რუსული დამწერლობა

მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია
რუსული დამწერლობა
ტიპი: ანბანი
ენები: რუსული
დროის პერიოდი:
წინამორბედი დამწერლობები: ეგვიპტური იეროგლიფები
 პროტო-სემიტური დამწერლობა
  ფინიკიური დამწერლობა
   ბერძნული დამწერლობა

გლაგოლიცა კირილიცა
    რუსული დამწერლობა

რუსული ანბანი
მუსიკალური ნაწყვეტები:

რუსული დამწერლობა (რუს. русская письменность) — კირილური დამწერლობის (კირილიცას) ერთ-ერთი ვარიანტი, რომელიც უფიციალური ანბანია რუსეთის ფედერაციაში. ის შედგება 33 ასოსგან, რომელთაგან: 20 თანხმოვანია; 10 ხმოვანი; й, რომელსაც მოკლე и-ს უწოდებენ, წარმოადგენს ნახევრადხომოვანს; ხოლო 2 ასო (ъ, ь) ბგერებს არ აღნიშნავს. 10 ხმოვნიდან а, о, и, э, у, ы გამოსცემენ ხმოვნებს, ხოლო е, ё, я, ю გადმოსცემენ არა მარტო ხმოვნებს, არამედ ბგერა j-ს (მისი რუსული შესატყვისი - й) და ხმოვანს ერთად. შესაბამისად მათი წარმოდგენა შეიძლება ასე:

  • е=йэ
  • ё=йо
  • я=йа
  • ю=йу[1]

რუსული ანბანი შედგენილობითა და მოხაზულობით მომდინარეობს სლავური კირილიციდან. მისი ხმარება დაიწყო პეტრე პირველის რეფორმის შედეგად, შეიცვალა ასოთა მოხაზულობა (დაუახლოვდა ლათინურბეჭდურ ასოებს), ამოვარდა ხმარებიდან მოძველებული ასოები, მახვილის ფშვინიერების, შემოკლების ნიშნები და სხვა.[1]

XVIII საუკუნის II ნახევარში რუსულ ანბანს დაემატა ასო э, მოგვიანებით - ё. განსახკომის 1917 წლის 23 დეკემბრის დეკრეტით რუსული ანბანიდან ამოიღეს ფუნქციადაკარგული ასოები.[1]

თანამედროვე ანბანი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

რუსული ანბანი შემდეგნაირად გამოიყურება:

რიგ.
ნომ.
ასო[2] ხელნაწერი ასო[2] სახელი ძველი სახელი
[ტრანსლიტერაცია]
IPA გამოთქმა ქართული მაგალითი რიცხ.
მნიშვ.
1 Аа а
азъ
[as]
/a/ ლი 1
2 Бб бэ буки
[ˈbukʲɪ]
/b/ or /bʲ/ ეცი -
3 Вв вэ вѣди
[ˈvʲedʲɪ]
/v/ or /vʲ/ ირი 2
4 Гг гэ глаголь
[ɡlɐˈɡolʲ]
/ɡ/ ედი 3
5 Дд дэ добро
[dɐˈbro]
/d/ or /dʲ/ ალალი 4
6 Ее е есть
[jesʲtʲ]
/je/ or / ʲe/ იე, თუმცა ამ ასოს არანაირი შესატყვისი არ აქვს ქართულში 5
7 Ёё ё - /jo/ or / ʲo/ იო, თუმცა ამ ასოს არანაირი შესატყვისი არ აქვს ქართულში -
8 Жж жэ живѣте
[ʐɨˈvʲetʲɪ][3]
/ʐ/ ოლო -
9 Зз зэ земля
[zʲɪˈmlʲa]
/z/ or /zʲ/ რი 7
10 Ии и иже
[ˈiʐɨ]
/i/ or / ʲi/ ქა 8
11 Йй и краткое и съ краткой
[ɪ s ˈkratkəj]
/j/ მოკლევადიანი ი. ძველი ქართული იოტას(ჲ) შესაბამისი -
12 Кк ка како
[ˈkakə]
/k/ or /kʲ/ ალი 20
13 Лл эл or эль or люди
[ˈlʲʉdʲɪ]
/l/ or /lʲ/ 30
14 Мм эм мыслѣте
[mɨˈsʲlʲetʲɪ][4]
/m/ or /mʲ/ 40
15 Нн эн нашъ
[naʂ]
/n/ or /nʲ/ უა 50
16 Оо o онъ
[on]
/o/ ველა 70
17 Пп пэ покой
[pɐˈkoj]
/p/ or /pʲ/ ატარა 80
18 Рр эр рцы
[rtsɨ]
/r/ or /rʲ/ ელიეფი 100
19 Сс эс слово
[ˈslovə]
/s/ or /sʲ/ 200
20 Тт тэ твердо
[ˈtvʲɛrdə]
/t/ or /tʲ/ ორ 300
21 Уу у укъ
[uk]
/u/ რემი 400
22 Фф эф фертъ
[fʲɛrt]
/f/ or /fʲ/ ჰგავს ფ-ს, თუმცა მისი ზუსტი შესაბამისი ქართულში არ არის 500
23 Хх ха хѣръ
[xʲɛr]
/x/ არი 600
24 Цц це цы
[t͡sɨ]
/t͡s/ 900
25 Чч че червь
[t͡ɕɛrfʲ]
/t͡ɕ/ ორი 90
26 Шш ша ша
[ʂa]
/ʂ/ -
27 Щщ ща ща
[ɕt͡ɕa]
/ɕɕ/ შჩ, თუმცა ერთსიმბოლოიანი შესატყვისი ქართულში არ არის -
28 Ъъ твёрдый знак еръ
[jer]
silent, prevents palatalization of the preceding consonant -
29 Ыы ы еры
[jɪˈrɨ]
[ɨ] roses or silly (close central unrounded vowel) -
30 Ьь мягкий знак
ерь
[jerʲ]
/ ʲ/ უხმო, არბილებს მის წინ მდგომს -
31 Ээ э э оборотное
[ˈɛ əbɐˈrotnəɪ]
/e/ ხმთი -
32 Юю ю ю
[ju]
/ju/ or / ʲu/ გამოისახება მხოლოდ იოტას დახმარებით:ჲუ -
33 Яя я я
[ja]
/ja/ or / ʲa/ გამოისახება მხოლოდ იოტას დახმარებით:ჲა -
ასოები, რომლებიც 1918 წელს გაუქმდნენ
Іі - - і десятеричное /i/ or / ʲi/ ჰგავდა и-ს 10
Ѳ ѳ - - ѳита /f/ or /fʲ/ ჰგავდა ф-ს 9
Ѣ ѣ - - ять /je/ or / ʲe/ ჰგავდა е-ს -
Ѵ ѵ - - ижица /i/ or / ʲi/ ჰგავდა и-ს ან ხანდახან в-ს -
ასოები რომლებიც XVIII საუკუნიდან აღარ გამოიყენება
Ѕ ѕ - - зѣло[5] /dz/, /z/ or /zʲ/ Like з 6
Ѯ ѯ - - кси /ks/ or /ksʲ/ ჰგავდა кс-ს 60
Ѱ ѱ - - пси /ps/ or /psʲ/ ჰგავდა пс-ს 700
Ѡ ѡ - - омега /o/ ჰგავდა о-ს 800
Ѫ ѫ - - юсъ большой /u/, /ju/ or / ʲu/ ჰგავდა у-ს ან ю-ს -
Ѧ ѧ - - юсъ малый /ja/ or / ʲa/ Like я -
Ѭ ѭ - - юсъ большой іотированный /ju/ or / ʲu/ ჰგავდა ю-ს -
Ѩ ѩ - - юсъ малый іотированный /ja/ or / ʲa/ ჰგავდა я-ს -

ანბანი 1918 წლამდე[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

რუსული ანბანი 1918 წლამდე შედგებოდა 35 ასოსაგან და გამოიყურებოდა შემდეგნაირად:

# დიდი ასო პატარა ასო სახელი გამოქმა
(IPA)
გამოთქმა
(ქართულად)
ტრანსლიტერაცია
(ISO 9)
Unicode
1 А a [a] a U+0410 / U+0430
2 Б б ბე [b] b U+0411 / U+0431
3 В в ვე [v] v U+0412 / U+0432
4 Г г ჰე [ɦ] h U+0413 / U+0433
5 Д д დე [d] d U+0414 / U+0434
6 Е е იე [jie] იე e U+0415 / U+0435
7 Ж ж ჟე [ʒ] ž U+0416 / U+0436
8 З з ზე [z] [zʲ] z U+0417 / U+0437
9 И и [ɪ] i U+0418 / U+0438
10 І і /i/ or / ʲi/ i U+0406 / U+0456
11 К к კა [k] k U+041A / U+043A
12 Л л ელ [ɫ] l U+041B / U+043B
13 М м em [m] m U+041C / U+043C
14 Н н ენ [n] ~ [nʲ] n U+041D / U+043D
15 О о [o] o U+041E / U+043E
16 П п პე [p] ~ [pʲ] p U+041F / U+043F
17 Р р ერ [r] ~ [rʲ] r U+0420 / U+0440
18 С с ეს [s] ~ [sʲ] s U+0421 / U+0441
19 Т т ტე [t] ~ [tʲ] t U+0422 / U+0442
20 У у [u] u U+0423 / U+0443
21 Ф ф ეფ [f] ~ [fʲ] f U+0424 / U+0444
22 Х х ხა [x] ~ [xʲ] h U+0425 / U+0445
23 Ц ц ცე [ʦ] c U+0426 / U+0446
24 Ч ч ჩე [ʧʲ] č U+0427 / U+0447
25 Ш ш შა [ʃ] š U+0428 / U+0448
26 Щ щ შჩა [ʃ] შჩ šč U+0429 / U+0449
27 Ъ ъ მიაკი ზნაკი
мяккі знак
[d] U+042A / U+044A
28 Ы ы y [ɨ] გაგრძელებული ი y U+042B / U+044B
29 Ь ь მიაკი ზნაკი
мяккі знак
/ʲ/ U+042C / U+044C
30 Ѣ ѣ იუ /je/ or / ʲe/ იუ ? U+0462 / U+0463
31 Э э იუ [ɛ] ? ? U+042D / U+044D
32 Ю ю იუ [ʲu] იუ û U+042E / U+044E
33 Я я ია [ʲa] ია â U+042F / U+044F
34 Ѳ ѳ იუ /f/ or /fʲ/ იუ ? U+0472 / U+0473
35 Ѵ ѵ ია /i/ or / ʲi/ ია â U+0474 / U+0475

იხილეთ აგრეთვე[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

  1. 1.0 1.1 1.2 ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 8, თბ., 1984. — გვ. 516.
  2. 2.0 2.1 პირველი დიდი ხოლო მეორე პატარა ასოა
  3. Article живете დაარქივებული 2012-07-22 საიტზე Archive.isCategory:Webarchive template archiveis links "Толковый словарь русского языка Ушакова" ("Ushakov's Explanatory Dictionary of the Russian Language"; the dictionary makes difference between е and ё, cf.: ёлка დაარქივებული 2012-07-22 საიტზე Archive.isCategory:Webarchive template archiveis links).
  4. мыслете დაარქივებული 2012-07-16 საიტზე Archive.isCategory:Webarchive template archiveis links "Толковый словарь русского языка Ушакова" ("Ushakov's Explanatory Dictionary of the Russian Language").
  5. ФЭБ