სასაკლაო ნომერი ხუთი

„სასაკლაო ნომერი ხუთი“
Slaughterhouse-Five, or, The Children's Crusade
პირველი ინგლისურენოვანი გამოცემა
ავტორი	კურტ ვონეგუტი
ქვეყანა	აშშ
ენა	ინგლისური
ჟანრი	სატირა, სამეცნიერო ფანტასტიკა, საომარი ნაწარმოებები, მეტაფიქცია, პოსტმოდერნიზმი
გამომცემელი	Delacorte
გამოცემის თარიღი	1969
მედია	ბეჭდური
გვერდი	240
ISBN	78-9941-11-502-8

სასაკლაო ნომერი ხუთი, ანუ ბავშვების ჯვაროსნული ლაშქრობა (ინგლ. Slaughterhouse-Five, or, The Children's Crusade) 一 ამერიკელი მწერლის, კურტ ვონეგუტის ნახევრად ავტობიოგრაფიული, ანტიმილიტარისტული რომანი, რომელიც 1969 წელს გამოიცა. რომანის მთავარი გმირი, ბილი პილგრიმი რიგითი ამერიკელია და სიუჟეტი მისი ცხოვრების პერიოდს მიჰყვება: ბავშვობა 20-იანი წლების აშშ-ში, ტყვედ ყოფნა გერმანელებთან მეორე მსოფლიო ომის მიწურულს, პოსტტრავმული სტრესი, „ჩვეულებრივი“ სამსახური, სტანდარტული ქორწინება და შვილები. პარალელურად, ბილი პილგრიმი დროში მოგზაურობს. ტექსტში დიდი ყურადღება ეთმობა ბილის ტყვეობის პერიოდს და მის გადარჩენას დრეზდენის დაბომბვის დროს, როგორც ტყვედ ჩავარდნილი, ეს უკანასკნელი კი თავად ავტორის მიერ სამხედრო სამსახურში გამოცდილი პერიოდითაა შთაგონებული. ნაწარმოები შერაცხულია, როგორც „შეუდარებელი მორალური სიცხადის მქონე" და „უკვდავი ანტიმილიტარისტული ნაწარმოები“.

ფონი

პერლ ჰარბორის პორტის დაბომბვის შემდეგ, ვონეგუტი ნებაყოფლობით შეუერთდა აშშ-ის შეიარაღებულ ძალებს და მონაწილეობა მიიღო მეორე მსოფლიო ომში. 1944 წელს იგი ტყვედ ჩაუვარდა გერმანელებს არდენის კონტრშეტევის დროს და გააგზავნეს დრეზდენში, სადაც, სხვა სამხედრო ტყვეებთან ერთად, ქარხანაში დაიწყო მუშაობა. სწორედ დრეზდენში გამოსცადა მომავალმა ავტორმა თავისი ყველაზე მწარე სამხედრო გამოცდილება იმ დროს, როცა ქარხანაში ორსულ ქალთათვის განკუთვნილ, ვიტამინებით გაჯერებული სიროფის გამომუშავებაზე მუშაობდა. 1945 წლის 13-14 თებერვალს იგი შეესწრო მოკავშირეთა ძალების მიერ დრეზდენის დაბომბვას. კურტ ვონეგუტი იმ შვიდ ამერიკელ ტყვეს შორის აღმოჩნდა, რომლებიც იმ დღეს დრეზდენში სასწაულებრივად გადარჩნენ. პატიმრები ღამით გამოკეტეს რიგით მეხუთე სასაკლაოში და დაბომბვის დროს გადაიყვანეს სარდაფში, რომელიც იმ დროს ფუნქციონირებდა, როგორც მორგი. ქალაქში თითქმის არ არსებობდა დაბომბვისგან თავდასაცავი ადგილები, გამომდინარე იქიდან, რომ ის არ წამრმოადგენდა სამხედრო სტრატეგიულ ერთეულს და არ იყო განკუთვნილი მსგავსი მნიშვნელოვანი სამიზნეებისთვის. კურტს სხვა პატიმრებთან ერთად ნანგრევების დემონტაჟი და ათასობით გვამის ამოღება მოუწია. საბოლოოდ, ვონეგუტი 1945 წლის მაისში, წითელი არმიის განკარგულების თანახმად, გათავისუფლდა. მწერლის თქმით, დრეზდენის დაბომბვა სამხედრო აუცილებლობით არ მომხდარა. მისი თქმით, ამ ოპერაციის შედეგად დაღუპულთა უმეტესობა მშვიდობიანი მოსახლეობის ნაწილი იყო, განადგურდა საცხოვრებელი ფართები, ქალაქის არქიტექტურული ძეგლები და ა.შ. ავტორი, როგორც ტიპური ნაციზმის მოწინააღმდეგე პერსონა, არ აღიარებს, რომ დრეზდენის განადგურება იყო "სასჯელი" ნაცისტთა დანაშაულისთვის. რომანი შეერთებულ შტატებში ცენზურას დაექვემდებარა, შეიტანეს რა აკრძალულ წიგნთა სიაში და არაერთი ბიბლიოთეკიდანაც ამოიღეს.  

სიუჟეტი

„ეს ყველაფერი თითქოს ნამდვილად მოხდა“ 一 ასეთი ფრაზით იწყება რომანი, რომელიც, როგორც ავტორის წინასიტყვაობიდან ჩანს, „ნაწილობრივ დაწერილია მსუბუქ ტელეგრაფულ-შიზოფრენიულ სტილში, ისე, როგორც, ჩვეულებრივ, პლანეტა ტრალფამადორზე წერენ, საიდანაც მფრინავი თეფშები მიფრინავენ“. მთხრობელის აზრით, წიგნის მთავარი გმირი, ბილი პილგრიმი „დროს გამოეთიშა“ და ახლა მის თავს რა აღარ ხდება.

მოხუცი ქვრივი ბილი დასაძინებლად დაწვა და თავისი ქორწილის დღეს გაიღვიძა. მან კარი ზღურბლს 1955 წელს გადააბიჯა და იქიდან 1941 წელს გამოვიდა, შემდეგ იმავე კარით უკან დაბრუნდა და 1961-ში აღმოჩნდა.

ბილი ირწმუნება, რომ დაესწრო საკუთარ დაბადებასა და სიკვდილს და, მრავალჯერ აღმოჩნდა თავისი ცხოვრების შუაგულში, ამქვეყნად მოსვლასა და იმქვეყნად წასვლას შორის.

ბილი პილგრიმი წარმოსახვით ქალაქ ილიუმში იმავე წელს დაიბადა, რომელშიც რომანის ავტორი. მის მსგავსადვე იბრძოდა ევროპაში, სადაც გერმანელებს ტყვედ ჩაუვარდა და დრეზდენის დაბომბვის მომსწრეც გახდა, რომლის დროსაც ამ ქალაქის ას ოცდაათი ათასი მშვიდობიანი მოქალაქე დაიღუპა. შემდეგ იგი ამერიკაში დაბრუნდა. აქ, ავტორისგან განსხვავებით, ოპტომეტრისტების (სათვალეების მკეთებელთა) კურსებზე ჩააბარა და ამ კურსების მეპატრონის ქალიშვილზეც დაინიშნა. მოგვიანებით იგი ნერვული აშლილობით დაავადდა, მაგრამ მალევე განკურნეს. საქმე მშვენივრად მიდიოდა. 1968 წელს იგი ოპტომეტრისტების საერთაშორისო კონგრესზე გაფრინდა, მაგრამ თვითმფრინავი ჩამოვარდა და, მის გარდა, ყველა დაიღუპა.

საავადმყოფოდან გამოწერის შემდეგ იგი მშობლიურ ილიუმს დაუბრუნდა. თავიდან ცხოვრება ჩვეულებრივად მიედინებოდა, მაგრამ ერთხელაც ბილი ტელევიზიით გამოვიდა და მოყვა, თუ როგორ მოხვდა 1967 წელს პლანეტა ტრალფამადორზე, სადაც მფრინავი თეფშით მიიყვანეს. იქ ზოოპარკში დააბინავეს და ადგილობრივ მოსახლეობას დედიშობილას ანახებდნენ. შემდეგ, ასევე დედამიწიდან მოტაცებულ ჰოლივუდის ვარსკვლავთან, მონტანა უაილდბეკთან შეაწყვილეს.

ტრალფამადორელებს სჯერათ, რომ ყველა ცოცხალი არსება და მცენარე სხვა არაფერია, თუ არა მანქანა. მათ არ ესმით, რატომ სწყინთ დედამიწელებს, როდესაც მათ მანქანებს უწოდებენ. ტრალფამადორელებს, პირიქით, ეამაყებათ, როდესაც მანქანებად მოიხსენიებენ. მათთვის უცხოა ღელვა, ტანჯვა-წვალება. მანქანებს არ აწუხებთ კითხვები, მაგალითად, იმის შესახებ, როგორ არის მოწყობილი სამყარო. ამ პლანეტაზე გავრცელებული მეცნიერული თვალსაზრისით, ცხოვრება უნდა მიიღო ისეთად, როგორიც სინამდვილეშია. „ასეთია ამ წუთისთვის სამყაროს ნაწილების ურთიერთმიმართება, ანუ სტრუქტურა,“ 一 პასუხობენ ტრალფამადორელები ბილის, როდესაც ის სვამს კითხვას: რატომ?

ეს პლანეტა განასახიერებს მეცნიერული ცოდნის გამარჯვებას. მისმა მკვიდრებმა ახსნეს სამყაროს ყველა გამოცანა. მათ იციან, როდის და როგორ დაიღუპება იგი. ტრალფამადორელები თავისი მფრინავი თეფშებისთვის ახალი საწვავის გამოცდისას მომავალში თვითონ ააფეთქებენ მას, „მაშინ, როდესაც სამყაროს სტრუქტურა მოვლენათა შესაბამისად შეიცვლება“. მიუხედავად ამისა, მომავალი კატაკლიზმები ვერაფერს აკლებს ამ პლანეტის მცხოვრებთა გუნება-განწყობილებას. ისინი ხელმძღვანელობენ პრინციპით: „ნუ მიაქცევ ყურადღებას ცუდს, იფიქრე მხოლოდ კარგზე“. ბილი ისედაც ყოველთვის ტრალფამადორელების წესით ცხოვრობდა.

მას არაფერი ესაქმებოდა ვიეტნამთან, სადაც მისი შვილი, რობერტი მსახურობდა. „მწვანე ბერეტების“ რიგებში მოსამსახურე ეს „მსროლელი მანქანა“, ბრძანების თანახმად, წესრიგს ამყარებდა. ბილიმ დრეზდენის აპოკალიფსიც კი დაივიწყა, სანამ საავიაციო კატასტროფის შემდეგ ტრალფამადორზე არ გაფრინდა. ახლა იგი გამუდმებით დაფრინავდა დედამიწასა და უცხო პლანეტას შორის. მოულოდნელად თავისი საძინებლიდან იგი სამხედრო ბარაკში აღმოჩნდა, ხოლო 1944 წლის გერმანიიდან 一 1967 წლის ამერიკაში, მდიდრულ „კადილაკში“ ამოყო თავი, რომლითაც იგი შავკანიანთა გეტოში მოძრაობდა. აქ სულ ცოტა ხნის წინ ეროვნული გვარდიის ტანკები „ჭკუას ასწავლიდნენ“ ადგილობრივ მოსახლეობას, რომელმაც გაბედა და საკუთარი უფლებების დასაცავად ხმა აღიმაღლა. ბილი ლომების კლუბში სადილზე მიიჩქაროდა. იქ ერთი პირზე დუჟმორეული მაიორი ითხოვდა, დაბომბვა გაეხშირებინათ, ოღონდ, დრეზდენის კი არა, არამედ ვიეტნამის. ბილი, როგორც თავმჯდომარე, გულისყურით უსმენდა გამომსვლელს და მაიორის მოსაზრებების საწინააღმდეგო არაფერი ჰქონდა.

პილიგრიმის მოგზაურობაში ქაოტურობა მხოლოდ მოჩვენებითია. მისი მარშრუტი ზუსტი ლოგიკითაა ნაკარნახევი. 1945 წლის დრეზდენი, სამოციანი წლების მიწურულის ტრალფამადორი და აშშ 一 ეს სამი პლანეტა ერთ გალაქტიკაშია. სამივე თავის ორბიტაზე მოძრაობს და ემორჩილება „მიზანშეწონილობის“ კანონს, რომლის თანახმად, მიზანი ყოველთვის ამართლებს საშუალებას და რაც უფრო მეტი ადამიანი ემსგავსება მანქანას, მით უკეთესია მისთვისაც და მანქანურ-ადამიანური ყოფისთვისაც.

დრეზდენის ეპიზოდში შემთხვევით არ არის ერთად მოთხრობილი ორი ისტორია. ეს არის გერმანიის უზარმაზარი ქალაქის, დრეზდენისა და ერთი ამერიკელი სამხედრო ტყვის დაღუპვის ამბავი. პირველი ინგრევა საგულდაგულოდ დაგეგმილი სამხედრო ოპერაციის შემდეგ. აქ „ტექნიკა წყვეტს ყველაფერს“. ამერიკელი ედგარ დარბი კი, რომელიც ომამდე უნივერსიტეტში ლექციებს კითხულობდა თანამედროვე ცივილიზაციის შესახებ, ომის ბრმა და მკაცრს კანონებს ეწირება. მოკავშირეების საავიაციო დაბომბვის შემდეგ, ნანგრევების გასუფთავებისას, იგი ჩაიდანს აიღებს. ეს შეუმჩნეველი არ დარჩება გერმანელ ბადრაგს. ედგარ დარბის მოროდიორობის ბრალდებით დახვრეტენ. ორჯერ იზეიმებს კანონი, ორჯერ ზედმიწევნით ზუსტად შესრულდება დაწერილი ინსტრუქცია და ორივეჯერ ჩაიდენენ საშინელ დანაშაულს კაცობრიობის წინაშე. განსხვავებული მაშტაბების მიუხედავად, ეს ორი ისტორია თავისი არსით ერთი და იგივეა. ორივეს საფუძვლად მექანიკური პრაგმატიზმის ლოგიკა უდევს, როდესაც ანგარიშს უწევენ არა ადამიანს, არამედ 一 რაღაც უსახურ ერთეულს.

დროის კონტექსტიდან ამოვარდნილი ბილი პილგრიმი ამასობაში ისტორიული მეხსიერების უნარს შეიძენს. მისი გონება ინახავს საკუთარ ამბებსაც და ზოგადსაკაცობრიო მოვლენებსაც. იგი ყველაფერს იმახსოვრებს და მის წარმოსახვაში ზოგადად ადამიანისა და ცივილიზაციების გზები იკვეთება.

ერთ-ერთი პერსონაჟი როგორც კი შეიტყობს ავტორისა და მთხრობელის განზრახვას, დაწეროს „წიგნი ომის წინააღმდეგ“, წამოიძახებს: „და მაშინ, რატომ არ შექმნით წიგნს გამყინვარების წინააღმდეგ!“ მწერალი არ ეკამათება ოპონენტს, რადგან იცის, „ისევე ადვილია წინ აღუდგე ომს, როგორც გამყინვარებას“, მაგრამ ყველამ უნდა მოიხადოს თავისი ვალი. ამ საქმეში ვონეგუტს აქტიურად ეხმარება წარმოსახვით შექმნილი მწერალი-ფანტასტი, კილგორ ტრაუტი. ფრაგმენტები მისი წიგნიდან გამუდმებით გვხვდება ნაწარმოებში.

მოტხრობაში „უსულგულო საოცრებანი“ რობოტები ცოცხალი არსებების დასაწვავად და გასანადგურებლად თვითმფრინავიდან ჟელესმაგვარ გაზოილს ყრიან. „სინდისი მათ არ გააჩნიათ და დაპროგრამებულებიც ისე არიან, რომ არ შესწევთ უნარი, მიხვდნენ, რას აშავებენ და რა დაემართებათ ადამიანებს დედამიწაზე.

რობოტების მეთაური, ტრაუტი კაცს ჰგავს. მას შეუძლიალაპარაკი, ცეკვა, ქალთან ურთიერთობა. მას არავინ საყვედურობს დედამიწაზე კონცენტრირებული გაზოილის გადმოყრისთვის, ხალხის განადგურებისთვის, მაგრამ, ამავე დროს, პირიდან სუნი რომ ამოსდიოდა, ამას კი უპატიებელ დანაშაულად უთვლიან. მოგვიანებით იგი განიკურნება და კაცობრიობაც სიხარულით ჩაიხუტებს გულში.

ტრაუტისეული სიუჟეტი რეალურ ისტორიულ მოვლენებთან არის გადახლართული. მათში ფანტასტიკა სინამდვილედ იხატება, ხოლო სინამდვილე 一 ფანტასმაგორიად.

ბილის მოგონებებში დაბომბილი დრეზდენი თალხ, უსიცოცხლო ფერებს მოუცავს: „ცა მთლიანად კვამლის შავ ღრუბელს დაუფარავს. გულმოსული მზე ლუსმნის თავს წააგავს. დრეზდენი მთვარეს დამსგავსებია, რომლის ირგვლივ მხოლოდ მინერალებია. ქვები გავარვარებულია და ყველგან სიკვდილს დაუსადგურებია“.

სასაკლაო ნომერი ხუთი არ არის მორიგი მსოფლიო კატაკლიზმის რიგითი ნომერი. ეს უბრალოდ, დრეზდენში პირუტყვის სასაკლაოა, რომლის მიწისქვეშა სათავსოებში დაბომბვისგან თავს ერთად აფარებდნენ ამერიკელი სამხედრო ტყვეები და მათი ბადრაგი.

ნაწარმოების სათაურის მეორე ნაწილი 一 „ბავშვების ჯვაროსნული ლაშქრობა“ 一 ერთ-ერთ პუბლიცისტურ ჩანართშია ახსნილი, რომელშიც ავტორის აზრები უკვე პირდაპირ, დაუფარავადაა გადმოცემული. მთხრობელი იხსენებს 1213 წელს, როდესაც ორმა ავაზაკმა ბერმა საშინელი თაღლითობა ჩაიფიქრა. მათ გადაწყვიტეს ბავშვები მონებად გაეყიდათ. ამ მიზნით ავაზაკებმა პალესტინაში ბავშვების ჯვაროსნული ლაშქრობის მოწყობა განიზრახეს და პაპ ინოკენტი III-ის ქებაც კი დაიმსახურეს. 30000 მოლაშქრე ბავშვიდან ნახევარი გემებთან ერთად ჩაიძირა, გადარჩენილთა დიდ ნაწილს მონობა ხვდა წილად და რაღაც შემთხვევითობის წყალობით, მხოლოდ ძალიან მცირე ჯგუფმა მიაღწია იქამდე, სადაც ადამიანებით მოვაჭრეთა გემებს არ ელოდებოდნენ. მათ სამშვიდობოს გააღწიეს. ავტორი პარალელს ავლებს და ასეთივე უდანაშაულო მსხვერპლად მიიჩნევს მათაც, ვისაც საყოველთაო, დიადი კეთილდღეობის სახელით საბრძოლველად თანამედროვე მსოფლიოს სხვადასხვა წერტილში აგზავნიან.

ადამიანები იარაღად და ტიკინებად იქცევიან ხოლმე იმათ ხელში, ვისაც ძლიერთა ამა ქვეყნისათა ვუწოდებთ. თავად უბრალო ადამიანებსაც კი უჩნდებათ მომაკვდინებელი სათამაშოებისადმი დაუძლეველი ლტოლვა.

სამხედრო ტყვე, როლანდ ვირის მამა გატაცებით აგროვებდა წამების იარაღებს, ხოლო მთხრობელების მამა „შესანიშნავი ადამიანი გახლდათ და მასაც უზომოდ უყვარდა იარაღი. მან მე თავისი თოფები დამიტოვა. ახლა მათ ჟანგი ჭამს“.

ერთ-ერთი სამხედრო ტყვე, პოლ ლაზარი დარწმუენბულია, რომ „არ არის არაფერი შურისძიებაზე უტკბილესი“. ბილი პილიგრიმმა წინასწარ იცის, რომ 1976 წლის 13 თებერვალს ამ ადამიანთა ტყვიით დაიღუპება. განსჯისათვის, თუ ვინ ან რა არის მზარდი შეუმწყნარებლობის, ძალადობის, სახელმწიფო და ინდივიდუალური ტერორიზმის მთავარი მიზეზი, მთხრობელი მეათე თავის ბოლოში „მხოლოდ ფაქტებს“ გვთავაზობს: „ორი დღის წინ დაჭრეს რობერტ კენედი, რომლის აგარაკი ჩემი სახლიდან (აქ მთელი წელია ვცხოვრობ) 8 კილომეტრითაა დაცილებული. გუშინ საღამოს პრეზიდენტი გარდაიცვალა! მარტინ ლუთერ კინგიც ერთი თვის წინ მოკლეს! ამერიკის შეერთებული შტატების მთავრობაც ყოველდღე ანგარიშს მაბარებს, რამდენ გვამს „აწარმოებს“ ვიეტნამში სამხედრო მეცნიერების დახმარებით! სწორედ ეს გახლავთ რეალობა!“.

მეორე მსოფლიო ომი დამთავრდა. ევროპაში გაზაფხულია და ჩიტები ჟღურტულებენ. ერთმა ჩიტმა ბილი პილიგრიმს ჩამოსძახა 一 თავის ენაზე რაღაც ჰკითხა. თხრობა ჩიტის ამ კითხვითვე მთავრდება.  

ანალიზი

რომანში ნათლადაა ასახული მწერლის ანტიმილიტარისტული იდეები, იგი გვიჩვენებს ადამიანის უძლურებას ბოროტებისა და ძალადობის, ტანჯვისა და უაზრო მსხვერპლშეწირვის უსასრულობის მიმართ.

დრეზდენის ფაქტობრივი დაბომბვა რომანში არსადაა ნაჩვენები, თუმცა ავტორი ამბობს, რომ მთელი წიგნი სწორედ ამ ფაქტზეა დაფუძნებული. გარდა ამისა, დაბომბვის შედეგებიც ძალიან ბუნდოვნად არის აღწერილი. ვონეგუტი ამაზე საუბრისგან თავს იკავებს, ერთვება წინასიტყვაობასა და სხვა ეპიზოდებში. სინამდვილეში კი მას უბრალოდ არაფერი აქვს სათქმელი. ომი და, კონკრეტულად ამ შემთხვევაში, დრეზდენის დაბომბვა ავტორის მიერ აღიქმება, როგორც ამაზრზენი სისულელე, რომლის ადეკვატურად აღწერაც შეუძლებელია, მიუხედავად ამისა, ავტორს მაინც არ ძალუძს, აღმოფხვრას კაცობრიობის ეს სენი და იგი მიიჩნევს, რომ მისი წიგნი უბრალოდ იდეისა და დიზაინის დონეზე იარსებებს.

იხილეთ აგრეთვე

• კურტ ვონეგუტი
• დრეზდენის დაბომბვა
• თავდასხმა პერლ-ჰარბორზე
• არდენის ოპერაცია (1945)

რესურსები ინტერნეტში

• ოფიციალური საიტი
• Kurt Vonnegut discusses Slaughterhouse-Five on the BBC
• Kilgore Trout Collection
• Photos of the first edition of Slaughterhouse-Five
• Visiting Slaughterhouse Five in Dresden
• Slaughterhous Five – Pictures of the area 65 years later
• Slaughterhouse Five digital theatre play
• მიმოხილვა საბაზე