ირანული ენები

ირანული ენების გავრცელების არეალი

ირანული ენები მიეკუთვნება ინდოევროპულ ენათა ოჯახის ინდოირანული შტოს ენებს. მთელს მსოფლიოში 150 მლნ. კაციდან დაახლ. 50 მლნ. ერთ-ერთი ამ ენას მიიჩნევს დედაენად, ხოლო დანარჩენი 30-50 მლნ. კი ერთ-ერთ ირანულ ენას მეორე, ან მესამე ენად გამოიყენებს.

ცნება „ირანული ენა“

შედარებით ენათმეცნიერებაში სახელწოდება „ირანული ენები“ წარმოადგენს ინდოეთის სუბკონტინენტზე განფენილ ერთმანეთთან გეოგრაფიულად ახლოს მდგომ, მაგრამ ასევე ენობრივად მონათესავე ხალხების ჯგუფს. ეს ირანული ენების ჯგუფი, თავის მხრივ, ინდოირანულ, ან არიულ ენათა შტოს ქმნის ინდოევროპულ ენათა, ანუ იმავე ინდოგერმანულ ენათა ოჯახში. ხსენებული სიტყვათშეხამება, როგორც ირკვევა, 1840 წელს, პირველად გამოუყენებია აუგუსტ ფრიდრიხ პოტსა (August Friedrich Pott) და კრისტიან ლასენს (Christian Lassen) და მას შემდეგ დამკვიდრდა საენათმეცნიერო ცნება-ტერმინად.

ირანულ ენათა გავრცელების არეალი

შემდეგ ირანულ ენებზე მოლაპარაკეთა რიცხვი არაა 1 მილიონ კაცზე ნაკლები:

• სპარსული (ფართო გაგებით); 55-დან 70 მილიონი, მეორეენოვანი დაახლ. 110 მილიონი (ირანი, ავღანეთი, ტაჯიკეთი, პაკისტანი, უზბეკეთი)
  • დასავლეთსპარსული; 35-დან 40 მილიონი, მეორეენოვანთა ჩათვლით 50 მილიონზე მეტი კაცი. (ირანი)
  • აღმოსავლეთსპარსული; 20-დან 30 მილიონამდე.
    • დარი; 15 მილიონი. (ავღანეთი)
    • ტაჯიკური; 4,5 მილიონი. (ტაჯიკეთი)
    • ჰაზარა; 2,5 მილიონი. (ავღანეთი 2,2 მილიონი, ირანი 300 000)
    • [ამიაყი (ენა)|აიმაყი]]; 650 000 (ავღანეთი)
    • იუდეო-სპარსული; 110 000 (უზბეკეთი: ბუხარა, ირანი, ისრაელი)
• პაშტუ; 35 მილინი. (22,5 მლნ. პაკისტანში, 12 მლნ. ავღანეთში)
• ქურმანჯი; 10 მილიონი. (თურქეთი, ჩრდილოეთერაყი, ჩრდილოეთსირია, ჩრდილოეთირანი, ხორასანი და ყოფილი სსრკ)
• ბელუჯური ენა; 9 მილიონი. (7,5 მლნ. პაკისტანში, 1,4 მლნ. ირანში, 0,2 მლნ. ავღანეთში)
• სორანი; 4 მლნ. (ერაყი, ირანი)
• სამხრეთქურთული ენა; 4 მლნ. (ირანი)
• ლური; 3,5 მლნ. (ირანი, დიალექტური კლასტერი)
• მაზენდერანი; 3 მლნ. (ირანი, კასპიის სანაპირო)
• გილაკი; 2,6 მლნ. (ირანი, კასპიის ზღვა)
• ზაზაკი; 2-3 მლნ. (თურქეთი)
• თალეში; 1 მლნ. (ირანი, აზერბაიჯანი, დიალექტური კლასტერი)

სხვა ირანული ენები.

• ოსური; 600.000 (ჩრდილოეთკავკასია: საქართველო, სამხრეთ რუსეთი ოსეთი)
• გორანი; 500.000 (ერაყი, ირანი)
• ირანის აზერი ან სამხრეთთათური; 220.000 (აზერბაიჯანი, ირანი)
• თათური ენა; 130.000 (აზერბაიჯანი, რუსეთი)
• ვანეცი   100.000 (Pakistan, Afghanistan)

წყაროები მოლაპარაკეთა რაოდენობის შესახებ: ეთნოლოგი (Ethnologue), ფიშერის წელიწდეული მსოფლიო ალმანახი, ენციკლოპედია ბრიტანიკა (Encyclopedia Britannica).

რესურსები ინტერნეტში

• თბილისის ივანე ჯავახიშვილის სახელობის სახელმწიფო უნივერსიტეტი ირანისტიკის საბაკალავრო პროგრამა (მცირე დახასიათება)