეებში]
-*[http://www.alazani.ge/lazeti-lazuri-simgerebi-kutxe17.html ლაზური სიმღერები]
-==სქოლიო==
-{{სქოლიო}}
 {{საქართველოს ისტორიული მხარეები}}
 [[კატეგორია:საქართველოს ისტორიულ-გეოგრაფიული მხარეები]]
-[[კატეგორია:ტრაპიზონის იმპერია]]