სეტუნი

სეტუნი — სამობით ლოგიკაზე დაფუძნებული მცირე ეგმ. შემუშავებულ იქნა 1959 წელს მოსკოვის სახელმწიფო უნივერსიტეტის გამოთვლით ცენტრში.

პროექტს ხელმძღვანელობდა ნიკოლაი ბრუსენცოვი, მთავარი შემმუშავებლები იყვნენ ევგენი ჟოგოლევი, ვლადიმირ ვერიგინი, სერგეი მასლოვი, ანტონინა ტიშულინა. გამოთვლითი მანქანის შემუშავების იდეა ეკუთვნოდა და აქტიურ მონაწილეობდა პროექტში მათემატიკოსი სერგეი სობოლევი.

გამოთვლითი მანქანების წარმოება ყაზანის მათემატიკური მანქანების ქარხანაში მიმდინარეობდა. საერთო ჯამში აიწყო 46 კომპიუტერი „სეტუნი“, მათგან 30 სსრკ-ის უნივერსიტეტებში გამოიყენებოდა

ელემენტები

ლევ გუტენმახერის ორობითი ფერიტოდიოდური უჯრედის საფუძველზე, რომელიც უკონტაქტო მაგნიტურ რელეს წარმოადგენს ტრანსფორმატორული ტიპის მაგნიტური გამაძლიერებელი, ბრუსნეცოვმა სამობითი ფერიტოდიოდური უჯრედი შეიმუშავა, რომელიც ორბიტიან სამობით კოდზე მუშაობდა, ე.ი. ერთი ტრიტი იწერებოდა ორ ორობით თანრიგში, ორი ირობითი თანრიგის მეოთხე მდგომარეობა არ გამოიყენებოდა. თითოეული თანრიგის მდგომარეობა მართვის პულტზე გამოისახებოდა ორი ნათურით, მეოთხე კომბინაცია (1,1) არ გამოიყენებოდა.

ორბიტიანი ორობითად კოდირებული სამობითი ციფრები ყველა შესაძლო 4 კოდის გამოყენებით (4 კოდიდან 2 კოდირებენ ერთსა და იმავე ციფრს 3-დან).

• (0,0) — 0
• (1,1) — 0
• (0,1) — -1
• (1,0) — +1

ტრაიტი

ტრაიტი — ბრუსნეცოვის სეტუნ-70-ის მთავარი მეხსიერების უშუალოდ დამისამართებადი მინიმალური ერთეული. ტრაიტი 6 ტრიტის ტოლია (დაახლოებით 9.51 ბიტი). სეტუნში ტრაიტი ინტერპრეტირდებოდა ნიშნიანი მთლიანი რიცხვის სახით -364-დან 364-მდე დიაპაზონში. ტრაიტს საკმარისი თანრიგიანობის იყო, საიმისოდ რომ კოდირებულიყო ლათინური და კირილური ანბანის ზედ და ქვედა რეგისტრის ასოები, ციფრები, მათემატიკური და მომსახურეობითი ნიშნები. ტრაიტი შეიძლება შეიცავდეს როგორც ცხრაობით მთელი რიცხვებს, ასევე ოცდაშვიდობით რიცხვებს.

ტექნიკური მახასიათებლები

სამობითი გამომთვლელი მანქანა „სეტუნს“ ჰქონდა შემდეგი მახასიათებლები:

• პროცესორის ტაქტური სიხშირე — 200 კჰც
• ალმ — მიმდევრობითი
• დამუშავებდადი რიცხები: ფიქსირებული მძიმით, წრმოდგენად მნიშვნელობათა დიაპაზონი 3−16<=|x|<1/2 3² და 3−7<=|x|<1/2 3²
• წარმადობა — 4500 ოპერაცია წამში
• ოპერატიული მეხსიერება ფერიტის გულარებზე — 162 9-თანრიგიანი უჯრედი, გამოკითხვის დრო — 45 მიკროწამი
• დამმახსოვრებელი მოწყობილობა — მაგნიტური დოლულა 3888 9-თანრიგიანი უჯრედის მოცულობით, ბრუნვის სიჩქარე 6000 ბრუნი/წამში, გამოკითხვის დრო 7.5 მილიწამი ზონის (9-თანრიგა 54 უჯრედის ჯგუფი) დამუშავებისთვის
• მოხმარებული სიმძლავრე — 2.5 კვტ
• შეყვანის მოწყობილობა — ელექტრომექანიკური, 7 სიმბოლო წამში; ფოტოელექტრული, 800 სიმბოლო წამში, პერფორირებული ხუთპოზიციური ლენტი
• გამოტანის მოწყობილობა — ტელეტაიპი, 7 სიმბოლო წამში (ერთდროული პერფორირება და ბეჭდვა)
• ელექტრული ლამფების რაოდენობა — 20

ბრძანებათა სისტემა

ბრძანებათა სისტემა ერთმისამართაა. რიცხვები წარმოდგენილია ფიქსირებული მძიმით, ერთმაგი (9 ტრიტი) ან ორმაგი (18 ტრიტი) სიზუსტით. პირდაპირ დამისამართებადი სამისამართო სივრცე — 243 უჯრედი. ოპერატიული მეხსიერების მისამართსა და მაგნიტურ დოლულიანი მეხსიერების მოწყობილობას შორის ინფორმაციის გაცვლა ხორციელდება 9-თანრიგა 54 უჯრედებისგან შემდგარი გვერდებით (ზონებით).

ბრძანების ფორმატი (ბეჭდვისას): k y1 y2 x1 y3 y4

• k — ბრძანების მანიშნებელი, y1-y4 — ცხრაობითი ციფრები სიმეტრიული ბაზით, x — სამობითი სისტემის ციფრი სიმეტრიული ბაზით.
• y1y2 — ბრძანების მისამართია, x1 — უჯრედის სიგრძის მანიშნებელია, y3y4 — ოპერაციის კოდია.

რეგისტრები

„სეტუნს“ გააჩნდა შემდეგი რეგისტრები:

• ბრძანებათა რეგისტრი — 9 თანრიგი
• C ბრძანების ნომერის რეგისტრი (ბრძანებათა მთვლელი) — 5 თანრიგი
• მართვის მოწყობილობის F გადამისამართების რეგისტრი — 5 თანრიგი
• ორი 9-თანრიგა რეგისტრი, შემავალი და გამომავალი, შეტანა-გამოტანის მართვის ბლოკში
• R არითმეტიკული მოწყობილობის რეგისტრი — 18 თანრიგი
• s არითმეტიკული მოწყობილობის ამჯამავი — შიდა ფორმატით 19 თანრიგი, ხელმისაწვდონია 18 თანრიგი

ბრძანებების სია

ოპერაციის კოდი	დასახელება	სახე
3̅3̅	ოპერატიული მეხსიერების დოლულიდან ზონის ამოკითხვა	x0y1y2 3̅3̅
3̅0	ოპერატიული მეხსიერებაში პერფოლენტიდან ამოკითხვა	x0 00 3̅0
3̅0	სამობითი გამოტანა (ბეჭდვა)	x0 03 3̅0
3̅0	ერთ სვეტად გამოტანა	x0 03̅ 3̅0
3̅0	ორ სვეტად გამოტანა	х0 01̅ 3̅0
3̅0	სამ სვეტად გამოტანა	х0 01 3̅0
3̅3	ოპერატიული მეხსიერებიდან დოლულაზე ჩაწერა	х0у1у2 3̅3
2̅3	ნორმალიზაცია	а т 2̅3
2̅0	ძვრა	а т 2̅0
2̅3	s-დან ოპერატიულ მეხსიერებაში გადატანა	а т 2̅3
1̅3	შეკრება, F+[a]-> F	а т 1̅3
1̅0	F-დან ოპერატიულ მეხსიერებაში გადატანა	а т 1̅0
1̅3	შეკრება [а]+C -> F; F ->C	а т 1̅3
2̅3̅	ნორმალიზაცია	а т 2̅3̅
2̅0	ძვრა	а т 2̅0
2̅3	s-დან რიცხვის გადატანა ოპერატიულ მეხსიერებაში	а т 2̅3
1̅3̅	შეკრება F+[a]-> F	а т 1̅3̅
1̅0	ოპერატიული მეხსირებიდან F-ში გადატანა	а т 1̅0
1̅3	შეკრება [a]+C->F; F->C	а т 1̅3
03̅	F-დან ოპერატიულ მეხსიერებაში გადატანა	а т 03̅
00	უპირობო გადასვლა	а т 00
03	C-დან ოპერატიულ მეხსიერებაში გადატანა	а т 03
13̅	პირობითი გადასვლა (პგ-1̅)	а т 13̅
10	პირობითი გადასვლა (პგ-0)	а т 10
13	პირობითი გადასვლა (პგ-1)	а т 13
23̅	მანქანის აჩერება მართვის პულტზე „გაშვების“ ღილაკზე დაჭერამდე	а т 23̅
20	თანრიგობრივი ლოგიკური გამრავლება	а т 20
23	ოპერატიული მეხსირებიდან R-ში გადატანა	а т 23
33̅	გამოკლება	а т 33̅
30	რიცხვის გადატანა ოპერატიული მეხსირებიდან s-ში	а т 30
33	შეკრება	а т 33
43̅	გამრავლება-1̅	а т 43̅
40	გამრავლება-0	а т 40
43	გამრავლება-1	а т 43

ეს საინტერესოა

• ბეჭდვაზე გამოტანისას უარყოფითი სამობითი და ცხრაობითი ციფრებითი გადაბრუნებულად აისახებოდა, მაგალითად ${\bar {2}}$ აისახებოდა როგორც 180°-ით გადაბრუნებული „2“(2).