სპარტა (ქალაქი)
| დასახლებული პუნქტი | |
|---|---|
|
სპარტა ბერძ. Σπάρτη | |
 | |
| ქვეყანა |
 საბერძნეთი |
| კოორდინატები | 37°04′26″ ჩ. გ. 22°25′46″ ა. გ. / 37.07389° ჩ. გ. 22.42944° ა. გ. |
| ფართობი | 84.5 კვადრატული კილომეტრი |
| ცენტრის სიმაღლე | 210 მეტრი |
| მოსახლეობა |
15 673 (2001), 14 259 (1991), 16 782 (2021), 16 239 (2011), 7 900 (1951)[1] |
| სატელეფონო კოდი | 27310 |
| საფოსტო ინდექსი | 23100 და 23150 |
| ოფიციალური საიტი | https://www.sparti.gov.gr/ |
  | |
სპარტა (ბერძ. Σπάρτη) — ქალაქი და მუნიციპალიტეტი ლაკონიაში, პელოპონესი, საბერძნეთი. მდებარეობს ძველი სპარტის ადგილზე, ევროტასის ხეობაში. 2011 წელს მუნიციპალიტეტი შეუერთდა ექვს მიმდებარე მუნიციპალიტეტს, რომელთა საერთო მოსახლეობა 2021 წლის მონაცემებით არის 32 786, მათგან 17 773 ცხოვრობდა ქალაქში.
ისტორია
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
მთავარი სტატია: სპარტა.XIII საუკუნიდან მოყოლებული, ლაკონიის პოლიტიკური და კულტურული ცენტრი გადავიდა მისტრაში, დაახლოებით 4 კმ-ით დასავლეთით. დასახლება ძველ სპარტაში განაგრძობდა არსებობას, თუმცა მნიშვნელოვნად დაცარიელებული. პალეოლოგოსების ოჯახი (ბოლო ბიზანტიური ბერძნული საიმპერატორო დინასტია) ასევე ცხოვრობდა მისტრაში. მორეის დესპოტატი დაიპყრეს ოსმალებმა მეჰმედ II-ის მეთაურობით 1460 წელს.
1834 წელს, საბერძნეთის დამოუკიდებლობის ომის შემდეგ, მეფე ოტონმა გადაწყვიტა ქალაქის გაფართოება. თანამედროვე სპარტა, ლაკონიის პრეფექტურის დედაქალაქი, მდებარეობს მთა ტაიგეტოსის აღმოსავლეთ მთისწინეთში, მდინარე ევროტასის ხეობაში. ქალაქი აშენებულია ძველი სპარტის ადგილას, რომლის აკროპოლისი მდებარეობს თანამედროვე ქალაქის ჩრდილოეთით.[2] სამხრეთ-დასავლეთით დგას მთა ტაიგეტოსი. ქალაქის აღმოსავლეთით მდებარეობს პარნონასის მთათა სისტემა, რომელიც უმეტესად დაფარულია ბერძნული სოჭის ხეებით და სხვა წიწვოვანებით.
მუნიციპალიტეტი ჩამოყალიბდა 1835 წლის 21 მარტს და ოფიციალურად გამოცხადდა სპარტის მუნიციპალიტეტად 1845 წელს. 1899 წელს ის ლაკონიიდან ლაკედემონის პროვინციაში შეიყვანეს, მაგრამ ეს კვლავ შეიცვალა 1909 წელს. ქალაქის მერია აშენდა 1872 წელს მერ ემანუელ მელეტოპულოსის თანამდებობაზე ყოფნის დროს.[3]
დღეს სპარტა ინარჩუნებს თავის კარგ იერს, სადაც არის დიდი მოედნები და ფართო ქუჩები, რომლებიც ხეებითაა გარშემორტყმული, ხოლო ბევრი ძველი შენობა რჩება შესანიშნავ მდგომარეობაში. ქალაქი სპარტა არის ლაკონიის ეკონომიკური, ადმინისტრაციული და კულტურული ცენტრი. ქალაქის განვითარების წინსვლის მნიშვნელოვანი ფაქტორია პელოპონესის უნივერსიტეტის ორი დეპარტამენტის და ტექნოლოგიური საგანმანათლებლო ინსტიტუტის დეპარტამენტის ფუნქციონირება.
ცენტრში მდებარე მთავარ მოედანზე დომინირებს სპარტის ყველაზე შთამბეჭდავი ნეოკლასიკური შენობა, მერია. 1909 წელს აშენებული მერია ატარებს ბერძენი არქიტექტორის გ. კაცაროსის ხელმოწერას.[4] მონარქიის დროს (რომელიც რეფერენდუმით გაუქმდა 1973 წელს), სპარტის ჰერცოგის ტიტული გამოიყენებოდა საბერძნეთის სამეფო ტახტის მემკვიდრისთვის, დიადოხოსისთვის.
კლიმატი
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ქალაქი სპარტა სარგებლობს მზიანი და თბილი ხმელთაშუა ზღვის კლიმატით. იანვრის მაქსიმალური ტემპერატურა დაახლოებით 14 °C-ია, ხოლო ივლისისა და აგვისტოს მაქსიმალური ტემპერატურა დაახლოებით 36 °C ქალაქის ტერიტორიაზე. სპარტაში აღინიშნება საბერძნეთში ზაფხულის საშუალო მაქსიმალური ტემპერატურების ყველაზე მაღალი მაჩვენებლები.[5] სპარტაში ოდესმე დაფიქსირებული ყველაზე მაღალი ტემპერატურაა 45,7 °C 2021 წლის აგვისტოში.[6] საშუალოდ, სპარტაში წელიწადში 6 დღე ფიქსირდება 40,0 °C-ზე მეტი ტემპერატურით.[7] 2024 წლის ივნისში სპარტაში დაფიქსირდა საოცარი საშუალო მაქსიმალური ტემპერატურა 37,6 °C.[8] 2024 წლის ივლისში HNMS-ის სადგურმა სპარტაში დააფიქსირა რეკორდული საშუალო მაქსიმალური ტემპერატურა 38.6 °C, ხოლო NOA-ს სადგურმა დააფიქსირა რეკორდი 38.5 °C.[9]
| ჰავის მონაცემები — Sparta 180 m a.s.l | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| თვე | იან | თებ | მარ | აპრ | მაი | ივნ | ივლ | აგვ | სექ | ოქტ | ნოე | დეკ | წლიური |
| რეკორდულად მაღალი °C | 23.5 | 26.4 | 27.2 | 34.1 | 40.7 | 44.4 | 44.2 | 45.7 | 40.3 | 36.4 | 30.8 | 23.5 | 45.7 |
| საშუალო მაღალი °C | 14.4 | 16.1 | 18.5 | 23.0 | 27.8 | 32.8 | 36.1 | 36.0 | 31.3 | 25.3 | 20.2 | 16.1 | 24.8 |
| საშუალო დღიური °C | 8.8 | 10.0 | 12.0 | 15.6 | 20.0 | 24.8 | 27.9 | 27.7 | 23.8 | 18.5 | 14.1 | 10.2 | 17.8 |
| საშუალო დაბალი °C | 3.1 | 4.0 | 5.6 | 8.1 | 12.2 | 16.8 | 19.6 | 19.7 | 16.4 | 11.8 | 7.9 | 4.4 | 10.8 |
| რეკორდულად დაბალი °C | −5.3 | −4.2 | −4.6 | −0.7 | 6.2 | 9.4 | 14.2 | 13.1 | 9.1 | 1.5 | −1.7 | −5.2 | −5.3 |
| წვიმის საშუალო რაოდენობა (მმ) | 122.6 | 82.3 | 62.1 | 31.4 | 24.7 | 33.1 | 11.6 | 19.4 | 52.2 | 61.5 | 88.1 | 92.0 | 681 |
| წყარო: National Observatory of Athens (Feb 2009 - Aug 2024),[10][11] Sparta N.O.A station,[12] | |||||||||||||
| ჰავის მონაცემები — Sparta Air Base (HNMS ,1974–2004) | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| თვე | იან | თებ | მარ | აპრ | მაი | ივნ | ივლ | აგვ | სექ | ოქტ | ნოე | დეკ | წლიური |
| საშუალო მაღალი °C | 14.4 | 15.1 | 17.7 | 21.3 | 27.0 | 32.2 | 34.8 | 34.3 | 30.5 | 25.7 | 19.4 | 15.2 | 24.0 |
| საშუალო დღიური °C | 9.6 | 10.2 | 12.4 | 15.8 | 21.2 | 26.2 | 28.5 | 27.8 | 24.2 | 19.6 | 14.2 | 10.8 | 18.4 |
| საშუალო დაბალი °C | 3.5 | 3.8 | 5.5 | 7.6 | 11.8 | 15.9 | 18.7 | 18.0 | 15.3 | 12.3 | 8.2 | 5.1 | 10.5 |
| წვიმის საშუალო რაოდენობა (მმ) | 90.7 | 84.6 | 73.3 | 66.0 | 47.4 | 14.6 | 18.8 | 26.4 | 30.8 | 54.6 | 90.0 | 107.9 | 705.1 |
| წყარო: Meteoclub.gr[13] | |||||||||||||
ტურიზმი
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]მთავარი ადგილები
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ქალაქის ცენტრში მდებარეობს არქეოლოგიური მუზეუმი. აშენებული არქიტექტორ გ. კაცაროსის მიერ, 1874-1876 წლებში პანაგიოტის სტამატაკისის მიერ შეგროვებული ადგილობრივი არქეოლოგიური აღმოჩენების განსათავსებლად, ეს იყო პირველი ბერძნული მუზეუმი პროვინციულ ქალაქში.
ქალაქის კათედრალი მდებარეობს სამხრეთ-დასავლეთ ნაწილში.
ძველი სპარტის ნანგრევები მდებარეობს ქალაქის ჩრდილოეთით. აკროპოლისის სამხრეთ კარიბჭიდან შესვლისას, რომელიც ცნობილია როგორც ლაკედემონია, დასავლეთით მდებარეობს როტონდა, თეატრი და ათენა ხალკიოიკოსის ტაძარი. აკროპოლისიდან ჩრდილოეთ კარიბჭით გასვლისას არის უძველესი კედლების ნაშთები, ჰეროონი და ლიკურგოსის საკურთხეველი, ხოლო აღმოსავლეთით არის არტემის ორთიას სამლოცველო. ჩრდილოეთით მდებარეობს ოსიოს ნიკონის სამონასტრო ეკლესია (X საუკუნე).
„ლეონიდასის საფლავი“ ანუ ლეონიდაიონი არის ძვ. წ. V საუკუნის ბოლოს აშენებული კირქვის ნაგებობა, სავარაუდოდ ტაძარი, მაგრამ XIX საუკუნეში ლეონიდას I-ის სახელი დაერქვა, როგორც ერთადერთ უძველეს ძეგლს, რომელიც მითითებული იყო 1834 წელს დაგეგმილი ახალი ქალაქის საზღვრებში.[14]
მუზეუმები
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- სპარტის არქეოლოგიური მუზეუმი
- ზეთისხილისა და ბერძნული ზეითუნის ზეთის მუზეუმი სამხრეთ-დასავლეთ ნაწილში, რომელიც წარმოაჩენს ზეთისხილის კულტურას და ზეთის წარმოების ტექნოლოგიას, ოთონოს-ამალიას ქუჩა 129[15]
- მისტრის არქეოლოგიური მუზეუმი, დაარსებული გაბრიელ ლილიანტალის მიერ XIX საუკუნის ბოლოს
- მანუსაკეიოს ქალაქური და ხალხური ცხოვრების მუზეუმი[16]
- კუმანტარეიოსის სპარტის ხელოვნების გალერეა[17]
- ანგაკისის ხელოვნების გალერეა[18]
სქოლიო
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- ↑ Greek census 1951
- ↑ Αρχαία Σπάρτη el. ციტირების თარიღი: 2019-07-17
- ↑ „Municipality of Sparta: 25 mayors from 1837 to the present - See who shaped modern Sparta“. Notos Press. 14 October 2023. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 4 January 2025.
- ↑ Modern day Sparta. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2016-10-04. ციტირების თარიღი: 2014-09-06
- ↑ Meteoclub.gr. ციტირების თარიღი: 2014-09-05
- ↑ Deltio data
- ↑ Meteo.gr - Προγνώσεις καιρού για όλη την Ελλάδα.
- ↑ Sparta NOA June 2024 mean max 37.6C. ციტირების თარიღი: 1 July 2024.
- ↑ Sparta mean max records. ციტირების თარიღი: 1 August 2024.
- ↑ Climate el. National Observatory of Athens.
- ↑ N.O.A Monthly Bulletins.
- ↑ Latest Conditions in Sparta.
- ↑ el:Σπάρτη : H υπερδύναμη της καλοκαιρινής ζέστης στην Ελλάδα el. Meteoclub. ციტირების თარიღი: 7 June 2016
- ↑ Sofia Voutsaki, Paul Cartledge, Ancient Monuments and Modern Identities: A Critical History of Archaeology in 19th and 20th Century Greece (2017), p. 50f.
- ↑ ზეთისხილისა და ბერძნული ზეითუნის ზეთის მუზეუმი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2016-02-08. ციტირების თარიღი: 2025-04-09.
- ↑ მანუსაკეიოს ქალაქური და ხალხური ცხოვრების მუზეუმი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2016-02-01. ციტირების თარიღი: 2025-04-09.
- ↑ კუმანტარეიოსის სპარტის ხელოვნების გალერეა. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2016-02-01. ციტირების თარიღი: 2025-04-09.
- ↑ ანგაკისის ხელოვნების გალერეა