შინაარსზე გადასვლა

როზა ტაიკონი

სტატიის შეუმოწმებელი ვერსია
მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია
როზა ტაიკონი
მეუღლე(ები)
ჯილდოები

როზა სოფია ინგებორგ ტაიკონი (დ. 30 ივლისი, 1926 — გ. 1 ივნისი, 2017) — შვედი ბოშა ვერცხლისმჭედელი და აქტივისტი. კალდერაშების ქვეჯგუფიდან წარმოშობილი ტაიკონი თავდაპირველად ფართო საზოგადოებამ გაიცნო როგორც ვერცხლისმჭედელი. 1962 წელს მისი ძმის მკვლელობის შემდეგ, როზა და მისი და, კატარინა ტაიკონი, ცნობილი ბოშა აქტივისტები გახდნენ როგორც შვედეთში, ასევე მის ფარგლებს გარეთ. ბოშა უფლებებისთვის გაწეული ღვაწლისათვის როზა ტაიკონი 2013 წელს მიენიჭა ოულოფ პალმეს პრემია[1].

ბიოგრაფია

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ტაიკონი იოჰან ისტვან ტაიკონისა და აგდა კარლსონის ქალიშვილი იყო, ასევე მწერალი კატარინა ტაიკონის უფროსი და[2]. დედამისი ჰერიდადან იყო, ხოლო მამა — მეწარმე, ფეირგრაუნდების მფლობელი, სპილენძის ოსტატი და მუსიკოსი, რომელმაც პირველად შვედეთი 1898 წელს მოინახულა და 1914 წელს იქ დარჩა მას შემდეგ, რაც ქვეყანაში ბოშების მიღება აიკრძალა[3].

ტაიკონმა იქორწინა რუს ემიგრანტ მაშაზე. წყვილს შვილები არ ჰყოლია. 1920-იან წლებში, ტაიკონი გოთენბურგში რესტორანში მიმტანად მომუშავე აგდა კარლსონს შეხვდა. მოგვიანებით აგდა ტაიკონთან და მაშასთან გადავიდა საცხოვრებლად. მათ ოთხი შვილი შეეძინათ: როზა, კატარინა, პაული და პაულინა. ბავშვები მაშას ბებიად ან დიდი ბებიად აღიქვამდნენ[3].

1932 წელს აგდა კარლსონი ტუბერკულოზით გარდაიცვალა, კატარინას დაბადებიდან მალევე, როდესაც როზა მხოლოდ 6 წლის იყო. მოგვიანებით, მამამ ცოლად შვედეთის სუნდსვალში მცხოვრები ქალი შეირთო. ოჯახს ხშირად უწევდა გადაადგილება სამუშაოს ძიებაში, რაც ანტიბოშური დისკრიმინაციის გამო რთული იყო. როზას თქმით, ისინი სამ კვირაში ერთხელ გადადიოდნენ სხვა ადგილას. ისტორიკოსი იან სელინგი აღნიშნავს, რომ მსგავსი კანონი არ არსებობდა, თუმცა სავარაუდოა, რომ ეს პრაქტიკა ადგილობრივი სამართალდამცველების მიერ დაწესებული არაოფიციალური „სამკვირიანი წესის“ შედეგი იყო[4].

ბავშვობისას სკოლები ხშირად უარს ამბობდნენ ბოშა ბავშვების მიღებაზე. ამის გამო, მამა შვილებს სამუშაოზე ამზადებდა. როზა 10 წლის ასაკში მამის ორკესტრში დასარტყამებზე დაიწყო დაკვრა. მოგვიანებით, 1957–1959 წლებში სწავლობდა ბირკაგორდენის სახალხო უმაღლეს სკოლაში, ხოლო 1961–1966 წლებში — კონსტფაკში, სტოკჰოლმში[5].

1947 წელს, 41 წლის ასაკში, ტაიკონმა ვერცხლისმჭედლად დაიწყო პროფესიული მომზადება — ეს ტრადიციული საქმიანობა იყო მისი ოჯახის მამაკაცებისთვის. 1969 წელს მისი ნამუშევრები გამოიფინა ნაციონალმუზეუმში, სტოკჰოლმში[6].

1962 წელს, ტაიკონის ძმა პაული მოკლეს. ამ ტრაგედიის შემდეგ, როზა და კატარინა აქტიურად ჩაერთნენ ბოშა უფლებების დაცვაში. 1963 წელს მათ ერთად გამოსცეს წიგნი Zigenerska[7].

1984 წელს ტაიკონი იყო წლის Sommar-ის წამყვანთა შორის[8]. ამავე წელს სტუმრად მოიწვიეს გადაცემაში Här är ditt liv — This Is Your Life შვედური ვერსია[9]. 1994 წლის ზაფხულში არბროში გაიმართა ტაიკონის შემოქმედების დიდი გამოფენა ჰერტა ბენგტსონთან, კარინ ბიორკვისტთან და ინგეგერდ რომანთან ერთად[6].

ტაიკონის ღვაწლისთვის ვერცხლისმჭედლად და აქტივისტად მას მიენიჭა ილლის ქორუმი 2010 წელს და ოულოფ პალმეს პრემია 2013 წელს[10][11].

ტაიკონი 1948–1952 წლებში დაქორწინებული იყო მეზღვაურ ალან ვიდეგრენზე (დ. 1927, გ. 1971). 1967–1987 წლებში მისი მეუღლე იყო ვერცხლისმჭედელი ბერნდ იანუში (დ. 1943) — მისი კოლეგა და შემდგომში ქმარი. იგი იყო მუსიკოს ჯიმ იდჰედის დეიდა[12][2].

ტაიკონი ცხოვრობდა იტერხოგდალში, სადაც 2017 წელს 90 წლის ასაკში გარდაიცვალა. დაკრძალულია skogskyrkogården-ზე, სტოკჰოლმში. მისი სახელოსნო გადაეცა ჰელსინგლანდის მუზეუმს, სადაც 2021 წელს ის მუდმივ გამოფენაში აისახა[13]. მისი რამდენიმე ნამუშევარი დაცულია ნაციონალმუზეუმში და რიოსკას მუზეუმში, გოთენბურგში[14][15].

მემკვიდრეობა და რეპრეზენტაცია შვედურ ხელოვნებაში

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

როზა ტაიკონის შემოქმედება შვედეთის ვიზუალური ხელოვნების სივრცეში ხშირად აღიქმება არა მხოლოდ როგორც ვერცხლისმჭედლის ოსტატობა, არამედ როგორც სოციალური გზავნილი, რომელიც დაუკავშირდა ბოშა საზოგადოების ხილვადობის ზრდას შვედურ კულტურულ დისკურსში. მისი ნამუშევრები წარმოადგენენ უნიკალურ სინთეზს ტრადიციულ ბოშურ ორნამენტულ სტილსა და სკანდინავიურ მინიმალიზმს შორის — რაც თვითონ ხელოვანისათვის იყო არა ესთეტიკური ექსპერიმენტი, არამედ კულტურული დიალოგის ფორმა[16].

ტაიკონისთვის ვერცხლი იყო „ენაც“ — გამჭოლი ხაზი საკუთარი ოჯახური მემკვიდრეობის, ქალად ყოფნისა და ეროვნულ უმცირესობაში კუთვნილების შესახებ. მისი ნამუშევრები, რომლებიც დღეს დაცულია ნაციონალმუზეუმში, რიოსკას მუზეუმში და ჰელსინგლანდის მუზეუმში, ხშირად განიხილება როგორც პოეტური წინააღმდეგობა ანტიბოშური ვიზუალური კლიშეებისა და კულტურული „ექზოტიზაციის“ მიმართ[17].

მიუხედავად იმისა, რომ ტაიკონი არ იყო ფორმალურად ფემინისტური მოძრაობის წევრი, მისი შემოქმედება თანადროულად მიჩნეულია ფემინისტური ხელოვნების ნაწილად. იგი ხშირად ქმნიდა იმ თემატიკაზე, რომელიც ეხებოდა ქალთა შრომას, შინაგან სიძლიერეს და ბოშა ქალის როლს საზოგადოებაში. მისი ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი ნამუშევარი — ვერცხლის ყელსაბამი, რომელშიც ინკორპორირებულია ტრადიციული კალდერაშური სიმბოლოები — ითვლება ხელოვნების ნიმუშად, რომელიც ბიძგს აძლევს ინტერკულტურულ დისკუსიას ნაციონალურ მუზეუმებში[18].

ტაიკონის გავლენა იგრძნობა დღესაც — შვედეთის თანამედროვე ხელოვანები ხშირად ასახელებენ მას შთაგონების წყაროდ. განსაკუთრებით იმ ახალგაზრდებს შორის, რომლებიც ეძებენ იდენტობას მრავალკულტურულ შვედეთში. მისი სიცოცხლის შემდეგ მის სახელოსნოში მოწყობილი გამოფენა ჰელსინგლანდის მუზეუმში იქცა ერთ-ერთ მნიშვნელოვან სივრცედ ბოშური მემკვიდრეობის კულტურული კვლევისთვის[19].

ფილმოგრაფია

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ლიტერატურა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
  • „Rosa Taikon“. Nationalencyklopedin (შვედური). ციტირების თარიღი: 13 მაისი 2010.

დამატებითი ლიტერატურა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
  • ბრიტა ოსბრინკი. Rosa Taikon – Romsk silversmed och hantverkare. 2014

რესურსები ინტერნეტში

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ვიკისაწყობში არის გვერდი თემაზე:


სქოლიო

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
  1. ↑ Samhällsdebattören Rosa Taikon är död sv (1 ივნისი 2017). ციტირების თარიღი: 19 აგვისტო 2023
  2. ↑ 2.0 2.1 (2011) Sveriges befolkning 1990 (sv). Ramsele: Svensk arkivinformation. ISBN 9789188366917. 
  3. ↑ 3.0 3.1 Johan Taikons arbetsbok sv. ციტირების თარიღი: 19 აგვისტო 2023
  4. ↑ Selling, Jan (2013). Svensk antiziganism: fördomens kontinuitet och förändringens förutsättningar (sv). Limhamn: Sekel. ISBN 9789187199134. 
  5. ↑ (1988) Vem är hon: kvinnor i Sverige, biografisk uppslagsbok (sv). სტოკჰოლმი: Norstedts förlag. ISBN 978-91-1-863422-2. 
  6. ↑ 6.0 6.1 Hilding, Malena; Sjölund, Lilian; Nyblad, Henrik (2018) Kvinnorna i Hälsingland: en reportagebok om vår tids historia (sv). ბოლნესი: Bokförlaget Forum. ISBN 978-91-85903-78-8. 
  7. ↑ Rosa Sofia Ingeborg Taikon en. ციტირების თარიღი: 2023-08-19
  8. ↑ Lista över alla Sommar- och Vintervärdar 1959-2014 sv. ციტირების თარიღი: 19 აგვისტო 2023
  9. ↑ Här är ditt liv - en svensk tv-klassiker sv. ციტირების თარიღი: 19 აგვისტო 2023
  10. ↑ Rosa Taikon mottager Illis quorum meruere labores sv (18 მარტი 2010). ციტირების თარიღი: 19 აგვისტო 2023
  11. ↑ Rosa Taikon sv-SE (2013). ციტირების თარიღი: 19 აგვისტო 2023
  12. ↑ (2014) Sveriges dödbok 1901–2013 (sv). Solna: Sveriges släktforskarförbund. ISBN 9789187676642. 
  13. ↑ „Rosa Taikons livsverk ställs ut på Hälsinglands museum“. SVT Nyheter (შვედური). 26 სექტემბერი 2019. ციტირების თარიღი: 19 აგვისტო 2023.
  14. ↑ Rosa Taikon sv. ციტირების თარიღი: 19 აგვისტო 2023
  15. ↑ Somnakono towhér (Guldyxan) sv. ციტირების თარიღი: 19 აგვისტო 2023
  16. ↑ Rosa Taikon – En silversmidesröst för romsk kultur. ციტირების თარიღი: 17 მაისი 2025
  17. ↑ Lars Hjalmarsson (2021). „Silvret talar – Rosa Taikon och kampen om synlighet“. Nordisk Museologi. ციტირების თარიღი: 17 მაისი 2025. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |date=-ში (დახმარება)
  18. ↑ Kvinnors kamp i silver – Rosa Taikons feministiska uttryck. ციტირების თარიღი: 17 მაისი 2025
  19. ↑ „Rosa Taikons verk lever vidare“. SVT Nyheter. ციტირების თარიღი: 17 მაისი 2025.
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=როზა_ტაიკონი&oldid=4797306“-დან