რომის ებრაელთა მუზეუმი
რომის ებრაელთა მუზეუმი(იტალ. Jewish Museum of Rome) — მდებარეობს რომის დიდი სინაგოგის სარდაფში და გთავაზობთ ინფორმაციას რომში ებრაელთა ყოფნის შესახებ ჩვ. წ. აღ-მდე მეორე საუკუნიდან, ასევე დიდი რაოდენობით ნამუშევრებს, რომლებიც ებრაული თემის მიერაა შექმნილი. მუზეუმის მონახულება მოიცავს გიდის მიერ ჩატარებულ ექსკურსიას როგორც დიდ სინაგოგაში, ასევე იმავე კომპლექსში მდებარე პატარა ესპანურ სინაგოგაში.
.jpg)
მუზეუმის ისტორია
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]იტალიის გაერთიანების შემდეგ 1870 წელს, ებრაელებს მიენიჭათ იტალიის მოქალაქეობა. ებრაული თემისა და ქალაქის ხელისუფლებას შორის მიღწეული შეთანხმების შედეგად, რომის გეტო მე-19 საუკუნის ბოლოს დაინგრა. შენობა, რომელშიც გეტოს სინაგოგა იყო განთავსებული სინამდვილეში კი იგი მოიცავდა ხუთ სხვადასხვა ტრადიციას წარმომადგენელ სინაგოგას 1908 წელს დაანგრიეს, თუმცა შენობაში არსებული მუდმივი ავეჯი, მათ შორის წმინდა თაღები და ტახტები, შენარჩუნდა.[1][2] ასევე, 1875 წელს ქალაქმა წამოიწყო მასშტაბური პროექტი, რომლის მიზანიც იყო ტიბრის მდინარის ნაპირზე დამბების აგება წყალდიდობისგან დაცვის მიზნით. მათ შორის, იმ ტერიტორიაზეც, სადაც ადრე გეტო იყო განთავსებული. სწორედ ამ ტერიტორიაზე, მდინარის მახლობლად, აშენდა დიდი სინაგოგა, რომლის მშენებლობა 1904 წელს დასრულდა.[3]
მუზეუმი დაარსდა 1960 წელს. თავდაპირველად იგი განთავსებული იყო დიდი სინაგოგის თორას არკის უკან მდებარე ერთ ოთახში. 1980 წელს მუზეუმისკენ მიმავალი კიბე მოხატა ვიტრაჟებით ხელოვანმა ევა ფიშერმა. გაფართოების შესაძლებლობის მიზნით, მუზეუმი გადავიდა დიდი სინაგოგის სარდაფში, ესპანური სინაგოგის მეზობლად, და ოფიციალურად გაიხსნა 2005 წლის 22 ნოემბერს.[1] ეს ნიშნავდა სხვა დაწესებულებების სპორტული დარბაზის, თეატრისა და საკონფერენციო ოთახების შეცვლას. 2000-იანი წლების დასაწყისში მუზეუმს ეწოდა „რომის ებრაული მუზეუმი“, რათა კიდევ უფრო გამოეხატოს რომის ებრაული თემისა და ქალაქის მჭიდრო კავშირი. მუზეუმის მხარდასაჭერად შეიქმნა ფონდი, რომელიც 2009 წელს ეწოდა ყოფილი მთავარი რაბინის, ელიო ტოაფის, პატივსაცემად. ახალი მუზეუმისა და მისი კოლექციის მხარდაჭერა უზრუნველყვეს ევროკავშირმა, იტალიისა და ლაციოს ხელისუფლებამ, რომის ქალაქმა, ასევე კერძო დონორებმა, მათ შორის კომპანია Alcatel-მა.[2]
მუზეუმში წარმოდგენილი ხელოვნების კოლექცია ძირითადად რომის ებრაული თემის წევრების მიერ არის შემოწირული. კოლექცია ასახავს რომში ებრაელთა ხანგრძლივ ისტორიას და განსაკუთრებით გეტოს პერიოდს (1555–1870), როდესაც რომსა და მის შემოგარენში მცხოვრები ყველა ებრაელი იძულებული იყო ეცხოვრა პატარა, შემოფარგლულ ტერიტორიაზე. კოლექცია მოიცავს დაახლოებით 900 ლიტურგიკულ და ცერემონიალურ ტექსტილს, განათებულ პერგამენტებს, დაახლოებით 100 მარმარილოს ნიმუშს და დაახლოებით 400 ვერცხლის ნაკეთობას.[1] ასევე გამოფენილია მრავალი დოკუმენტი, რომელიც დაცულია ებრაული თემის არქივში.[2]
გამოფენები
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]რომის ერა
მუზეუმი წარმოაჩენს ებრაელთა ისტორიას და განსაკუთრებით მათ ურთიერთობას რომთან. ეს ურთიერთობა იწყება ჯერ კიდევ იუდა მაკაბელის ეპოქიდან ჩვ. წ. აღ-მდე II საუკუნის შუა ხანებში, როცა მან რომს მიმართა დახმარების თხოვნით, რათა შეეწინააღმდეგებინა ელინისტი მეფეები და აღედგინა იუდაური ღვთისმსახურება იერუსალიმში. ტრადიციის მიხედვით, რომის სენატისთვის გაგზავნილი ორი ელჩი იქ მცხოვრებმა ებრაელებმა მიიღეს რაც მიანიშნებს იმაზე, რომ რომში ებრაული დასახლება უკვე არსებობდა. 63 წ. ჩვ. წ. აღ-მდე იუდეა დაიპყრო პომპეუსმა, ხოლო 70 წ. ჩვ. წ. აღ-ის შემდეგ, ვესპასიანემ და ტიტუსმა პირველი ებრაული–რომაული ომის შედეგად იუდეა საბოლოოდ რომის იმპერიას მიუერთეს. ეს მოვლენები გამოიწვია მრავალი ებრაელის რომში ჩამოსვლამ, განსაკუთრებით მონების სახით.[2]
შუა საუკუნეები
IV საუკუნიდან CE ებრაელები გავრცელდნენ მთელს ევროპაში და ხშირად იძულებული გახდნენ დაეტოვებინათ ტერიტორიები, სადაც ჩამოსახლებულიყვნენ. 1492 წელს ყველა ებრაელი განდევნილი იქნა ესპანეთიდან. სხვა ებრაელები გადაასახლეს სამხრეთ იტალიიდან, ასევე ცენტრალური და ჩრდილოეთ ევროპის ქვეყნებიდან. ბევრი ლტოლვილი მიემართა რომში. ამიტომ, ქალაქში არსებობდა ებრაული ტრადიციების მრავალფეროვნება, რაც კარგადაა ასახული მუზეუმის მანუსკრიპტებისა და ბეჭდური დოკუმენტების კოლექციაში, რადგან რომი იყო ცნობილი ადგილობრივი ცენტრი მანუსკრიპტების წარმოებისთვის.[2]
გეტო
მიუხედავად მრავალი შეზღუდვის დაწესებისა, რომი არის ერთადერთი ქალაქი ევროპაში, რომელსაც არასდროს გამოძევებია ებრაელები.[2] თუმცა, XVI საუკუნის დასაწყისისთვის, ებრაელები წარმოადგენდნენ რომის მოსახლეობის დაახლოებით ერთ-ერთი წილმდებას, და წამოიწყეს ძალისხმევა მათი კონვერტაციისთვის. ასევე, ბეჭდავდნენ და წვავდნენ ტალმუდის ასლებს. ეს პროცესი მწვერვალზე ავიდა 1555 წელს, როდესაც პაპის ბულამ დააწესა გეტო, რომელიც არსებობდა 1870 წლამდე.
● გეტოს გაუქმება
მუზეუმი ასახავს საინტერესო ილუსტრაციებს იმ ცვლილებების შესახებ, რომლებიც იტალიის გაერთიანების შემდეგ, 1870 წელს, მოხდა გეტოს დაკავებულ ტერიტორიაზე, და გადმოსცემს ნაბიჯებს, რომლებიც გადადგმული იქნა დიდი სინაგოგის მშენებლობისთვის. რომის გეტო იყო უკანასკნელი ევროპაში, რომელიც გაუქმდა.
ფაშიზმი და გერმანული ოკუპაცია
1938 წელს, მუსოლინი და მეფე ვიტორ ემანუელ III, ადოლფ ჰიტლერის გავლენით, მოაწერეს ხელს კანონს, რომელიც ეწოდა „ რასის დაცვა“, რომელიც ჩამოართვა ებრაელებს ყველა სამოქალაქო უფლებას იტალიაში და აიძულებდა მათ დაეტოვებინათ სახელმწიფო სამსახური. ამ პერიოდში გამოქვეყნებული იყო რამდენიმე გაზეთი და ჟურნალიც, რომლებიც მუზეუმში გამოფენილია.[2] მუსოლინის დამხობისა და იტალიის სამხედრო მოლაპარაკების შემდეგ, როცა 1943 წლის სექტემბერში იტალიამ საზავო armistice გააფორმა მოკავშირეებთან, გერმანელები დაიპყრეს რომი. ებრაული თემის წევრებს უთხრეს, რომ ისინი მშვიდობიანად იქნებოდნენ დარჩენილი, თუ 50 კგ ოქროს მიაწვდიდნენ. გამოფენაზე წარმოდგენილია წყობანი, რომლებიც ებრაელებს და მათ შორის არაებრაელებსაც მიეცათ, ვინც ეს თანხა შეიტანა, ასევე დოკუმენტები, რომლებიც შეინახეს ებრაელებზე SS-ის შტაბბინაში. თუმცა, "გაშვებული შეთანხმება" არ შესრულდა, და 1943 წლის 16 ოქტომბერს, გერმანელებმა 2000-მდე ადამიანი დააპატიმრეს და გააქციეს კონცენტრაციის ბანაკებში, საიდანაც ძალიან მცირე ნაწილი დაბრუნდა. მუზეუმი ამ ფაქტს აღბეჭდავს, ასევე ასახავს არდეატინის მასაკრს, როცა ებრაელები და სხვა მოქალაქეები მოკლეს საპასუხოდ წინააღმდეგობის მოძრაობის მიერ განხორციელებულ თავდასხმაზე გერმანულ ჯარებზე.
გეტოს ყოველდღიური ცხოვრება
ამ განყოფილებაში გამოფენილია ებრაულ სახლთან დაკავშირებული ექსპონატები, როგორიცაა სამზარეულოში გამოყენებული ნივთები, ქორწილები და რელიგიური დღესასწაულების აღნიშნვის პრაქტიკები.
ხუთი სინაგოგა
მუზეუმის ბევრი ექსპონატი იმ შენობიდან, სადაც ხუთი სინაგოგა იყო განთავსებული და რომელიც 1908 წელს დაანგრია. ამ ექსპონატებს შორის არის ფარდები, ინლევები, მარმარილოს ფურცლები და ჭაღები. სხვა საგნები შემორჩა ესპანურ სინაგოგაში. ასევე გამოფენილია ყოფილი სინაგოგების ფოტოები.
უძველესი მარმარილოს გალერეა
ეს არის მარმარილოს რელიეფებისა და გრავიურების კოლექცია, რომელიც 16-19 საუკუნეებშია შექმნილი და შეიცავს მნიშვნელოვან დოკუმენტურ მტკიცებულებებს რომის ებრაული თემის ისტორიაზე. ზოგი მათგანი ეხება მდიდარი ოჯახების მიერ დარჩენილ მემკვიდრეობას, ხოლო სხვა აღრიცხავს სასაფლაოს ნაკვეთების ყიდვას. ეს მარმარილოს ფურცლები იყო მნიშვნელოვანი ელემენტი Cinque Scole-ს (ხუთი სინაგოგის) დეკორაციაში.[1]
ქსოვილები
ეს ნივთები ძირითადად აღებულია ხუთი სინაგოგიდან. მათ შორისაა რენესანსის ველვეტები და ბაროკოს პერიოდის მოლბარეთა ნამუშევრები. უმეტესობა მათგანი შეიძინეს მეორე ხელით რომის მთავრებისგან და შემდეგ ადაპტირდნენ სინაგოგებში გამოსაყენებლად, გაკერითი და ნამუშევრებით მომართული დეტალებით.[1]
სქოლიო
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 History of the Museum. ციტირების თარიღი: 25 January 2016
- ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 Di Castro, Daniela (2010) Treasures of the Jewish Museum of Rome: guide to the museum and its collection. Rome: Araldo De Luca editore. ISBN 9788887506082.
- ↑ Kamm, Henry (10 October 1982). „Terrorists Raid Rome Synagogue; Boy, 2, is Killed and 34 Are Hurt“. The New York Times.