სომხური საეკლესიო არქიტექტურა
სომხური საეკლესიო არქიტექტურა — არქიტექტურული სტილი, რომელიც ჩამოყალიბდა სომხური ეკლესიების მშენებლობის პროცესში, ქრისტიანობის აპოსტოლური ხანის შემდეგ, სომხეთის მთიანეთზე ჯერ კიდევ I საუკუნეში. აღნიშნული სტილი განვითარდა ბოლო 1900 წლის განმავლობაში.
პროფესორ დიკრან კუიმჯიანის (Ph.D. სომხური კვლევების მიმართულებით, კოლუმბიის უნივერსიტეტი)[1] თქმით, სომხური ეკლესიური არქიტექტურის უნიკალური ეროვნული სტილი ჩამოყალიბდა VI საუკუნის ბოლოს ან VII საუკუნის დასაწყისში. სავარაუდოდ, სწორედ სომხურმა არქიტექტურულმა სტილმა შეიძინა პირველი ეროვნული ხასიათი ქრისტიანულ არქიტექტურაში — ბევრად უფრო ადრე, ვიდრე ჩამოყალიბდებოდა ბიზანტიური, რომანული, გოთიკური, ან ნაკლებად ცნობილი ეთიოპიური, სკანდინავიური და სლავური სტილები.[2]
ხასიათი
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ქრისტიანობის ოფიციალურ რელიგიად გამოცხადებამ სომხეთში, 300 წელს, მნიშვნელოვანი წინსვლა გამოიწვია სომხური არქიტექტურის განვითარებაში. პირველი სომხური ეკლესიები აშენდა წმინდა გრიგოლ განმანათლებლის ბრძანებით და ხშირად მდებარეობდა წარმართული ტაძრების ადგილას — და ზოგჯერ ისინი ბაძავდნენ წინაქრისტიანული სომხური არქიტექტურის ელემენტებს.
სომხურ ეკლესიებს განსაკუთრებით ახასიათებთ რამდენიმე გამორჩეული მახასიათებელი, რომლებიც საერთო სტილისტურ ნიშნებს ქმნიან:
- წვეტიანი გუმბათები, რომლებიც მოგვაგონებს დიდი არარატის ვულკანურ კონუსს. კონუსური ან ნახევარკონუსური, რადიულად დაყოფილი გუმბათი შენდება ქვის თაღოვან გადახურვაზე და ეყრდნობა ცილინდრულ დრამს (გარე ნაწილში ხშირად მრავალწახნაგოვანი, უმეტესად რვაწახნაგა).[3]
- მთლიან სტრუქტურაში ვერტიკალურობის ხაზგასმა — ეკლესიის სიმაღლე ხშირად აღემატება მის სიგრძეს.[3]
- ვერტიკალურობის ხაზგასმა ვიწრო და მაღალი ფანჯრებით.[3]
- ქვის თაღოვანი გადახურვა, თითქმის მთლიანად ქვისგან აშენებული — უმეტესად ვულკანური წარმოშობის ტუფი ან ბაზალტი
- კომპოზიტური სახურავი, რომელიც შედგება წვრილად გამოთლილი ტუფის კრამიტებისგან.
- ფრესკები და ჩუქურთმები (თუ არსებობენ) — ჩვეულებრივ მდიდრულად გაფორმებულია, შეიცავს გადახლართულ ვაზის რტოებსა და მცენარეულ ორნამენტებს.
- მაღალი სტრუქტურული თაღების ფართო გამოყენება — როგორც გუმბათის, თაღოვანი ჭერისა და ვერტიკალური კედლების მხარდასაჭერად. * სახურავების გადაკვეთა გუმბათის მხარდასაჭერად — როგორც ბაზილიკაში, ისე ცენტრალურ-გეგმით დაგეგმილ ეკლესიებში.
- გარე კედლების ქანდაკებითი მორთულობა, მათ შორის ფიგურებისაც.
ტრადიციული სომხური ეკლესიების კლასიფიკაცია
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ზემოხსენებული საერთო მახასიათებლების ფარგლებში, ცალკეულ სომხურ ეკლესიებს შორის შეინიშნება მნიშვნელოვანი ვარიაციები, რაც დამოკიდებულია კონკრეტულ დროის პერიოდზე, გეოგრაფიულ მდებარეობასა და არქიტექტორის შემოქმედებით ხედვაზე. ტოროს თორამანიანმა, XX საუკუნის დასაწყისში ამ ვარიაციების შესწავლისას, გამოყო შემდეგი კლასიკური სტილები:[3]
| სტილი | სომხური ტერმინოლოგია | მაგალითი |
|---|---|---|
| ბაზილიკა | Bazilik (Բազիլիկ) | ერერუიქის ბაზილიკა |
| გუმბათიანი ბაზილიკა | Gmbetakir bazilik (Գմբեթակիր բազիլիկ) | ტეკორის ბაზილიკა |
| ჯვარის ფორმის (ეჩმიაძინის ტიპი) | Etchmiadznatip (Էջმიածնատիպ; სიტყვასიტყვით – „ეჩმიაძის ტიპის“) | ეჩმიაძინის ტაძარი |
| ვერტიკალურ ხაზზე აქცენტირებული მართკუთხედი | Oughghagitz karankiun (Ուղղագիծ քառանկյուն) | წმინდა გაიანეს ეკლესია |
| რადიული ტიპი | Sharavighayin (Շառավիղային) | წმინდა რიფსიმეს ეკლესია |
| მრგვალი (ზვარტნოცის ტიპი) | Zvartnotsatip (Զվարթնոցատիպ; სიტყვასიტყვით – „ზვარტნოცის ტიპის“) | ზვართნოცის ტაძარი |
გალერეა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
.jpg)
იხილეთ აგრეთვე
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]სქოლიო
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- ↑ დოქტორი დიკრან კუიმჯიანი დაარქივებული 2012-11-03 საიტზე Wayback Machine.
- ↑ სომხეთის ხელოვნება – არქიტექტურა დაარქივებული 2008-12-31 საიტზე Wayback Machine.
- ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 3.4 pg.71