თურქული ენები: განსხვავება გადახედვებს შორის

ისტორიის ინტერაქციულად გადახედვა

[შემოწმებული ვერსია]

← წინა ცვლილება შემდეგი ცვლილება →

შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა

ვიზუალურივიკიტექსტი

შიდახაზური

17:46, 11 მარტი 2013-ის ვერსია

თურქული ენები ევრაზიაში ფართოდ გავრცელებულ ენათა ოჯახს წარმოადგენს და თავისი 40 ერთმანეთთან საკმაოდ ახლო მონათესავე ენით მოითვლის 150 მლნ. მოლაპარაკეს. გარდა ამისა, 180 მილიონამდე კაცი მეორე ენად მიიჩნევს თურქულ ენებს.

თურქულ ენათა წარმოშობა და დღევანდელი გავრცელების სივრცე არის საუკუნეთა განმავლობაში თურქ ხალხთა მრავალჯერადი გადაადგილების შედეგი.

სავარაუდოდ, თურქულ ენათა ჯგუფი, თავის მხრივ, ალთაურ ენებს უნდა მიეკუთვნებოდეს. ამ ჰიპოთეზას თურქული და ალთაური ენების (ამ ჯგუფში ძირითადად მონღოლური და ტუნგუსური ენები შედიან) ურთიერთნათესაობის შესახებ დღეს უკვე აღარ იზიარებს ბევრი ენათმეცნიერი, თუმცა ის საბოლოოდ მაინც არ უარუყვიათ ერთხმად.

თურქულ ენათა შიდა კლასიფიკაცია

მთავარი სტატია: თურქულენოვანი ხალხები.

თურქული ენები დაიყოფიან შემდეგ ჯგუფებად;

სამხრეთაღმოსავლური თურქული, ანუ ოღ(უ)ზური
სამხრეთაღმოსავლეთ თურქული, ანუ უიგურული (ან უიღურული)
დასავლეთთურქული, ანუ ყივჩაღური
ჩრდილოთურქული ჩრდილოაღმოსავლეთთურქული, ანუ ციმბირული
არღუ
პროტობულგარული.[1]

თურქულ ენათა ოჯახი

ცალკეულ თურქულ ენათა განაწილების დიაგრამა

ალათაურ ენათა სამი დიდი ჯგუფიდან თურქულ ენათა ოჯახი ერთ–ერთი ყველაზე გავრცელებულია მსოფლიოში და 40-მდე ენას მოიცავს. მოლაპარაკეთა რაოდენობის მხრივ 155 მლნ. კაცისთვის ერთ-ერთი თურქული ენა მშობლიურს წარმოადგენს , ხოლო 180 მილიონისთვის – მეორე ენას.

თურქული ენებს რიცხობრივად მე–7 ადგილი უჭირავს ინდოევროპული, ჩინურ-ტიბეტური, ნიგერ-კონგოს, სემიტურ-ქამიტური, ავსტრონეზიული და დრავიდული ენების შემდეგ. თურქულ ენებზე მოლაპარაკე ხალხებს გააჩნიათ მნიშვნელოვანი დემოგრაფიული ზრდის პოტენციალი მიმდინარე XXI საუკუნეში .

თურქულ ენათა უმეტესობა საკმაოდ დიდ მსგავსებას ავლენს ფონოლოგიაში, მორფოლოგიასა და სინტაქსში. ენათა ეს მსგავსება ართულებს ენათა შორის საზღვრების დადგენას, განსაკუთრებით ეს ეხება ერთმანეთის მეზობლად განლაგებულ თურქულენოვან ქვეყნებს, რომელთაც ხშირად სახელმწიფოებს შორის მდებარე ორივე მხარეს გარდამავალ დიალექტებზე მოსაუბრე მოსახლეობა ჰყავს. არადა, განცხადება იმის შესახებ, რომ საზღვრები ამ ხალხებს შორის ხელოვნურადაა გავლებული პოლიტიკურ ჟღერადობას შეიძენდა, რადგან საფუძველში არღვევს თურქულენოვან სახელმწიფოთა შორის ჩამოყალიბებულ თანხმობას.

თურქულ ენათა გეოგრაფიული გავრცელების არეალი

რეგიონები, სადაც ერთ თურქულ ენას მაინც აქვს სახელმწიფო ენის სტატუსი.

თურქულ ენებზე მოლაპარაკე ხალხებს უჭირავთ უზარმაზარი ტერიტორიები აღმოსავლეთ და სამხრეთ ევროპაში და დასავლეთ, შუა და ჩრდილოეთ აზიაში. ეს ტერიტორიები გადაჭიმულია ბალკანეთიდან ჩინეთამდე, ცენტრალური სპარსეთიდან ჩრდილოეთის ზღვამდე. ევრაზიის 30 ქვეყანას ჰყავს ერთ-ერთ თურქულ ენაზე (თურქეთის თურქული) მოლაპარაკეთა საკმაოდ დიდი რიცხვი.

მნიშვნელოვანია დასავლეთ ევროპაში, განსაკუთრებით კი გერმანიაში თურქულენოვანი მოსახლეობის (იხ. გერმანიის თურქობა) რაოდენობა, რომლის ზრდა მიგრაციის გამო განსაკუთრებით თვალშისაცემია XX საუკუნის 60-იანი წლებიდან მოყოლებული.

მთავარი სტატია: პანთურქიზმი.

ისე და ისევ დიდი მსგავსებისა და ინტენსიური ურთიერთგავლენების გამო გართულებულია თურქული ენების შიდა გენეტიკური ნიშნით დაყოფა. დღემდე ყოველი მსგავსი მცდელობა მხოლოდ ახალი საკლასიფიკაციო ჰიპოთეზის შექმნით დასრულებულა.

მნიშვნელოვანი თურქული ენები

რიცხობრივად მნიშვნელოვანი თურქული ენებია:

თურქული ენა – 60 მლნ., გარდა ამისა, ამ ენას 70 მილიონამდე კაცი მეორე ენად მიიჩნევს : თურქეთი, ბალკანეთის ქვეყნები; დასავლეთ და შუა ევროპა (მიგრაციის შედეგად)
აზერბაიჯანული ენა (აზერი) – 30 მლნ. ლაპარაკობენ შემდეგ ქვეყნებში: აზერბაიჯანი და ჩრდილოდასავლეთი ორიანი, აღმოსავლეთ თურქეთი
უზბეკური ენა – 24 მლნ. ლაპარაკობენ შემდეგ ქვეყნებში: უზბეკეთი, ჩრდილოეთ ავღანეთი, ტაჯიკეთი, დასავლეთ ჩინეთი

სხვა თურქული ენები, რომელზე მოლაპარაკეთა რიცხვი 1 მილიონზე მეტს შეადგენს:

ყაზახური ენა 11 მლნ. ლაპარაკობენ შემდეგ ქვეყნებში: ყაზახეთი, უზბეკეთი, ჩინეთი, რუსეთი
უიღურული ენა 8 მლნ. ლაპარაკობენ: ძირითადად ჩინეთის პროვინცია სინძიანი
თურქმენული ენა 6,8 მლნ. ლაპარაკობენ შემდეგ ქვეყნებში: თურქმენეთი, ჩრდილოეთი ირანი
ყირგიზული ენა 3,7 მლნ. ლაპარაკობენ შემდეგ ქვეყნებში: ყირგიზეთი, ყაზახეთი, ჩინეთის თურქესტანი
ჩუვაშური ენა 1,8 მლნ. ლაპარაკობენ რუსეთის ევროპულ ნაწილში
ბაშკირული ენა 2,2 მლნ. ლაპარაკობენ შემდეგ ქვეყნებში: რუსეთის ფედერაცია, ბაშკირეთის ავტონომიური რესპუბლიკა
თათრული ენა 1,6 მლნ. ლაპარაკობენ: (ეთნიკურად 6,6 მლნ.) ცენტრალური რუსეთიდან დასავლეთ ციმბირამდე
ყაშხაიური ენა 1,5 მლნ. ლაპარაკობენ: ირანი, ფარსისა და ხუცესტანის პროვინციები

იხილეთ აგრეთვე

რესურსები ინტერნეტში

თბილისის ივანე ჯავახიშვილის სახელობის სახელმწიფო უნივერსიტეტის თურქოლოგიის საბაკალავრო პროგრამა (მცირე დახასიათება)

თარგი:Link GA

@@ ხაზი 83: / ხაზი 83: @@
 {{Link GA|de}}
-[[an:Luengas turquicas]]
-[[ar:لغات تركية]]
-[[ast:Llingües túrciques]]
-[[az:Türk dilləri]]
-[[ba:Төрки телдәр]]
-[[bat-smg:Tiorku kalbas]]
-[[be:Цюркскія мовы]]
-[[be-x-old:Цюрскія мовы]]
-[[bg:Тюркски езици]]
-[[bn:তুর্কীয় ভাষাসমূহ]]
-[[br:Yezhoù turkek]]
-[[bs:Turski jezici]]
-[[ca:Llengües turqueses]]
-[[crh:Türkiy tiller]]
-[[cs:Turkické jazyky]]
-[[cv:Тĕрĕк чĕлхисем]]
-[[da:Tyrkiske sprogfamilie]]
-[[de:Turksprachen]]
-[[dsb:Turkojske rěcy]]
-[[el:Τουρκικές γλώσσες]]
-[[en:Turkic languages]]
-[[eo:Tjurka lingvaro]]
-[[es:Lenguas túrquicas]]
-[[fa:زبان‌های ترکی]]
-[[fi:Turkkilaiset kielet]]
-[[fr:Langues turques]]
-[[fy:Turkske talen]]
-[[ga:Teangacha Tuircice]]
-[[gag:Türk dilleri]]
-[[he:שפות טורקיות]]
-[[hi:तुर्की भाषा परिवार]]
-[[hr:Turkijski jezici]]
-[[hsb:Turkske rěče]]
-[[hu:Török nyelvek]]
-[[hy:Թյուրքական լեզվախումբ]]
 [[id:Bahasa Turkik]]
-[[io:Turka lingui]]
-[[is:Tyrknesk tungumál]]
-[[it:Lingue turche]]
-[[ja:テュルク諸語]]
-[[kk:Түркі тілдері]]
-[[ko:튀르크어족]]
 [[ky:Түркий тилдери]]
-[[la:Linguae Turcicae]]
-[[lt:Tiurkų kalbos]]
-[[lv:Tjurku valodas]]
-[[mhr:Тӱрк йылме-влак]]
-[[mn:Түрэг хэлний бүлэг]]
-[[mr:तुर्की भाषासमूह]]
-[[mzn:ترکی]]
-[[nl:Turkse talen]]
-[[nn:Tyrkiske språk]]
-[[no:Tyrkiske språk]]
-[[os:Тюркаг æвзæгтæ]]
-[[pl:Języki tureckie]]
-[[pt:Línguas turcomanas]]
-[[qu:Turku rimaykuna]]
-[[ro:Limbi turcice]]
-[[ru:Тюркские языки]]
-[[sah:Түүр тыллара]]
-[[sc:Lìnguas turcas]]
-[[sco:Turkic leids]]
-[[sk:Turkické jazyky]]
-[[sq:Gjuhët turkike]]
-[[sr:Туркијски језици]]
-[[stq:Turksproaken]]
-[[sv:Turkspråk]]
-[[sw:Lugha za Kiturki]]
-[[szl:Turecke godki]]
-[[ta:துருக்கிய மொழிகள்]]
-[[tg:Забонҳои туркӣ]]
-[[th:กลุ่มภาษาเตอร์กิก]]
-[[tr:Türk dilleri]]
-[[tt:Төрки телләр]]
-[[udm:Тюрк кылъёс]]
-[[ug:تۈركى تىللار ئائىلىسى]]
-[[uk:Тюркські мови]]
-[[uz:Turkiy tillar]]
-[[vi:Nhóm ngôn ngữ Turk]]
-[[vls:Turksche toaln]]
-[[zh:突厥语族]]