რომაელთა გავლენა კავკასიის ალბანეთზე
რომაელთა გავლენა კავკასიის ალბანეთზე ― რომის იმპერიის პოლიტიკურ-კულტურული გავლენები კავკასიის ალბანეთის სამეფოზე, რომელიც გრძელდებოდა რამდენიმე საუკუნის განმავლობაში და ხასიათდებოდა სასანიანთა ირანის სპარსულ გავლენასთან მუდმივი ქიშპობით. თანამედროვე აზერბაიჯანში დღემდეა შემორჩენილი რომაული ზეგავლენის კვალი.
მახასიათებლები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
რომის იმპერია აკონტროლებდა კავკასიურ ალბანეთს მხოლოდ როგორც ვასალურ სახელმწიფოს და არასოდეს არ აერთიანებდა მას, მეზობელ სომხეთთან. ეს გავლენა ჩვენს წელთაღრიცხვამდე პირველ საუკუნეში დაიწყო და დაახლოებით 250 წლამდე გაგრძელდა. მაგრამ დაახლოებით ახ. წ. 299 წელს ალბანეთი კვლავ იყო რომის ვასალური სახელმწიფო იმპერატორ დიოკლეტიანეს დროს.
მოგვიანებით, აღმოსავლეთ რომის იმპერიამ დაამყარა გავლენა ალბანეთზე, როდესაც იმპერატორმა ჰერაკლემ შეძლო კავკასიის ალბანეთის კონტროლი 627 წელს, გოქთურქების დახმარებით მესამე ირან-თურქული ომის დროს.
ვასალი სახელმწიფო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
კავკასიურ ალბანეთს მუდმივი ურთიერთობა ჰქონდა ძველ რომთან[1].
მართლაც, ჩვენს წელთაღრიცხვამდე 65 წელს რომაელი გენერალი პომპეუსი, რომელმაც ახლახან დაიმორჩილა სომხეთი და იბერია და ასევე დაიპყრო კოლხეთი, თავისი ჯარის სათავეში შევიდა კავკასიის ალბანეთში. იგი შეეჯახა ალბანეთის მეფე ოროეზის ძალებს და სწრაფად დაამარცხა ისინი. პომპეუსმა უზრუნველყო ალბანელების კონტროლი, რომლებიც თითქმის კასპიის ზღვამდე აღწევდნენ, ანატოლიაში დაბრუნებამდე.
მაგრამ პართიის იმპერიის გავლენით ალბანელებმა არ დააყოვნეს აჯანყება რომის წინააღმდეგ: ძვ. ზობერმა, რომელიც მაშინ ალბანეთის მეფე იყო, კაპიტულაცია მოახდინა და ამგვარად ალბანეთი გახდა - ყოველ შემთხვევაში სახელით - „რომის პროტექტორატი“, დაიწყო ვასალური მდგომარეობა, რომელიც გაგრძელდა თითქმის სამი საუკუნის განმავლობაში.
ალბანეთის მეფე ჩნდება იმ დინასტიების სიაში, რომელთა ელჩებიც ავგუსტუსმა მიიღო[2].
35 წელს იბერიის მეფე ფარასმანი და მისი ძმა მითრიდატე, რომის მხარდაჭერით, დაუპირისპირდნენ პართიელებს სომხეთში: ალბანელები იყვნენ ეფექტური მოკავშირეები, რამაც ხელი შეუწყო პართიელთა დამარცხებასა და დროებით განდევნას.
იმპერატორმა ნერონმა 67 წელს მოამზადა სამხედრო ლაშქრობა კავკასიაში: მას სურდა ბარბაროსი ალანების დამარცხება და რომისთვის დაეპყრო შავი ზღვის ყველა ჩრდილოეთი სანაპირო, ფაქტობრივად საქართველო-აზერბაიჯანიდან დღევანდელ რუმინეთ-მოლდავეთამდე, მაგრამ მისმა სიკვდილმა შეაჩერა მისი განზრახვა[3].
ვესპასიანეს გადაწყვეტილი ჰქონდა თანმიმდევრულად აღედგინა და განემტკიცებინა რომის სრული ავტორიტეტი კავკასიაში კასპიის ზღვამდე. მან, სავარაუდოდ, დააარსა რომაული ქალაქი, სახელად „ლასო“[4], რომელიც ახლახან აღმოაჩინეს რეალურ ქალაქ განჯაში[5].
რომაული გავლენის ზრდის მიუხედავად, ალბანეთს არასოდეს შეუწყვეტია კომერციული, ეთნიკური და კულტურული კონტაქტები სპარსეთთან, მაგრამ 114 წ. წ. ტრაიანესთან რომაელთა კონტროლი კავკასიის ალბანეთზე თითქმის სრული იყო უმაღლესი სოციალური დონეებით სრულად რომანიზებული.
რომის იმპერატორ ადრიანეს (117-138) მეფობის დროს ალბანეთში შემოიჭრა ალაები, ირანელი მომთაბარე ჯგუფი[6].
ამ შემოსევამ ხელი შეუწყო რომსა და ალბანელებს შორის ალიანსს, რომელიც გაძლიერდა ანტონინუს პიუსის დროს 140 წელს. სასანიელებმა ეს ტერიტორია დაიკავეს 240 წელს, მაგრამ რამდენიმე წლის შემდეგ რომის იმპერიამ დაიბრუნა კონტროლი კავკასიის ალბანეთზე.
მართლაც, 297 წელს ნისიბისის ხელშეკრულება ადგენდა რომის პროტექტორატის აღდგენას კავკასიის იბერიასა და კავკასიის ალბანეთში. მაგრამ ორმოცდაათი წლის შემდეგ რომმა დაკარგა ტერიტორია, რომელიც მას შემდეგ ორ საუკუნეზე მეტი ხნის განმავლობაში დარჩა სასანიანების იმპერიის განუყოფელ ნაწილად.
მეექვსე საუკუნის ბოლოს ალბანეთის ტერიტორია კვლავ გახდა ომების არენა სასანიდურ სპარსეთსა და ბიზანტიის/აღმოსავლეთ რომის იმპერიას შორის. მესამე ირან-თურქული ომის დროს ხაზარები (გოქთურქები) შეიჭრნენ ალბანეთში და მათმა ლიდერმა ზიბელმა 627 წელს, რომაელი ჰერაკლეს მმართველობის ქვეშ გამოაცხადა თავი ალბანეთის ბატონად, აიღო გადასახადი მდინარე კურასა და არაქსის ვაჭრებიდან და მეთევზეებიდან, რომელიც იყო „სპარსეთის სამეფოს მიწის გამოკვლევის შესაბამისად“. ალბანეთის მეფეებმა შეინარჩუნეს თავიანთი მმართველობა რეგიონალური ძალებისთვის ხარკის გადახდით[7].
კავკასიის ალბანეთი მოგვიანებით არაბებმა დაიპყრეს 643 წელს, სპარსეთის მუსლიმთა დაპყრობის დროს.
იხილეთ აგრეთვე[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ლიტერატურა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- Bais, Marco. Albania caucasica: ethnos, storia, territorio attraverso le fonti greche, latine e armene. Editore Mimesis Edizioni. Roma, 2001 ISBN 88-87231-95-8
- Mommsen, Theodore. The Provinces of the Roman Empire. Barnes & Noble. Ed. New York, 1999. ISBN 0-7607-0145-8
- Kalankatuatsi, Movses. History of Albania. Translated by L. Davlianidze-Tatishvili, Tbilisi, 1985.
- Ilia Abuladze. About the discovery of the alphabet of the Caucasian Albanians. - "Bulletin of the Institute of Language, History and Material Culture (ENIMK)", Vol. 4, Ch. I, Tbilisi, 1938.
სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- ↑ Bais, Marco (2001). Rome and Caucasian Albania (google book in Italian). ISBN 9788887231953. Retrieved 2013-09-03.
- ↑ Res gestae divi Augusti 37.1; ed. J. Gagé, Paris, 1935, pp. 138-39
- ↑ Marco Bais. Albania caucasica: ethnos, storia, territorio attraverso le fonti greche, latine e armene p. 86
- ↑ "Roman town rediscovered in Azerbaijan". En.trend.az. 2011-06-18. Retrieved 2013-09-03.
- ↑ "Excavations in Ganja of Roman Lasso". Tmnews.it. Archived from the original on 2012-03-16. Retrieved 2013-09-03.
- ↑ Chisholm, Hugh, ed. (1911). "Albania (Caucasus)" . Encyclopædia Britannica. 1 (11th ed.). Cambridge University Press. p. 481.
- ↑ An Introduction to the History of the Turkic Peoples by Peter B. Golden. Otto Harrassowitz (1992), ISBN 3-447-03274-X p. 385–386.